Dorje, bedankt voor je verduidelijking. Ik sta er zelf niet anders in hoor, echt niet
Dat weet ik.
Ik vraag me nog wel altijd af, eerlijk gezegd, wat ontwaken nu precies is. Ben ik nou ontwaakt? Ik kreeg de indruk dat jij dit ziet als iets wat best heel ver gaat, namelijk, ontwaken uit je individu zijn. Zoals ik SN22.89 begrijp was zelfs Khemaka, een toch ver gevorderde beoefenaar, dat nog niet.
Zeker wel! Ik heb eerder het gevoel dat niet ik er heel ver in ga, maar dat jij er iets heel ver van maakt van wat ik verwoord. Ik geef voortdurend aan dat ontwaken nog geen bevrijding is, het bevrijd je niet van je neigingen, ook niet van de neiging "ik ben". Je ziet/ervaart gewoon dat je dat niet bent, maar daarmee is de neiging nog lang niet weg. En dat is ook wat Khemaka aanwijst, bij zichzelf:
"With regard to these five clinging-aggregates, there is nothing I assume to be self or belonging to self, and yet I am not an arahant. With regard to these five clinging-aggregates, 'I am' has not been overcome, although I don't assume that 'I am this.'"
"Met betrekking tot deze vijf vastklevende aggregaten, is er niets waarvan ik aanneem dat ik het zelf ben of tot mezelf behoor…
Dat is het ontwaakte inzicht, de vaststelling in de eigen directe ervaring dat je dat niet bent.
We gaan er van uit dat als je dit ziet/voelt/ervaart, dat je de gehechtheid eraan ook meteen overwonnen heb, en gaan er dus van uit dat ontwaken echt wel iets groots moet zijn. Maar dat is het dus niet. Het doet niets of toch niet veel aan je verdere verloop van je leven. Het is MAAR een ontwaakt inzicht, een erg groot en cruciaal inzicht, dat wel, maar het is maar een inzien, maar het doorbreekt de gehechtheid aan de vastklevende aggregaten niet, laat staan de gehechtheid aan "ik ben". Dat is een proces, als je het aangaat en niet blijft steken in je ontwaakte inzicht, en je je neigingen gaat transcenderen (je er niet meer mee identificeren, er boven gaan staan, je er van distancieren: "dat ben ik niet, dus het kan ook geen kwaad), dan ben je niet op een boeddhistisch spoor.
"… en toch ben ik geen arahant. Met betrekking tot deze vijf vastklevende aggregaten is' ik ben 'niet overwonnen, hoewel Ik niet meer aanneem dat ik dit ben."
Het ontwaken is dus nog maar een kleine stap, een noodzakelijke stap, je kan nooit van de "ik ben" bevrijd geraken, zonder te ontwaken uit dit "ik ben" te zijn, maar het ontwaken uit dit "ik ben" te zijn (het niet meer aannemen dat ik dit ben), maakt nog niet dat de gehechtheid aan de "ik ben" overwonnen is. Er is dus toch nog een hele weg af te leggen. Geen weg meer van iets te worden of realiseren, maar een weg van afleggen, zuiveren, uitdoven.
Als je ontwaakt uit "individu te zijn", begint de twijfel aan de zin van het loslaten van de gehechtheid aan individu te zijn weg te vallen. Dat is ontwaakt zijn. Als die twijfel begint af te zwakken, weet je dat je ontwaakt bent. Zolang die niet afzwakt, ben je niet ontwaakt uit het individu te zijn, en is er dus nog sterke gehechtheid aan individu te zijn. Met het ontwaken is deze gehechtheid nog niet weg, maar minder sterk. Het is vergelijkbaar met het moment dat een verslaafde begint in te zien dat hij werkelijk verslaafd is. De ontkenning dat hij verslaafd is, is weggevallen, een noodzakelijke eerste stap, maar daarmee is de verslaving nog niet overwonnen. Er is nog een hele weg te gaan. Een weg van het loslaten van de verslaving. Zo ook is er nog een hele weg te gaan vanaf het moment dat je ziet dat je in werkelijkheid niet het individu bent, of dat er niets stabiel/onveranderlijk is aan het individu, dat het geen zelf is, niet ik, niet mijn, niet mijn zelf is, dat de gehechtheid er aan lijden is. De ontkenning van je verslaving aan een individu te zijn , het te verantwoorden, verdedigen en zelfs spiritueel goed gaan keuren, valt dan nog maar pas weg. Maar daarmee is de verslaving er aan nog niet weg. Dat is een lange weg van ontwenning, een lange weg naar arahatschap.
Positioneer jij dit ontwaken uit je individu zijn nou aan het begin?
Ja, en hopelijk heb ik hierboven kunnen verduidelijken waarom, en vooral dat "ontwaken uit individu te zijn" enkel nog maar een verschuiving in je perspectief is, nog geen belichaamd resultaat.
Wat ik me verder afvraag: Als de asava's, tanha's, kilesa's, anusaya's, verdwenen zijn uit iemands aanleg en zich niet meer voordoen in het cognitieve proces, inclusief asmi mana, de eigenwaan "Ik ben", is het dan geen unieke, individuele stroom meer? Het blijft toch een unieke persoonlijke individuele stroom van gevoelens, waarnemingen, etc.
Is een arahant en Boeddha geen individu meer? Hij voelt toch ook nog gewoon pijn, werd op individuele wijze ziek, en is ontdekken en zien ook niet iets individueels?
Precies! Het opheffen van de eigenwaan "ik ben", "ik ben deze stroom", doet de stroom niet verdwijnen, ALLEEN, het heft de hechting, het eigen maken van deze stroom op. Het heft het verschijnen van een individu die invloed heeft op de wereld niet op, maar het heft de gehechtheid er aan en het eigen maken ervan op. Wat er dan overblijft is een stroom, een steeds veranderlijk gegeven, uniek als stroom, maar niet aan te wijzen als iets blijvends, vast, onveranderbaar, niet aan te wijzen als een zelf. Pijn doet zich voor, maat niet meer als "mijn pijn", maar als dat wat verschijnt in de stroom. Waarnemingen doen zich voor, maar niet als "mijn" waarnemingen, maar als dat wat verschijnt in die stroom en de stroom die stroomt pas echt ongehinderd, zonder al dat mijn maken en krampachtig vastgehoud er aan. Dat is de liefde, het mededogen van een Boeddha, die stroomt naar de wereld, ongehinderd door ego (ik, mijn, mijn zelf). Er is nog steeds verzorgen van lichaam, pijn verhelpen, en zovoort… opdat die stroom nog zo lang mogelijk kan stromen, maar er is geen gehechtheid meer aan de stroom, als de stroom stopt, dan stopt de stroom, als de stroom stopt, stopt de arahant dan? Lees het na in de sutta's: van de arahant of van de Tatathagata kan dan niet gezegd worden dat hij nog bestaat, noch dat hij niet meer bestaat, hij is buiten categorie. Buiten categorie (ik ben noch het individu, noch ben ik niet het individu) is wat geproefd wordt in het ontwaken en wat de twijfel, de angst naar niet meer bestaan weg neemt. Maar daarom nog niet de hechting. Het maakt dat de hechting aan bestaan kan opgeheven worden, als je niet blijft steken in het inzicht ("ik ben niet het individu"), anders ruil je de hechting aan bestaan voor een hechting aan niet bestaan, en zit je nog steeds in de wereld van categorieën. Je geraakt hier maar uit door ook je gehechtheid aan niet bestaan (het vluchten, ontkennen van het bestaan) op te heffen, en dat is maar mogelijk door toch de wereld van verschijning niet uit de weg te gaan, maar daarin alle neigingen tot op het bot op te kuisen, pas dan is er sprake van opheffen van elke gehechtheid en dus boeddhaschap.
Zolang je leeft, blijf je toch een individu? Een individu dat ook denkt, spreekt en handelt dankzij sankhara's die in de geest ontstaan.
Je zou het zo kunnen omschrijven (maar elke beschrijving heeft zo zijn beperkingen en doet altijd geweld aan de werkelijkheid die niet te beschrijven valt) dat zolang leven gewaarzijn gebruikt om zichzelf in stand te houden, er een unieke maar steeds veranderlijke, essentieloze stroom is. Het gewaarzijn dat het leven benut om zichzelf in stand te houden is echter buiten categorie van mijn en jouw. De Tathagatta is Gewaarzijn dat weet dat het gebruikt wordt door een unieke stroom, het weet dat het nu verschijnt als bestaand, en dat dit verschijnen zal eindigen (niet meer zal bestaan), zonder te vergeten dat het Gewaarzijn zelf buiten categorie van bestaan en niet-bestaan is, altijd is geweest en altijd zal zijn.
In die zin zou je kunnen zeggen dat Gewaarzijn zich blijft voordoen als een individu (de Boeddha) in de wereld om zijn wetendheid (het tegenovergestelde van onwetendheid) te delen met zij die denken dat ze enkel dat individu zijn en denken dat dat individu iets vast is en een essentie heeft, tot dat deze stroom droog loopt en doordat er geen gehechtheid meer aan is, zich dan ook niet meer opnieuw zal vormen, maar daarmee is Gewaarzijn niet verdwenen, het is teruggekeerd naar wat het altijd al was: buiten categorie.
Tot zover. We geraken te ver in omschrijven, en het dreigt dan woorden te worden waar we ofwel aan gaan vasthouden of wel gaan verwerpen, en dat helpt niemand vooruit. Dus hier ronden we misschien best af met de conclusie dat wij dit gewoon niet kunnen vatten als individu. Dus dat er maar één ding opzit: de weg te gaan en te ontdekken wat er te ontdekken valt. Wil je vertrouwen hebben dat het zinvol is, dien je eerst te ontwaken, je damma oog te openen, een nieuw perspectief te krijgen. Dit kan maar gebeuren door inzichtsmeditatie en inzichtsmeditatie kan maar ontstaan uit een tot op zekere hoogte verstilde geest of korte momenten van verstilling om zo in wijsheid te kunnen zien wat er weer opkomt en dat het opkomt en dus ook weer vergaat, veranderlijk is, geen essentie heeft en dus niet waard is om er aan te hechten en dit in steeds uiteenlopendere omstandigheden/toestanden. Dat is een weg. Je kan die gaan, met vallen en opstaan, of je blijft er over mentaliseren, conceptualiseren en discussiëren.
Een boeiende weg toegewenst,
Dorje.
