Boeddha Forum

De Dhammapada (waar jouw citaat uit afkomstig is), geeft een verklaring voor waar het menselijke handelen haar oorsprong heeft, in de geest. Wie onjuiste gedachten koestert, zal daaruit volgend onjuist of zelfs schadelijk gedrag vertonen, gesteld dat de persoon in kwestie inderdaad de geestelijke impulsen volgt en tot daden overgaat. Hetzelfde geldt voor juiste gedachten, die in gedrag tot juiste handelingen zullen leiden. Dit is een nogal karma geladen tekst, waarin oorzaak en gevolg worden verklaard. Eén en één is twee.

Dit klopt, als verklaring en lering, om de leerling ervan te doordringen hoe oorzaak en gevolg werken en hoe geestelijke neigingen tot gedrag en handelingen kunnen leiden. De ethische verantwoordelijkheid voor je eigen daden wordt verklaard, en dat is goed. Echter, de geest zelf wordt niet verklaard, omdat dit immers niet mogelijk is. Waar komen schadelijke gedachten, emoties, en dergelijke vandaan? De meest voor de hand liggende verklaring in het boeddhisme lijkt het karma dat afkomstig is van vorige mensenlevens, door de wedergeboorte. In het boeddhistische systeem is dit een kloppend en consistent verhaal.

Echter, je kunt ook verkeerde of onzuivere gedachten hebben en daar niet in mee gaan. Hoeveel gedachten of neigingen en emoties e.a. drijven er niet langs in ons bewustzijn? Talloze. Als we overal aan toe zouden geven zou de chaos onoverzienbaar zijn. Dat laat onverlet, dat mensen onder bepaalde omstandigheden toch overgaan tot ethisch onjuist, of zelfs schadelijk gedrag. Terwijl ze weten dat ze verkeerd bezig zijn, in vergelijking met wat de culturele wetten voorschrijven in een bepaalde samenleving. Waarom zet iemand zijn of haar schadelijke gedrag dan toch door?

Vaak is het zo dat mensen ingaan tegen de maatschappelijke (of religieuze) normen en waarden, omdat ze een andere opvatting hebben over wat goed is en wat kwaad. Ze hangen meestal afwijkende ideologieën aan, zoals complotdenkers, anti-vaccinatie aanhangers, of dat men geïnspireerd is door een bepaalde leer of zelfs door een film of boek. Die inspiratie kan letterlijk hun levensdoel zijn en zelfs tot terrorisme leiden, als dit ook nog eens gevoed en onderschreven wordt in sociaal verband door sommige verkeerde groeperingen. Daarbij meent men aan de "goede" of juiste kant te staan, waarbij zelfs het overgaan tot geweld niet is uitgesloten.

Vrijwel niemand doet iets uit kwade bedoelingen, steeds denkt men dat men opereert vanuit het "goede" zoals men dit opvat en gelooft wat dat goede zou zijn. Ook al gaat dit in tegen elke medemenselijkheid. Soms ligt hier hebzucht of het willen hebben van macht aan ten grondslag, maar de ander wordt opgelicht of zelfs mishandeld, omdat die ander immers niet tot de ideologische groep behoort van waaruit men zelf opereert.

Dit kan groteske vormen aannemen, zodat zelfs een hele natie destructief kan worden in haar handelen, allemaal in het kader van wat men als "goed" en als "kwaad" definieert.

Ik denk dat de sutta's het zo portretteren:

Mentale, verbale en fysieke activiteit heeft geest als voorloper:

"De geest is de voorloper van alle dingen, de geest is hun leider, ze zijn door de geest geschapen. Als iemand spreekt of handelt met onzuivere gedachten, volgt lijden dat daardoor is veroorzaakt, zoals het wiel de hoef van de os volgt".
De geest is de voorloper van alle dingen, de geest is hun leider, ze zijn door de geest geschapen. Als iemand spreekt of handelt met zuivere gedachten, volgt geluk dat daardoor is veroorzaakt, zoals iemands schaduw die hem nooit verlaat" (dhp1 en 2, bron: sleuteltotinzicht)

In die geest kan nog begoocheling, hebzucht en haat wortelen. En eenmaal getriggerd gaat dit een rol spelen in het cognitieve proces. Of het is ontworteld en speelt geen rol meer.

Cognitie lijkt me iets individueels. Als in de geest geen hebzucht, haat en begoocheling meer functioneert, is cognitie dan niet meer iets individueels? Is de manier waarop zintuiglijke data wordt verwerkt niet altijd iets individueeels? En als in die cognitie geen hebzucht, haat en begoocheling meer functioneert is ook dat niet iets individueels?

Hoe dan ook, de suttas leren mijns inziens dat als hebzucht, haat en begoocheling een actieve rol gaan spelen, wordt de manier waarop iets wordt gekend vertekend. Er is nu een verkeerde visie in de geest. Een onjuist begrip van zaken. Boeddha zag dat dit lijden niet doorbreekt. Het is nu niet dat Ego ons beweegt maar dit  verkeerd begrip van zaken is leidend. Ik vind dit heel wat anders. 
Want als je Ego gaat opvatten als een soort eerste beweger dan is dat precies wat de Boeddha bestreed.

Ik denk ook dat de sutta's leren dat het ontstaan van bewustzijn  (de momenten dat iets bewust wordt waargenomen, opgemerkt, gevoeld, gekend, gezien, gehoord) zelf een vorm van activiteit is, van beroering, van lijden. Je zou kunnen denken dat beroering pas ontstaat nadat we iets willen of niet willen voelen of waarnemen. Maar mijns inziens gaan de Pali suttas dieper dan dat. Tuurlijk speelt reactiviteit ook een rol in de Dhamma en het ontstaan van lijden maar het gaat dieper in de Pali sutta's, vind ik.

Stanislav Grof zegt dus duidelijk: Het gaat niet om het rigide scheiden van ervaring en wijsheid.

Ik denk dat het goed is te weten dat er niet vanzelfsprekend wel wijsheid aanwezig is samen met wat wordt beleefd aan gewaarwordingen, emoties, gevoelens etc. Net zoals er ook niet altijd mindfulness bij aanwezig is. Het is vrij zeldzaam zelfs. Vrijwel iedereen beschouwt en beleeft immers gewaarwordingen, emoties, gevoelens etc. als 'dit ben Ik, dit is van-mij, dit is mijn zelf'

Juist de manier waarop wij zaken beleven, is vrijwel voortdurend beïnvloed en qua perceptie vertekend door van alles wat automatisch in ons opwelt.
Er wordt zo snel een betekenis aan gegeven dat we niet eens meer door hebben dat het die betekenis van zichzelf niet eens heeft en op geconditioneerde wijze er aan wordt toegevoegd.
Dit gaat veel verder dan subjectiviteit. Ook waarnemingen die we vrijwel allemaal delen, zoals gras is groen, is betekenis, interpretatie. Ook dat is perceptie nog los van wat je er emotioneel of sentimenteel bij voelt.

Ook waarnemingen van een grenzeloze ruimte, grenzeloos bewustzijn, 'een sfeer van Nietsheid' zag de Boeddha zo volgens mij. Het valt nog altijd in de sfeer van perceptie. Alles wat je dan ook maar waarneemt visueel, auditief, olfactorisch, gustatorisch, tactiel en mentaal is zo volgens mij. Oftewel...de zes vormen van zintuiglijk bewustzijn hebben nooit een werkelijkheid an sich tot object van kennis. En eigenlijk is het zinloos te discussiëren over welke perceptie juist is. Als een dier gras als grijs ziet, is dat dan onjuist, en groen juist. Onzinnig natuurlijk.
Maar net zo is het toch eigenlijk met onze perceptie van andere mensen, objecten, situaties? Het is een belevingswereld die geheel voorwaardelijk ontstaat en waar geen absolute waarheid in te vinden is maar besef dat maar eens elk moment. Maak van perceptie maar eens nooit meer de absolute waarheid. Kijk maar eens hoe vaak dat toch gebeurt in de beleving.

Je hoeft er niet steeds op te hameren dat mijn hart nog een wildernis is, want daar ben ik open over. Mijn hart wekt nog haat, hebzucht en begoocheling op.
Je wilt het waarschijnlijk tegen me gebruiken, maar is niet nodig. We kunnen heus wel normaal met elkaar spreken, toch?

Intuitie en Wijsheid

Ik weet niet hoe het kan dat sommige mensen een bepaalde spirituele gave hebben. Het schijnt zich te kunnen ontwikkelen maar veelal hoor je van mensen dat ze van kindsafaan al bepaalde niet normaal gedeelde ervaringen hadden. Ik weet niet of dit ook voor Francois gold?

Kennelijk waarschuwt ook de Bijbel met het verhaal van koning Saul, zoals je aanhaalde, naar de kans dat gaven alleen maar leiden tot meer eigenwaan. Dank voor delen. De groei van begoocheling en corruptie van het hart, in boeddhistische termen. In de Pali suttas staat hetzelfde over kennis en visie. Het stijgt makkelijk naar het hoofd. Het lijkt me ook alleen maar goed dat iemand hier zelf oog van heeft. Ook dat is wakker leven, mindfulness, bewustheid.

Dat intuïtie de taal van de natuur is zegt mij niet zoveel. Ook verlangen, verleiding en bedwelming en begoocheling zijn de taal van de natuur. Wat zegt zoiets? Wijsheid is juist niet de taal van de natuur maar overstijgt dat. Het ziet de listen van Mara die over heel de natuur heerst, de hele wereld. Het is niet dat ik intuïtie niet speciaal vindt, en mooi, maar het wijsheidsoog is mijns inziens niet intuïtief.

Kennis die Boeddhas ontwaken behelst

Je vraagt me wat de Boeddha zag. In de Pali overlevering wordt hierover verteld dat de Boeddha tijdens het ontwaken onder de Bodhiboom drie soorten ware kennis opkwam:

-kennis van zijn eigen vorige levens, toen heette ik zus en zo, leefde zus en zo, maakte dit en dat mee etc.
-kennis van hoe wedergeboorte werkt op basis van de combinatie van visie en wilsformaties zoals plannen intenties en neigingen/inclinatie die wezens hebben (niet alleen mensen).
-kennis van de vier edele waarheid: het lijden in samsara (van alle wezens en niet alleen mensen), de herkomst of oorzaak (drie soorten begeerte), de beëindiging van diezelfde begeerten realiseerde hij, en hij zag het Pad dat lijden beeindigd. Dit is hetzelfde als kennis van de bezoedeling, de oorzaak, het einde, en de weg om de corruptie uit het hart te halen, de pijl uit het hart te trekken.

Boeddhisten leggen dit alles verschillend uit. Net zoals in elke religie zijn er allemaal scholen ontstaan, en is de gemeenschap versplinterd. De situatie is nou eenmaal zo dat als je wilt horen, weten, wat de Boeddha onderwees en realiseerde je verschillende verhalen te horen krijgt. Ik vond dit nogal vervelend maar zo is het nou eenmaal.

Wat is Lijden in de Sutta's?

In de Pali sutta's wordt niet overgeleverd dat Boeddha alleen sprak over het specifiek soort lijden van mensen. Hij zag lijden ook niet alleen als het mentale leed wat mensen kunnen hebben. Zoals het leed dat samenhangt met de afkeer/weerzin als de zaken niet zo gaan als we willen. De sutta's leren nergens dat dit het enige lijden is dat eindigt bij volledige verlichting.

Als je lijden ziet als enkel iets psychologisch, bijvoorbeeld:
1.  de afkeer/wanhoop/verdriet wat je voelt als je iets verliest wat je dierbaar is,
2. het mentaal lijden wat je ervaart als je gevoegd wordt bij wat je niet wilt,
3. de druk van leven met een Ego-besef

...tuurlijk, dan is overgave de oplossing en moet dat Ego besef weg. Maar lijden is wat anders in de Pali overlevering dan alleen maar dat soort lijden. En ook de oorzaak ligt anders. De oorzaak zijn drie begeertem. Deze zijn altijd gericht of gebaseerd op een positief soort toekomstscenario voor onszelf...iets waar we naar uitkijken: Straks lekker zintuiglijk genieten van dit of dat, straks na de dood eindelijk in de hemel  en alleen maar gelukzaligheid ervaren of eeuwig bestaan, en straks lekker dood en eindelijk niks meer voelen. Een vrouw op tv. (dementie dacht ik) die euthanasie wilde plegen sprak hierover als foetsie weg. Het idee dat met de dood alle ervaringen voor altijd stoppen. Samengevat, hedonisme, eternalisme, en annihilationisme drijft ons dan.
De begeerte die lijden juist niet eindigt maar continueert, is verbonden met die verkeerde levensinstellingen of begrip van zaken. Het is altijd verbonden met iets waar we naar uitzien, ons in verheugen. Dat is het gekke. Wat we zien als oplossing voor lijden is juist de oorzaak dat de lijdenspiraal waarin we zitten, niet eindigt.

Boeddha's leer maakt ook een einde aan reactiviteit volgens de sutta's maar het belangrijkste is dat de drie soorten begeerte die alle gebaseerd zijn op onjuist begrip van zaken stoppen, volledig eindigen. Met wortel en tak worden uitgetrokken. Begoocheling is eigenlijk je in iets verheugen wat je eigenlijk helemaal niet goed doet. Wat helemaal geen oplossing is.

Maar het lijkt er wel op dat niet veel mensen verbinding voelen met dit onderricht maar wel met lijden als iets psychologisch ipv iets existentieels. Ik denk dat het existentiele niveau het meest diepzinnig begrip van de Dhamma is. De oorzaak van lijden is niet reactiviteit maar die verkeerde visies, die vorm van verheugenis, dat uitkijken naar iets, die begeerte wat helemaal niet lijden eindigt en verbonden is met verkeerde visie.

Scenario's

Als ik in staat zou zijn, stel, om verzet tegen mijn persoonlijke aftakeling, ziekte, verlies, dood op te geven, maar ondertussen me verheug en verlang naar mijn geboorte in een eeuwige hemel of de vereniging met God, dan geloof ik er niks van dat de Boeddha hier leert dat dit een werkelijk doorbreken van de lijdenspiraal is. En als iemand vrede heeft met wat er met hem/haar gebeurt, zich vastklampend aan het perspectief dat straks met de dood eindelijk voor altijd alle ellende zal eindigen, dan geloof ik niet dat de Boeddha zou zeggen dat deze persoon werkelijk de lijdenspiraal heeft doorbroken.

Ik wil niet verdelen en veroordelen maar dat iemand vrede heeft met zaken wil niet zeggen dat het hart echt gezuiverd is van hebzucht, haat en begoocheling.