Ik denk dat een goed of juist begrip van begrippen er wel toe doet. Ik merk vaak dat dan zaken veel beter te begrijpen zijn of tot leven kunnen komen voor jezelf. Het is wat aanmatigend te denken dat ik het allemaal juist begrijp, maar ik deel het toch omdat het mij wel helpt en wellicht een ander ook.
Sanna wordt in het Engels vrijwel altijd vertaald als perception. Waarna het vervolgens in het Nederlands wordt begrepen en vertaald als 'waarneming'. Deze betekenis kan perception ook hebben volgens de cambridge dictionary:
the quality of being aware of things through the physical senses, especially sight.
Maar ik geloof dat er in de Pali suttas meer aan vast zit. Die betekenis wordt ook in hetzelfde (online) woordenboek gebruikt:
a belief or opinion, often held by many people and based on how things seemSanna verwijst mijns inziens naar wat wij perceptie noemen. Het verwijst naar hoe wij de zaken allemaal, ieder voor zich beleven, of, hoe ze schijnen te gaan en bestaan, hoe het zich aan ons voordoet te bestaan en gaan. Dat kan heel anders zijn (ik denk dat de Boeddha ontdekte dat het altijd anders is) dan de zaken gaan en bestaan. Wijsheid (panna) is als het ware dat vermogen dat dit ook ziet. Het ziet hoe zaken ontstaan, en kan zo door illusie heen zien. Het ziet, als het ware, hoe een illusie (een verkeerde indruk van hoe zaken gaan) wordt opgebouwd of hoe een verkeerde begrip van zaken zich voordoet. Het heeft die doordringende kwaliteit.
Vinnana, sanna, vedana worden onderwezen als iets wat je in de praktijk niet van elkaar kan scheiden:
Majjhima Nikaya 43
§9 “Gevoel, waarneming en onderscheidend bewustzijn, vriend- zijn deze staten verbonden of onverbonden? En is het mogelijk om deze staten van elkaar te scheiden om de verschillen tussen hen te beschrijven?”. “Gevoel, waarneming en bewustzijn, vriend- deze staten zijn verbonden, niet onverbonden, en het is onmogelijk om deze staten van elkaar te scheiden om vervolgens de verschillen te beschrijven. Want wat men voelt, dan neemt men waar; en wat men waarneemt, daar is men bewust van. Dat is waarom deze staten verbonden zijn, niet onverbonden, en het is onmogelijk om deze staten van elkaar te scheiden om vervolgens de verschillen tussen hen te beschrijven.”
Naar mijn mening zegt dit ook veel over de aard van vinnana. Vinnana wordt vaak vertaald als bewustzijn maar het is veel meer, mijns inziens. Het is niet zomaar een moment van bewustzijn-van-iets (zoals vaak wordt onderwezen, vind ik) maar het verwijst naar perceptie, naar hoe we iets beleven op een bepaald moment. Dat is niet iets objectiefs. Daar is ook betekenis in opgenomen.
Vinnana wordt behandeld als een magiër (SN22.95). Ik denk juist omdat vinnana, de manier waarop we iets beleven, onze perceptie, wordt beleefd als ...
Zo is het. Dit is werkelijk, dit is de realiteit. Het wordt beleefd alsof vinnana ons een soort objectieve werkelijkheid presenteert maar het is elk moment perceptie, een invulling, een geconstrueerde belevingswereld. Zelfs gras zien als groen of een rots ervaren als ondoordringbaar en hard is invulling.
Ook zaken ervaren als eenheid, een oneindig bewustzijn, oneindige ruimte, 'er is niets', ligt volgens mij nog op het vlak van perceptie. Geconstrueerde belevenissen die een indruk verschaffen van hoe iets lijkt te zijn. Dat je op dit moment "de" absolute werkelijkheid ervaart, of eindelijk zoals het echt is, dat lijken de Pali sutta's niet te ondersteunen. Het valt binnen perceptie.
Wat is dan niet perceptie? Is dat er? Ik geloof dat alleen sannavedayitanirodha hier buiten valt. Ik heb zelf het gevoel, maar ken deze staat niet, dat de geest tijdens sannavedyaitanirodha het verlangenloze, tekenloze, lege binnengaat en er in verwijlt. Het tekenloze, verlangenloze en lege representeert denk ik het einde van perceptie, van sanna.
Ik vermoed dat de Boeddha zag dat hier eigenlijk de ontsnapping ligt van perceptie, van een gekleurde en elk moment geconstrueerde belevingswereld. Het ongeconditioneerde, het ongeconstrueerde, het geheel verstilde.
Dat je dit nou moet zien als het Absolute...?
Hoe dan ook, naar mijn smaak is het tekort door de bocht om sanna te vertalen en zien als waarneming, en ook om vinnana te vertalen en zien als enkel bewustzijn. Het is niet zo dat bewustzijn ons eerst een soort objectieve werkelijkheid presenteert, die vervolgens subjectief en gekleurd raakt. Nee, bewustzijn is perceptie. Dit lijkt me onontoombaar.
Sanna en vinnana zijn twee bouwstenen van in totaal 5 die onze perceptie uitmaken (samen met gevoel, emotie en het materiele). Die met elkaar bepalen hoe we zaken beleven en hoe zaken voor ons lijken te gaan en bestaan. Maar ook vinnana functioneert binnen perceptie en presenteert nooit hoe de zaken zijn maar ook hoe ze voor ons zijn. Als visueel bewustzijn, cakkhu vinnana ons gras als groen presenteert, is dat niet hoe de zaken werkelijk zijn, maar onze menselijke perceptie, hoe het voor ons lijkt te zijn (als voorbeeld).
Alle 5 bouwstenen hebben betrekking op perceptie. En perceptie is nooit hoe iets is maar hoe zich iets aan ons voordoet.
Wijsheid is het vermogen dat ziet, hoe en dat dit alles voorwaardelijkheid ontstaat, en daarom ook niks wezenlijks toekent aan perceptie. Geen echte hogere kennis.
Als iemand de hele goocheltruc van binnen en buiten kent dan kan die show niet meer betoveren, misleiden. Het wordt doorzien.
Wijsheid (panna) wordt ook niet onderwezen als apart van bewustzijn.
“
Wisdom and consciousness—are these things mixed or separate? And can we completely dissect them so as to describe the difference between them?”
“Wisdom and consciousness—these things are mixed, not separate. And you can never completely dissect them so as to describe the difference between them. For you understand what you cognize, and you cognize what you understand. That’s why these things are mixed, not separate. And you can never completely dissect them so as to describe the difference between them.”
“Wisdom and consciousness—what is the difference between these things that are mixed, not separate?”
“The difference between these things is that wisdom should be developed, while consciousness should be completely understood.”
https://suttacentral.net/mn43/en/sujatoVinnana is iets wat we volledig moeten begrijpen. Ik denk vooral als de magiër die de hele trukendoos opentrekt om ons te laten vergeten dat onze belevingswereld elk moment een geconstrueerde wereld is, niet out there, voorwaardelijk ontstaan. Vinnana wordt volgens mij nooit objectief. Het is de belangrijkste bouwsteen van perceptie, lijkt me. Zelfs hogere staten van bewustzijn (rupa en arupa jhana) blijven binnen perceptie vallen. Vinnana ontstaat en eindigt elk moment. Er zijn 6 soorten. Vinnana is geen toegang of ingang tot een objectieve wereld of werkelijkheid.
Dit kan wellicht ook verklaren dat de Pali sutta's consequent leren dat alleen wijsheid het hart kan bevrijden.
