Hoofd en Hart

[teksten Siebe]

Uit het bestuderen van een boeddhistisch model over zintuiglijke informatieverwerking op puredhamma.net, en wat persoonlijke ervaringen ook, leid ik het volgende af wat ik graag met jullie wil delen. Het staat er niet zo letterlijk op de website maar het is mijn interpretatie:

Wat je aan impulsen, emoties, neigingen opmerkt in je hoofd, ontspringt aan wind, hart(s)tocht, een subtiele energiestroom  die rondom het hart ontstaan. Dit gebied rondom het fysieke hart wordt traditioneel gezien als de zetel van de geest (hadaya vatthu), een uiterst subtiele rupa. Soms worden hart en geest ook als synoniemen gebruikt. Vooral om te voorkomen dat mensen denken dat geest hetzelfde is als het mentaal bewustzijn of als het denken of voorstellen.
Geest zit niet in het hoofd en omvat ook wat wordt gezien als het onbewuste. In het brein zit wel het mentale zintuig (mana indriya) dat mentale zaken oppikt. Het mentale domein wordt trouwens ook onderwezen als iets wat niet alleen maar in je hoofd zit.

Het is het hart of de geest dat in contact met door het brein voorbewerkte zintuiglijke informatie, deze signalen ontvangt, analyseert, herkent, en er ook over oordeelt met wind, met hartstocht of een energiestroom die ontstaat in dit informatieverwerkingsproces (citta vitthi's).

Ik heb zelf het idee, maar misschien weten anderen dit beter, dat deze energie van hartstocht nog niet zo gedifferentieerd is. Het is gewoon een soort wind of energiestroom. Deze wind of energie stijgt vervolgens op in je naar het brein. Ik vermoed dat het brein het o.a. meer differentieert naar verschillende emoties en neigingen, die we vervolgens heel bewust ervaren via het mentale zintuig en mentaal bewustzijn. Het is moeilijker de ruwe hartstocht te ervaren maar ik denk wel dat dit mogelijk is.

Dit model laat ook zien dat bevrijding niet iets van het hoofd is maar van het hart. Het is het hart wat bevrijd wordt van hartstocht in boeddhisme. Niet je hoofd of mentaal bewustzijn. Dit is denk ik (kom ik weer een punt maken, sorry Marcel) toch wel belangrijk te zien. Gehechtheid zit niet in je hoofd en vindt niet plaats in je hoofd maar rondom je hart, in de geest. Het is een hunkerend hart. Onrust en onvrede is iets van het hart.

Wat we via beoefening van satipatthana doen, is via de opmerkzaamheid die het mentaal bewustzijn vergezeld, onheilzame neigingen en emoties die zijn ontstaan door hartstochten rondom het hart, opmerken, loslaten en niet meer voeden.  Dit is niet hetzelfde als onthechting maar door die onheilzame neigingen en emoties niet te voeden, verandert er iets in het opgeslagen potentieel daarvan in de geest/hart. Het zwakt af. Als dit een tijd zo wordt gedaan en dat potentieel van reactiviteit afneemt, dan ontstaan ook minder sterke winden en dus ook minder sterke emoties en neigingen in je.

Dan zijn we bezig, dus op een indirecte manier, het hart/de geest te zuiveren. Dan kunnen we misschien na een tijd merken dat we anders reageren op zaken. Dat het hart/geest anders beslist, anders gaat oordelen. Dan zijn we bezig met het bevrijden van het hart/geest.

Neigingen als afkeer, voorkeur, eigenwaan, agressie, jaloezie, lust, zintuiglijke verlangens etc. kunnen volgens het onderricht helemaal verdwijnen.
Want als niks dit meer aanstuurt, d.w.z. als het hart niet meer oordeelt met harstocht, ervaar je ze niet.
Als je die emoties en neigingen nog ervaart is dat een teken van gehechtheid want je hart heeft al geoordeeld.

Bevrijding is niet iets van het hoofd, hooguit indirect, omdat je ook andere zaken in je hoofd gaat ervaren als je hart bevrijd is. De Dhamma is dus niet bedoeld om het mentale bewustzijn te bevrijden. Maar als het hart bevrijd is, is er ook geen gehechtheid meer aan alle zes vormen van bewustzijn.

Hier zie je ook wat leegte echt betekent. Leeg zijn in je hoofd is totaal wat anders dan leeg zijn in je hart. En stil zijn in je hoofd is totaal anders dan vrede hebben in je hart. Leeg zijn betekent niks anders dan dat je hart leeg is en niet-oordeelt. Het hart moet gezuiverd worden, en niet je hoofd.

Je kunt wel je hoofd stil willen maken en vredig en leeg, en dat kan, dat leert de Boeddha ook, maar dat kan alleen via tijdelijke onderdrukking. van het hart.
Daarom is dit niet de uiteindelijke weg. Het hoofd wordt werkelijk stil, vredig en leeg als het hart vredig, stil en leeg is geworden.




Wat vinden jullie er van?

[Gouden middenweg & de wilde natuur]

... hart(s)tocht, een subtiele energiestroom  die rondom het hart ontstaan. ...

Dit model laat ook zien dat bevrijding niet iets van het hoofd is maar van het hart. Het is het hart wat bevrijd wordt van hartstocht in boeddhisme. ... Het is een hunkerend hart. Onrust en onvrede is iets van het hart.

Wat we via beoefening van satipatthana doen, is via de opmerkzaamheid die het mentaal bewustzijn vergezeld, onheilzame neigingen en emoties die zijn ontstaan door hartstochten rondom het hart, opmerken, loslaten en niet meer voeden.  ...

...


Wat vinden jullie er van?

Ik denk aan emotionele emancipatie, emotionele intelligentie.

[Winnetoe]

Wat we via beoefening van satipatthana doen, is via de opmerkzaamheid die het mentaal bewustzijn vergezeld, onheilzame neigingen en emoties die zijn ontstaan door hartstochten rondom het hart, opmerken, loslaten en niet meer voeden.  Dit is niet hetzelfde als onthechting maar door die onheilzame neigingen en emoties niet te voeden, verandert er iets in het opgeslagen potentieel daarvan in de geest/hart. Het zwakt af. Als dit een tijd zo wordt gedaan en dat potentieel van reactiviteit afneemt, dan ontstaan ook minder sterke winden en dus ook minder sterke emoties en neigingen in je.

Dan zijn we bezig, dus op een indirecte manier, het hart/de geest te zuiveren. Dan kunnen we misschien na een tijd merken dat we anders reageren op zaken. Dat het hart/geest anders beslist, anders gaat oordelen. Dan zijn we bezig met het bevrijden van het hart/geest.

Wat vinden jullie er van?

Wow! Scherp inzicht. Ik denk dat een lastig aspect van de dhamma is het duidelijk uitdrukken en overbrengen van het gedachten goed. Het woord geest bijvoorbeeld wekt snel het idee op dat er "iemand" leeft in je hoofd. Mijn kennis van het Boeddhisme komt veelal van engelstalige leraren, wat het vaak een beetje lastig maakt om dat duidelijk over te brengen in het Nederlands.

Een duidelijk voorbeeld van wat je beschrijft op kleinere schaal is het loslaten (of overkomen) van een van de vijf hindernissen die kunnen ontstaan tijdens meditatie.  In het model van het Boeddhisme dat ik hanteer is tanha (craving/begeerte) te herkennen als spanning in het lichaam/hoofd.  Dit model werkt dit als volgt in Satipatthana sutta (vertaling van Frits Koster:https://www.fritskoster.nl/wp-content/uploads/Maha-satipatthana-sutta.pdf):


4) ‘Hoe verblijft een monnik het lichaam opmerkzaam beschouwen als een lichaam? In deze leer gaat een monnik, die naar het bos is gegaan, of naar een wortel van een boom, of naar een lege hut, zitten; als hij zijn
benen heeft gekruist, met zijn lichaam rechtop en zijn opmerkzaamheid bepaald op zijn adem, is hij zich bewust van het inademen of is hij zich bewust van het uitademen.


Je zoekt een geschikte plek op om een tijd te mediteren.


5 Als hij lang inademt, dan begrijpt hij: ‘Ik adem lang in’; als hij lang uitademt, dan begrijpt hij: ‘Ik adem lang uit’. Als hij kort inademt, dan begrijpt hij ‘Ik adem kort in’; als hij kort uitademt, dan begrijpt hij: ‘Ik adem kort uit’.
Hij oefent aldus: ‘Ik zal inademen terwijl ik het hele lichaam tot rust breng’; hij oefent aldus: ’Ik zal uitademen terwijl ik het hele lichaam tot rust breng’; hij oefent aldus: ‘Ik zal inademen en de lichaamsprocessen tot rust
brengen’; hij oefent aldus: ‘Ik zal uitademen en de lichaamsprocessen tot rust brengen.’ Precies zoals een geoefende turner of zijn leerling, terwijl hij een lange beweging uitvoert, weet: ‘Ik maak een lange beweging’; of
als hij een korte beweging uitvoert, weet: ’Ik maak een korte beweging’. Zo ook, als er lang wordt ingeademd, begrijpt hij: ‘Ik adem lang in’.
[/i]

Dit verteld dat we ons gewaar zijn van het in- en uitademen. Het zegt niets over concentratie, of je aandacht richten op het puntje van je neus of het volgen van de ademhaling. Je bent je gewaar van de ademhaling. Net als je gewaar bent van of je staat of zit.  Je weet of je adem lang of kort is, daar is niets speciaals of bijzonder aan. Het volgende deel beschrijft dat je je lichaam kalmeert. Dit is het ontspannen van je lichaam (en meer subtiel in je hoofd).

Tijdens meditatie springt de aandacht veelal op en neer tussen het object (ontspannen en observeren van ademhaling) en een afleiding. Telkens als we een afleiding opmerken, deze loslaten (door er geen aandacht aan te schenken), en de spanning die optrad door de afleiding lost te laten (door je te ontspannen). Laten we wat van deze tanha los. De energie die de afleiding voedt neemt een klein beetje af. De kracht van de afleiding zwakt af. Uiteindelijk komt er een punt waarop deze afleiding zo verzwakt is dat het geen afleiding meer is. Op dat moment ervaar je een zucht van opluchting, iets wat je werkelijk dwars zat, waar je geest zich niet vanaf wil wenden is niet meer daar.  Je hebt een aanhechting losgelaten, en deze zal niet meer opkomen.

[teksten Siebe]

Winnetoe, ik wilde je alleen laten weten dat ik even niks te zeggen heb. Heeft niks met jou of je reactie te maken.

[Steve]

iets wat je werkelijk dwars zat, waar je geest zich niet vanaf wil wenden is niet meer daar.  Je hebt een aanhechting losgelaten, en deze zal niet meer opkomen.

...

[Bodhiboom]

Het boeddhisme in het algemeen heeft wel de neiging om onderscheid aan te brengen tussen heilzame en onheilzame delen van de geest. Er is dus wel degelijk een zuiveringsproces dat optreed. Maar tegelijkertijd kan je die onheilzame impulsen niet verstoten, want ze maken deel uit van je geest. Door ze te proberen te verstoten zou je alleen maar een conflict creëren.

De prescriptie van de Boeddha is om die onheilzame impulsen te mijden, kijk maar naar waar een monnik allemaal afstand van doet. Door al die dingen uit zijn leven te bannen — familie, kinderen, seks, partners, geld, eigendom — zorgt hij ervoor dat veel bronnen van onheilzame impulsen ook sterk verminderen. Dat betekent niet dat de impuls zelf weg zal gaan, slechts dat hij zich minder gaat roeren.

Dat is natuurlijk slechts een stapje, om de vuren op een laag pitje te krijgen. Een waarlijk zuiveringsproces moet later komen, en is vergemakkelijkt door de verminderde intensiteit. Mijn ervaring is dat wat daarop volgt te maken heeft met inzicht in de wortels van onheilzame zaken, dat je die impulsen los kan laten als je ze hebt doorgrond.