Ik denk dat de Boeddha ook ontdekt heeft dat gewaarwordingen, van beelden en kleuren, geluiden, smaken, geuren, tactiele gewaarwordingen, gewaarwordingen van gedachten, ideeen, drijfveren, emoties etc. niet alleen veroorzaakt worden omdat er zintuiglijke input is, maar een andere voorwaarde van gewaarwordingen is ook dat de geest uitgaat naar de indruk die dat zintuiglijk object veroorzaakt op de bhavanga. Er is als het ware niet alleen een object-conditie, de aanwezigheid van zintuiglijke input, maar er is ook een subject-conditie, het uitgaan van de geest naar de impact van een zintuiglijke indruk. Die laatste is ook nodig om iets gewaar te worden.
In zijn boek 'Karma' noemt volgens mij Dagpo Rinpoche deze mentale activiteit die de geest doet uitgaan naar een bepaald object
cetana of in het tibetaans
sems pa, wat eigenlijk dus kamma betekent. Rinpoche noemt het
kamma met de natuur van geest. Het is deze mentale activiteit die bewustwording of gewaarwordingen mogelijk maakt. Gewaarwordingen zijn dus niet alleen het gevolg van zintuiglijk input maar vooral van deze mentale activiteit die de geest doet uitgaan naar...
De Boeddha kende kennelijk die staat waarbij tijdens waken alle gewaarwordingen kunnen eindigen. Volgens mij noemde de Boeddha dit ook 'het einde van de wereld', d.w.z. het einde van het beleven van een wereld. Om het einde van lijden te bereiken zou iemand ook het einde van de wereld moeten meemaken in dit lichaam.
Een fragment uit Samyutta Nikaya 2.26 (door mij vertaald uit Bodhi's vertaling in het Engels)
(...)
"Echter, vriend, ik zeg dat zonder het einde van de wereld te hebben bereikt, er geen einde wordt gemaakt aan lijden. Het is, vriend, in dit vadem-hoog lichaam begiftigd met waarneming en geest dat ik de wereld bekend maak, de herkomst van de wereld, de beëindiging van de wereld en de weg leidend naar de beëindiging van de wereld. 182.
357. Het einde van de wereld kan nooit bereikt worden
door middel van reizen [door de wereld],
Toch, zonder het einde van de wereld te bereiken
is er geen bevrijding van lijden.
358. Daarom, werkelijk, de wereld-kenner, de wijze
die naar het einde van de wereld is gegaan, vervuller van het heilige leven,
Na het einde van de wereld gekend te hebben, vredig,
Verlangt noch naar deze wereld noch naar een andere".
Bhikkhu Bodhi geeft hier in een noot aan dat 'de wereld' voor de Boeddha was 'de wereld-zoals-we-die-ervaren'. Hoever je ook reist je zult altijd een wereld blijven ervaren, ook al is die bijvoorbeeld geheel leeg, je zintuiglijke domeinen blijven intact. Het eindigen van de wereld interpreteert Bodhi niet hier en nu. Ik neig wel die kant op. Maar Bodhi ziet het eindigen van de wereld meer als het eindigen van het proces van wedergeboorte na de dood, waarbij dus niet opnieuw de zes zintuigbases ontstaan en daarmee niet opnieuw 'een ervaren wereld'.
Ik heb zelf het idee dat de Boeddha wel bedoeld dat iemand het einde van de wereld in het leven, hier en nu, kan meemaken. Ik vermoed dat dit in wezen naar niks anders verwijst dan een directe ervaring van Nibbana.
De Vier Edele waarheden zou je dan ook zo kunnen uitschrijven zoals de Boeddha boven doet:
De Boeddha maakt bekend:
De ervaren wereld,
De herkomst van de ervaren wereld
Het eindigen van de ervaren wereld
De weg die leidt naar het eindigen van de ervaren wereld.
Iemand?
