Met immorele staten worden die bewustzijnsmomenten bedoeld die onheilzaam zijn of onvaardig. Het Pali woord is akusala. Ze veroorzaken lijden, ellende. Bijvoorbeeld, vanuit afkeer of haat kwets je iemand, doodt je wellicht een wezen.
Als er akusala bewustzijnsmomenten zijn, zijn vier mentale factoren minimaal altijd aanwezig:
-ahirika
-anottappa
-moha
-uddhacca
In het onderricht wordt ahirika besproken als de mentale factor van schaamteloosheid. Je niet schamen om iets immoreels/onheilzaams te doen. Schaamte weerhoudt je dan niet.
Een andere mentale factor die altijd aanwezig is bij akusala staten is anottappa. Dit is een soort roekeloosheid. Een onbevreesdheid voor de gevolgen van immoreel gedrag. Gebrek aan vrees weerhoudt je niet.
Er wordt gezegd dat de eerste mentale factor van gebrek aan schaamte komt door een gebrek aan respect voor jezelf. Morele roekeloosheid, de tweede factor, komt door een gebrek aan respect voor anderen. Ik vind dat persoonlijk een voltreffer.
Naast deze twee mentale factoren zijn bij elke immorele staat (onheilzaam/onvaardig) ook altijd aanwezig de mentale factoren moha en uddhacca.
Moha kan worden gezien als de wortel van al het kwaad, van elke immorele/onheilzame/onvaardige staat. Zoals een wortel van een boom voedt het elk immoreel moment van bewustzijn. Moha wordt vertaald als onwetendheid en begoocheling. Er zijn ook immorele staten die wortelen in lobha (gehechtheid) en dosa (haat) afkeer. Die worden dus gevoed door gehechtheid en haat. Die staten hebben ook altijd moha als wortel. Dus er is ook altijd moha als er dosa en lobha is.
Uddhacca wordt beschreven als rusteloosheid, niet zomaar rusteloosheid die we allemaal kennen maar het is een rusteloosheid ten opzichte van het morele/heilzame/vaardige. Een soort mentale opwinding waardoor je niet in staat bent je te richten op het heilzame. In die zin is het ook één van de vijf hindernissen. Bij ieder immoreel/onheilzaam/onvaardig bewustzijnsmoment is uddhacca aanwezig.
Naast deze mentale factoren kunnen ook nog allerlei andere akusala mentale factoren aanwezig zijn, zoals:
verkeerde visie, eigendunk/waan, jaloezie etc.
tot zover,
[bron: Cetasika's, Nina van Gorkom]
