Ramana Maharashi spoorde Papaji na zijn ontwaken op een gegeven moment aan om zijn familie uit een onveilige situatie te gaan halen. Papaji zag het nut hiervan niet in omdat alles toch al perfect was zoals het was, hij bleef liever in zijn roes.
Dit lijkt te impliceren dat als je eenmaal ontwaakt bent je leeft in een soort besef dat alles perfect is zoals het is. Ik vind dat niet terug in de sutta's.
Is dit weer niet een heel ander soort ontwaken dan de Boeddha onderwijst?
Zucht.
Los van wat er van de Boeddha overgeleverd is, gaat ontwaken in bovenstaande zin over "wakker worden" uit een droom waarin alles beleefd wordt als een substantie, als een zelf, als onveranderlijk, duurzaam en met een essentie. Ontwaken, in sutta termen vertaald, komt dan overeen met direct zien dat alles veranderlijk, vergankelijk is en dat niets een essentie heeft. Iets wat geen essentie heeft kan dus ook geen goede of slechte essentie hebben, dus niet goed of niet slecht zijn, in die zin wordt hier vaak naar verwezen met dat alles in zich perfect is zoals het is. Dit is "absoluut" gezien, niet relatief.
Het ontwaken hierin is erg bevrijdend, in dit absolute is niets nog een probleem, er is geen goed, geen kwaad, geen hoger, geen lager, geen verleden, geen heden en geen toekomst … alles is leeg, leeg van essentie, leeg van eigenschappen, leeg van ik… Tegenwoordig wordt hier vaker naar verwezen met de term non-dualiteit, en dit is een relatief nieuwe term, eentje die nog niet gebruikt werd in de tijd van de sutta's. Maar in de sutta's kom je het gedachtengoed wel ook al tegen, bvb.: "buiten categorie van bestaan en niet-bestaan".
Maar, zoals ik de laatste tijd steeds opnieuw aangeef, is het ontwaken tot die non-dualiteit geen echte bevrijding, het is nog een toestand, die zelf ook nog komt en gaat, een toestand waarin men graag zou kunnen gaan vertoeven (gehechtheid!), in Zen noemt men dit verslaafd geraken aan leegte. Het is een transcendente toestand, vandaar dat ik niet zo voor transcendentie ben: het verheft (transcendeert) boven lijden, boven dualiteit, maar ontbreekt daadwerkelijke liefde, mededogen, erkennen van de dualiteit zoals die gewoon door gaat, men plaatst zich er boven, of men erkent niet meer dat neigingen nog steeds spelen, of men herkent niet meer dat in die non-dualistische leegte wel degelijk nog steeds een ik en zijn neigingen blijft verschijnen, met alle gevolgen van dien: in het slechtste geval het botvieren van die neigingen omdat ze toch maar gezien zijn als leeg, in het beste geval het ook blijven transcenderen ervan (er werkelijk los van zijn) maar zonder dat ze opgeruimd worden, met als gevolg dus dat ze nog steeds aanleiding zullen blijven geven tot samsara na het uiteenvallen van lichaam/geest.
In die zin ben ik het met je eens dat het niet hetzelfde zal zijn als het openen van het dhamma-oog bij stroom-intrede, bij dit laatste is er klaarblijkelijk ook een duidelijk zien dat transcenderen (vasthouden aan bevrijding, stilte, leegte…) geen blijvende bevrijding kan geven. En dat er dus nog niet helemaal opzit wat er gedaan moet worden.
Ik zou het eerder zo benoemen dat ontwaken het openen van het wijsheids-oog is, want echt (en daarom noem ik het wel degelijk een ontwaakt inzicht of een ontwaakte wijsheid) dit opent een blik, een wijsheid die er voordien nog niet was, een (sorry dat ik het woord gebruik waar je nogal allergisch voor lijkt te zijn) "radicaal" andere manier van naar de werkelijkheid te kijken, één die niet meer alles opdeelt, in schemaatjes vervat, één die niet meer louter via denken en begrijpen gaat, één die out of the box van woorden, betekenissen en taal is gebroken. En iemand die zo ontwaakt is, die heeft echt wel iets te vertellen, zo iemand kan je eigen beperkte zienswijze helpen openbreken en dit kan dan weer leiden tot een vlottere voortgang naar werkelijke bevrijding (het breken uit patroontjes waar je in gevangen zit in je geest). Dit is allemaal bevorderlijk op het pad, zolang je maar erkent dat het enorm kan helpen, maar niet finaal bevrijdt op zich.
Voor echte, blijvende bevrijding, is er een stap verder nodig, en die heet liefde, mededogen, een niet transcenderen van de dualiteit, maar juist diep doordringen in de dualiteit waarbinnen de bevrijding ook nog moet voltrekken, wil men bevrijding blijvend krijgen en wil men anderen werkelijk kunnen bevrijden. Dit zou je dan kunnen benoemen als het openen van het liefdes-oog, het oog dat ziet dat hoewel alles leeg is, alles wel degelijk verschijnt en mekaar beïnvloed en in stand houdt. Het is dat oog dat ziet dat die ontwaakte roes op zich niet bevrijdend kan zijn of blijven, het is dat oog dat ziet dat neigingen, dualiteit transcenderen enkel tijdelijke bevrijding kan geven, het is dat oog dat ziet er nog werk aan de winkel is.
Bij Sotapanna, stroom-intrede, lijkt het eerder dat beide ogen geopend staan, en slaat het openen van het dhamma oog in bovenstaand verhaal, bovenstaand schema (het is maar een manier van beschrijven, neem het allemaal niet te letterlijk) dan eerder op het openen van zowel het wijsheidsoog als het liefdesoog, liefde in brede zien, niet enkel op anderen gericht, maar op "relativiteit" gericht, als de andere kant van de medaille van wijsheid (op het "absolute" gericht). Wijsheid doorziet dan de leegte van alles zou je kunnen zeggen, liefde doorziet dan de verschijning van alles (ondanks dat het leeg is) en zijn gevolgen...
En zoals ik eerder aangaf, bij de echte grote meesters, zelfs in tradities die niet Boeddhistisch zijn (bvb. Advaita), kom je op den duur die beide aspecten tegen. Bij de minder grote leraren, kom je vaak alleen maar dat wijsheidsaspect tegen, soms zelfs kil, onverschillig, of soms juist flamboyant en grens-verleggend/overschrijdend, … .
Hopelijk kan je geest nu eindelijk wat rust vinden in al die woorden, stromingen en verschillende schema's en leraren. Zodat ik ook weer wat rust kan hebben.
