is het zo dat men met betrekking tot verlichting, inzicht heeft in het ongeconditioneerde of ervaren van het ongeconditioneerde ?
ja, volgens mij wel.
Ik geloof dat de Boeddha in wezen twee paden onderwees (MN117):
1. het wereldlijke pad, het pad van de wereld. Dit is een pad van conditionering, van afstand doen van dit en van dat ontwikkelen. Maar conditionering kan niet bevrijden. Immers, hoe sterker je conditioneringen maakt, hoe meer dat je ketent. Hoe kunnen gewoonte-energie bevrijden? Hun aard is juist dat ze ketenen.
Toch, de Boeddha zag dit kennelijk als een belangrijke voorbereidende fase. Je verzamelt zo de verdienste om het Pad te ontdekken dat bevrijdt. Bij dit wereldlijke pad leer je goed onderscheiden wat heilzaam is en onheilzaam en doet bewust afstand van het onheilzame denken, spreken en doen. Je ontwikkelt het heilzame. Hierbij hoort ook levensvisie.
Je werkt hier op het niveau van oorzaak en gevolg, van kamma en kamma-vipaka, van conditionering. De Boeddha vond dit volgens de Pali overlevering kennelijk duidelijk belangrijk. Waarom? Ik kan twee redenen bedenken: het bereidt de geest voor op het ontdekken van het boven-wereldlijke pad, én als mensen zich actief inspannen om het heilzame in zichzelf te ontwikkelen en het onheilzame af te danken, dan is de kans groot dat ze ook na de dood een goede bestemming vinden en in relatief welzijn zullen leven. Als mensen zich helemaal niet inspannen op het vlak van conditionering, en geen heilzame manieren van denken, spreken en doen ontwikkelen, dan hebben ze daar in dit leven al last van, en de kans is groot dat ze na de dood overvallen worden door hun eigen slechte neigingen, en een bestemming tegemoet gaan met veel lijden.
Maar conditionering bevrijdt niet van het geconditioneerde, uiteraard. Dat laatste heeft sommige meesters er toe bewogen om conditionering zelfs helemaal af te wijzen als een geschikt pad. De Boeddha deed dit volgens de Pali overlevering duidelijk niet, en ik denk om bovenstaande redenen.
2. Het boven-wereldlijke pad, lokuttara. Dit is het ongeconditioneerde, dat wat sowieso onveranderlijk en onveranderbaar is. Dit Pad kun je dus ook niet ontwikkelen, maar moet ontdekt worden, gezien, ontbloot. Geest moet kennelijk een bepaalde spirituele rijpheid hebben om dit Pad te ontdekken, en het bovenstaande wereldlijke pad lijkt bedoelt om deze ontdekking te faciliteren. Het is dit Pad dat bevrijd van het geconditioneerde, van de wereld, van samsara.
Ik nodig iedereen uit dit kritisch te lezen en als jullie denken dat dit niet klopt, reageer ajb.