De vijf skandha's/khandha's

[Marcel]

De vijf khandha's als niet-zelf
Door:
Django Vaal



Zie bijlage.

[verwijderd door de beheerder]

[Johannes]

Django! Mooi! Goed uiteen gezet en leerzaam. Chapeau!

[Katinka - Boeddha hoekje]

Hier nog meer over de skandhas. http://www.katinkahesselink.net/theosofie_nl/skandhas.html

[Marcel]

“Net zo, Magandiya, als ik jou de Dhamma zo zou onderwijzen: “Dit is die gezondheid, dit is dat nirvana”, dan zou jij gezondheid leren kennen, nirvana gaan zien en zouden met het opengaan van je ogen het verlangen en de passie voor de vijf geledingen van het toe-eigenen bij jou verdwijnen.''

[Hier verwijst de Boeddha naar de vijf geledingen van persoonlijkheid (khanda). Deze vormen de bestanddelen van wat men als ‘zichzelf’ ervaart.

Het is van groot belang deze vijf geledingen goed te onderscheiden en te begrijpen, omdat men zonder diep begrip en niet-gehechtheid ten aanzien van de geledingen nooit volkomen vrij is van dukkha.

De eerste geleding, lichamelijke vorm, wordt beschreven in termen van de vier elementen waaruit het lichaam is samengesteld (aarde, water, vuur en lucht).

Vervolgens worden gevoel en cognitie genoemd. Gevoel wordt verbonden met de subjectieve weerslag van een ervaring (wat gevoel wekt een zintuiglijke ervaring bij mij op) terwijl met cognitie het daadwerkelijk identificeren van de zintuiginformatie met behulp van begrippen wordt bedoeld. Bijvoorbeeld als men een gekleurd object ziet en ‘her-kent’ als geel, rood of wit. Cognitie impliceert in zekere zin ook het vermogen tot herinnering [her-kennen of opnieuw kennen].

De vierde geleding, drijfveren, (ook wilsuitingen of intenties genoemd) correspondeert met het reactieve aspect van de geest; als datgene wat op de dingen of de mogelijkheden ervan, reageert.

De vijfde geleding is het conceptueel bewustzijn en verwijst naar ‘het zich bewust zijn van iets’. Deze daad van zich bewust zijn is in hoge mate verantwoordelijk voor het idee van een substantieel ‘ik’ achter de beleving.]

“Je zou denken: “Waarlijk, ik ben lange tijd door deze geest misleid, bedrogen, beetgenomen, want ik heb me vorm toegeëigend, ik heb me gevoel toegeëigend, ik heb me cognitie toegeëigend, ik heb me drijfveren toegeëigend, ik heb me perceptueel bewustzijn toegeëigend.”
“Op grond van dat toe-eigenen is er voor mij worden, op grond van dat worden is er voor mij geboorte, op grond van die geboorte ontstaan er voor mij ouderdom en dood, verdriet, weeklagen, pijn, terneergeslagenheid en vertwijfeling. Zo komt deze hele massa van lijden tot stand.”
[Bovenstaande passage vinden we terug in de ‘keten van voorwaardelijk ontstaan’ (paticca-samuppada). Met deze term wordt de leer over het voorwaardelijk ontstaan van alle lichamelijke en mentale verschijnselen aangeduid. Deze wijst op het feit dat alle fenomenen in het leven ontstaan op grond van een voorwaarde; dat wil zeggen dat ze afhankelijk zijn van voorafgaande condities.


Dan is er voor mij door het ophouden van toe-eigenen het ophouden van worden. Door het ophouden van worden, is er het ophouden van geboorte. Door het ophouden van geboorte is er het ophouden van ouderdom en dood, verdriet, weeklagen, pijn, terneergeslagenheid en vertwijfeling. Zo komt aan deze hele massa van lijden een einde.”

[Een bekende uitspraak van de Boeddha hierover luidt:
Wanneer dit is, wordt dat.
Door het ontstaan van dit, ontstaat dat.
Wanneer dit niet is, wordt dat niet.
Door het ophouden van dit, houdt dat op. ]


Uit:

Magandiya-Sutta MN 75 

Jan de Breet & Rob Janssen.

[teksten Siebe]

“Net zo, Magandiya, als ik jou de Dhamma zo zou onderwijzen: “Dit is die gezondheid, dit is dat nirvana”, dan zou jij gezondheid leren kennen, nirvana gaan zien en zouden met het opengaan van je ogen het verlangen en de passie voor de vijf geledingen van het toe-eigenen bij jou verdwijnen.''

[Hier verwijst de Boeddha naar de vijf geledingen van persoonlijkheid (khanda). Deze vormen de bestanddelen van wat men als ‘zichzelf’ ervaart.

Ja, dat kun je volgens mij zo begrijpen.  Je hebt bijvoorbeeld altijd een bepaald lichaamssensatie bij je. Zou nou opeens deze sensatie eindigen, dat mis je opeens iets vertrouwds, iets bekends, iets wat je altijd hebt begrepen als ik, als zelf, als dat ben ik.  Onbewust en ongewild krijg je dan zoiets van..."waar ben ik???" of "wat gebeurt er"...Toch...als je alles met wijsheid beziet, is er niks aan de hand want als je goed kijkt ben je er nog altijd.

Daarom dat volgens mij Boeddha ook altijd zegt dat we zaken met wijsheid moeten bezien want dat is wat werkelijk het verschil maakt. Je kunt het beëindigen van waarneming en gevoel bijvoorbeeld meemaken, maar als je dat niet met wijsheid beziet is het waarschijnlijk de oorzaak van de ultieme gevangenschap, en hel. Maar als je er met wijsheid bij bent dan is het de oorzaak van het beëindigen van de asava's.

De kunst lijkt enkel...raak niet in paniek maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan.

Siebe

[teksten Siebe]

Bron: The Connected Discourses of the Buddga, A New Translation of the Samyutta Nikaya, volume I, translated from the Pali by Bhikkhu Bodhi. De puntjes in de tekst heb ik (vrijwel) letterlijk zo overgenomen uit het boek. Op die plaatsen herhaalt de tekst zich zoals eerder. Door mij vertaald.

Samyutta Nikaya 22.56 (4), Fasen van de Kleverige Aggregaten

Te Savatthi. “Bhikkhu’s, er zijn deze vijf aggregaten die onderhevig zijn aan vastklampen. Welke vijf? Het vorm aggregaat is onderhevig aan vastklampen, het gevoel aggregaat is onderhevig aan vastklampen, het waarnemen aggregaat is onderhevig aan vastklampen, het intentionele formaties¹ aggregaat is onderhevig aan vastklampen, het bewustzijn aggregaat is onderhevig aan vastklampen.
“Zo lang ik de vijf aggregaten die onderhevig zijn aan vastklampen niet op rechtstreekse wijze in vier fasen kende zoals ze werkelijk zijn, claimde ik niet ontwaakt te zijn aan de onovertroffen volmaakte verlichting, in deze wereld met diens deva’s, Mara en Brahma, in deze generatie met diens asceten en brahmanen, diens deva’s en mensen. Maar toen ik dit rechtstreeks kende zoals het werkelijk is, toen claimde ik ontwaakt te zijn aan de onovertroffen volmaakte verlichting in deze wereld met....diens deva’s en mensen.
“En hoe, bhikkhu’s, zijn er vier fasen?² Ik kende op rechtstreekse wijze vorm, diens ontstaan, diens beëindigen en de weg leidend naar diens beëindigen. Ik kende op rechtstreekse wijze gevoel...waarneming...intentionele formaties...bewustzijn, diens ontstaan, diens beëindigen en de weg leidend naar diens beëindigen.

“En wat, bhikkhu’s, is vorm? De vier grote elementen en de vorm afgeleid van de vier grote elementen: dit wordt vorm genoemd. Met het ontstaan van voeding is er het ontstaan van vorm. Met het beëindigen van voeding is er het beëindigen van vorm. Dit Edele Achtvoudige Pad is de weg leidend naar het beëindigen van vorm; dat is juiste visie, juist intentie, juist spreken, juist handelen, juiste levensonderhoud, juiste inspanning, juiste aandachtigheid en juiste concentratie.
Welke asceten en brahmanen dan ook, die vorm zo op rechtstreekse wijze kennen, diens ontstaan, diens beëindigen en de weg leidend naar diens beëindigen, zij beoefenen met de bedoeling zich af te keren³ van vorm, voor diens vervagen en beëindigen, zij beoefenen goed. Diegenen die op goede manier beoefenen, hebben vaste voet verkregen in deze Dhamma en Discipline.
“En welke asceten en brahmanen dan ook die zo op rechtstreekse wijze vorm kennen, diens ontstaan, diens beëindigen, en de weg leidend naar diens beëindigen, worden middels het afkeren van vorm, middels diens vervagen en beëindigen, bevrijd door niet-vastklampen (onthechting), ze zijn op de juiste manier bevrijd. Diegenen die goed bevrijd zijn, zijn gerealiseerden. Wat deze gerealiseerden aangaat, er is geen ronde die ze beschrijft⁴.

“En wat, bhikkhu’s, is gevoel? Er zijn deze zes klassen van gevoel; gevoel geboren uit oogcontact, gevoel geboren uit oor-contact, gevoel geboren uit neus-contact, gevoel geboren uit tong-contact, gevoel geboren uit lichamelijk contact, gevoel geboren uit geest-contact. Dit wordt gevoel genoemd. Met het ontstaan van contact, ontstaat er gevoel. Met het beëindigen van contact is er het beëindigen van gevoel. Dit Edele Achtvoudige Pad is de weg leidend naar het beëindigen van gevoel; dat is, juiste visie...juiste concentratie.
Welke asceten en brahmanen dan ook, die gevoel zo op rechtstreeks wijze kennen, diens ontstaan, diens beëindigen en de weg leidend naar diens beëindigen, zij beoefenen met de bedoeling zich af te keren van gevoel, voor diens vervagen en beëindigen, zij beoefenen goed. Diegenen die op de juiste manier beoefenen hebben vaste voet verkregen in deze Dhamma en Discipline.
“En welke asceten en brahmanen dan ook, die zo op rechtstreekse wijze gevoel kennen, diens ontstaan...en de weg leidend naar diens beëindigen... Wat deze gerealiseerden aangaat, er is geen ronde die ze beschrijft.

“En wat, bhikku’s, is waarneming? Er zijn deze zes klassen van waarneming: waarneming van vormen, waarneming van geluiden, waarneming van geuren, waarneming van smaken, waarneming van tactiele objecten, waarneming van mentale verschijnselen. Dit wordt waarneming genoemd. Met het ontstaan van contact is er ontstaan van waarneming. Met het beëindigen van contact is er het beëindigen van waarneming. Dit Edele Achtvoudige Pad is de weg leidend naar het beëindigen van waarneming; dat is, juiste visie...juiste concentratie.
Welke asceten en brahmanen dan ook...Voor wat betreft deze gerealiseerden, er is geen ronde die ze beschrijft.

“En wat, bhikkhu’s, zijn intentionele formaties? Er zijn deze zes klassen van intentie: intentie ten aanzien van vormen, intentie ten aanzien van geluiden, intentie ten aanzien van geuren, intentie ten aanzien van smaken, intentie ten aanzien van tactiele objecten, intentie ten aanzien van mentale verschijnselen. Dit worden intentionele formaties genoemd. Met het ontstaan van contact is er het ontstaan van intentionele formaties. Met het beëindigen van contact is er het beëindigen van intentionele formaties. Dit Edele Achtvoudige Pad is de weg leidend naar het beëindigen van intentionele formaties; dat is, juist visie...juiste concentratie.
“Welke asceten en brahmanen dan ook...Wat deze gerealiseerden aangaat, er is geen ronde die ze beschrijft.

“En wat, bhikkhu’s, is bewustzijn? Er zijn deze zes klassen van bewustzijn: oog-bewustzijn, oor-bewustzijn, neus-bewustzijn, tong-bewustzijn, lichaam-bewustzijn, geest-bewustzijn⁵. Dit wordt bewustzijn genoemd. Met het ontstaan van naam-en-vorm is er het ontstaan van bewustzijn. Met het beëindigen van naam-en-vorm is er het beëindigen van bewustzijn. Dit Edele Achtvoudige Pad is de weg leidend naar het beëindigen van doelbewuste formaties; dat is, juist visie...juiste concentratie.
Welke asceten en brahmanen dan ook, die bewustzijn zo op rechtstreekse wijze kennen, diens ontstaan, diens beëindigen en de weg leidende naar diens beëindigen, zij beoefenen met de bedoeling zich af te keren van bewustzijn, voor diens vervagen en beëindigen, zij beoefenen goed. Diegenen die op de juiste manier beoefenen hebben vaste voet verkregen in deze Dhamma en Discipline.
“En welke asceten en brahmanen dan ook, die zo op rechtstreekse wijze bewustzijn kennen, diens ontstaan, diens beëindigen, en de weg leidende naar diens beëindigen, worden middels het afkeren van bewustzijn, middels diens vervangen en beëindigen,  bevrijd door niet-vastklampen, ze zijn op de juiste manier bevrijd. Diegenen die goed bevrijd zijn, zijn gerealiseerden. Wat deze gerealiseerden aangaat, er is geen ronde die ze beschrijft”.


1. “volitional formations”, “volitional”, dat vertaalt ook als: welbewust, weloverwogen, bedoeld, voorbedacht, volitioneel, d.i. een wilsdaad of wilsstreven.
2. volgens noot 80: let. “vier draaiingen”. Door de vier edele waarheden te betrekken op elk van de vijf khandha’s. Nibbana is de ultieme beëindiging van alle vijf khandha’s (noot 82)
3. “revulsion”; op een archaische manier (en dit past denk ik hier het beste) betekent het 'zich afkeren van', dus niet zozeer een afkeer van, maar een afkeren van. Men raakt er niet meer door bekoord. Men zoekt er geen heil meer in. Men neemt er geen toe-vlucht meer in. Stopt met investeren er in. In talrijke sutta's komt dit aspect van afwenden en ook ontnuchteren voor als de manier waarop de geest ophoudt gehecht en daarmee geagiteerd te zijn.
4. “consummate ones...there is no round for describing them”. Dit verwijst naar de arahants die de taak hebben volbracht. Er is geen overblijvende cyclus van wedergeboorten meer. “round” kan ook verwijzen naar ‘basis’, dus er is geen basis voor de beschrijving van een arahant.
5. Letterlijke vertaling van “mind-conciousness”. 


Siebe
 

[Marcel]

“En wat, bhikkhu’s, is bewustzijn? Er zijn deze zes klassen van bewustzijn: oog-bewustzijn, oor-bewustzijn, neus-bewustzijn, tong-bewustzijn, lichaam-bewustzijn, geest-bewustzijn⁵. Dit wordt bewustzijn genoemd. Met het ontstaan van naam-en-vorm is er het ontstaan van bewustzijn. Met het beëindigen van naam-en-vorm is er het beëindigen van bewustzijn. [...].
Welke asceten en brahmanen dan ook, die bewustzijn zo op rechtstreekse wijze kennen, diens ontstaan, diens beëindigen en de weg leidende naar diens beëindigen, zij beoefenen met de bedoeling zich af te keren van bewustzijn, voor diens vervagen en beëindigen, zij beoefenen goed.[...] .
“En welke asceten en brahmanen dan ook, die zo op rechtstreekse wijze bewustzijn kennen, diens ontstaan, diens beëindigen, en de weg leidende naar diens beëindigen, worden middels het afkeren van bewustzijn, middels diens vervangen en beëindigen,  bevrijd door niet-vastklampen, ze zijn op de juiste manier bevrijd. Diegenen die goed bevrijd zijn, zijn gerealiseerden. Wat deze gerealiseerden aangaat, er is geen ronde die ze beschrijft”.

Naast dat met het beeindigen van naam en vorm bewustzijn beeindigt wordt,
is er van de andere kant, van de pratitya samutpada,  bewustzijn dat voorwaarde is voor naam en vorm.

Het ene wordt beeindigt,
terwijl het andere een voortgang is

[teksten Siebe]

Mij nog te ingewikkelde materie.
Siebe

[teksten Siebe]

“En wat, bhikkhu’s, is bewustzijn? Er zijn deze zes klassen van bewustzijn: oog-bewustzijn, oor-bewustzijn, neus-bewustzijn, tong-bewustzijn, lichaam-bewustzijn, geest-bewustzijn⁵. Dit wordt bewustzijn genoemd. Met het ontstaan van naam-en-vorm is er het ontstaan van bewustzijn. Met het beëindigen van naam-en-vorm is er het beëindigen van bewustzijn. [...].
Welke asceten en brahmanen dan ook, die bewustzijn zo op rechtstreekse wijze kennen, diens ontstaan, diens beëindigen en de weg leidende naar diens beëindigen, zij beoefenen met de bedoeling zich af te keren van bewustzijn, voor diens vervagen en beëindigen, zij beoefenen goed.[...] .
“En welke asceten en brahmanen dan ook, die zo op rechtstreekse wijze bewustzijn kennen, diens ontstaan, diens beëindigen, en de weg leidende naar diens beëindigen, worden middels het afkeren van bewustzijn, middels diens vervangen en beëindigen,  bevrijd door niet-vastklampen, ze zijn op de juiste manier bevrijd. Diegenen die goed bevrijd zijn, zijn gerealiseerden. Wat deze gerealiseerden aangaat, er is geen ronde die ze beschrijft”.

Naast dat met het beeindigen van naam en vorm bewustzijn beeindigt wordt,
is er van de andere kant, van de pratitya samutpada,  bewustzijn dat voorwaarde is voor naam en vorm.

Het ene wordt beeindigt,
terwijl het andere een voortgang is

Voor mij was het wel een eye-opener dat de Abhidhamma uitwerkt dat paticca samuppada soms beschrijft hoe het gaat van het ene leven op het andere, dus de causale relaties beschrijft tussen meerdere levens, maar paticca samuppada cycli ontvouwen zich ook in dit leven. Die worden kennelijk ook beschreven in de abhidhamma.


Ook in dit leven als mens kun je zeggen dat we geboorte nemen in bepaalde staten. De aard van die staten is weer overeenkomstig de formaties die alles in gang zetten. Als er veel hebzuchtig ontstaat, kan de geest of wij op dat moment geboorte nemen als hongerige geest, als peta. Maken we nou een gewoonte van die hebzucht, zien we daarin geen gevaar, geen nadeel, dan kan op het moment van de overgang van dit leven naar een volgend leven, dat karmisch potentieel van die hebzucht die we gevoed hebben en sterk gemaakt hebben, zich ontladen als het ware, en na de dood kunnen we dan als hongerige geest geboren worden.

Dit is precies wat paticca samuppada wil uitdrukken. Onze geboorten in dit en volgende levens hangen met elkaar samen. Als we in dit leven veel dierlijk gedrag vertonen, veel agressie bijvoorbeeld, zou het maar zo kunnen dat na de dood, in de overgang naar een volgend leven, precies die gewoontevolle energie vorm en richting gaat geven aan ons nieuwe leven als dier.

Dus het is de bedoeling paticca samuppada en dus ook weder geboorte te begrijpen als iets wat hier en nu plaatsvindt in dit leven. En hoe weder geboorte doorgaans hier en nu plaatsvindt, in dit leven, de kans is groot dat dat ook zo zal gaan na de dood.

Het valt niet mee om alles op een rijtje te krijgen wat de Boeddha onderwezen heeft maar doe mijn best.

Wat wel belangrijk is, is dat dezelfde begrippen in verschillende cycli net iets anders betekenen. Dit geldt bijvoorbeeld voor de paticca samupadda cyclus die de overgang tussen verschillende levens beschrijft. Daar verwijst de schakel 'bewustzijn', naar het wedergeboorte-bewustzijn, patisandhi vinnana. Maar in de paticca samuppada cyclus die beschrijft hoe de geest onder invloed van onwetendheid, hier in dit leven, in bepaalde staten terecht komt, geboorte neemt, betekent bewustzijn iets anders. Het verwijst daar naar de khandha vinnana, naar de zes soorten bewustzijn.

Met namarupa is het net zo . In verschillende cycli heeft het verschillende betekenissen.
Deze post biedt meer informatie: https://puredhamma.net/paticca-samuppada/paticca-samuppada-in-plain-english/vinnana-paccaya-namarupa/

In die post wordt ook beschreven dat er vaak omkeerbaarheid is. Vinnana is een voorwaarde voor namarupa maar als namarupa toeneemt dan beinvloed dat op zijn beurt ook weer vinnana.

Op de bovengemelde site las ik voor het eerst wat namarupa betekent in de paticca sampuddha cycli die zich onder invloed van onwetendheid ontvouwen in dit leven als mens. In feite verwijst het naar beeldvorming, wat we visualiseren als er plannen ontstaan. Zie de post.

Met wat geduld komen we er wel uit.

Lal Pinnaduwage van www.puredhamma.net doet werkelijk geweldig werk, vind ik.

Mocht iemand vragen hebben dan adviseer ik die site aan. Er is heel veel informatie te vinden en ik weet dat Lal ook verwijst naar sutta's.

De site heeft ook een forum waar je vragen kunt stellen. Lal is ook bereid prive vragen te beantwoorden maar liever via het forum omdat iedereen er dan voordeel bij kan hebben.

Siebe

[teksten Siebe]

Ik vond het onderstaande wel een verhelderende uitleg die het verband uitlegt tussen de khandha's. Misschien vinden jullie het ook nuttig.

Als je iets hoort, ruikt, proeft etc. (rupa is datgene wat je ervaart), registreert dat als een bepaald gevoel in je geest (vedana). Je herkent het als 'het geluid van een naderende auto', 'de geur van pas gemaaid gras', 'de smaak van aardbei' (sanna). Op basis hiervan ontstaan gedachten en neigingen en reacties in je geest die aanzetten om er op een bepaalde manier over te gaan denken, spreken en doen (sankhara's). De overall zintuiglijke ervaring bij iets of iemand is vinnana.

Vinnana is dus binnen deze lezing veel meer dan alleen maar het eerste moment van iets gewaarworden. Vinnana ontstaat altijd samen met rupa (een zintuiglijk object) en ook samen met vedana, sanna, en sankhara.

Het eerste moment dat de geest een zintuiglijke object registreert is een vipaka vinnana. Dit duurt heel kort en meteen begint er een cognitief vervolgproces van herkennen, associaties er bij, een terugkoppeling met eerdere ervaringen, het activeren van neigingen, emoties. Dit regelen we niet zelf.
Vinnana-khandha verwijst naar deze overall-zintuiglijke ervaringen en niet alleen naar het vipaka vinnana moment, het eerste moment van gewaarworden.

Vinnana is binnen de uitleg van de Abhidhamma eigenlijk een bezoedelde citta. In 9 stappen vervuilt een citta tot het vinnana stadium.
In het vi-(n)nana stadium is de geest eigenlijk verwijderd van nana, van wijsheid, de zaken zien zoals ze zijn.
Je  neemt zaken gekleurd waar.

Bij een arahant vervuilt de geest niet meer tot het niveau van vinnana.

In vinnana zitten ook al onze verwachtingen, en hoop en vrees. Er komt veel in mee. Het is geen zuiver waarnemen.
Dus vinnana betekent eigenlijk veel meer dan een moment van louter gewaarworden. Vinnana behelst ook gevoel, identificatie, associaties, emoties, kleuring. 
Het wordt allemaal in een moment vinnana ingekapseld, als het ware.

Als je een slechte ervaring met iemand hebt gehad, stel, en je ziet die persoon weer, dan zie je die persoon door de ogen van die eerdere vinnana, dus beladen met wat je eerder allemaal hebt meegemaakt. Vinnana beduidt dus ook op alles wat we automatisch vanuit ons verleden meebrengen naar het nu, en waarmee het nu belast raakt zeg maar. Kleuring.

De vinnana khandha is dus niet een khandha van alleen maar pure gewaarwordingen, maar een opeenhoping van hoe we iets/iemand daadwerkelijk beleeft hebben op een bepaald moment, met alles er op en er aan. De overall zintuiglijke ervaring van iets/iemand.

Vinnana als bezoedelde citta:
https://puredhamma.net/living-dhamma/dhamma-with-less-pali/citta-mano-vinnana-thought/