Sati (mindfulness)

[teksten Siebe]

Sati wordt wel vertaald als aandachtigheid, indachtigheid, opmerkzaamheid of men gebruikt het Engelse woord "mindfulness". Sati is één van de 52 mentale factoren. Wat betekent sati als mentale factor? Waar verwijst het naar? Is het bijvoorbeeld iets anders dan keuzeloos gewaarzijn of is dat hetzelfde? Wat is sati?

Het onderstaande is een vertaling van de bespreking van deze mentale factor Sati in “Handbook of Abhidhamma Studies” door Eerwaarde Sayadaw U Silananda, deel I, p. 270-273. Hij becommentarieert hierbij verklaringen gegeven in CMA, a Comprehensive Manual of Abhidhamma. Het betreft de volgende verklaring uit CMA (CMA, II, Guide to § 5, p. 86):

“Het woord sati stamt af van een wortel die betekent “herinneren” maar als een mentale factor beduidt het eerder de aanwezigheid/tegenwoordigheid van geest, aandachtigheid voor het huidige moment, dan het herinneringsvermogen betreffende het verleden. Het heeft het kenmerk van niet-wiebelen, d.w.z. niet wegdrijven van het object. Diens functie is afwezigheid van verwarring of niet-vergeetachtigheid. Het wordt gemanifesteerd als bewakerschap of als de staat van het confronteren met een objectief veld. Diens directe oorzaak is sterke perceptie/waarneming (thirasanna) of de vier fundamenten van mindfulness”.

In het onderstaande breekt de eerwaarde Silananda dit tekstfragment uit CMA in stukjes en voorziet het van commentaar.

<begin vertaling>

Sati

“De volgende is Sati, mindfulness. Jullie kennen allemaal mindfulness. Jullie hebben nu vele jaren mindfulness beoefend. Het Pali woord voor mindfulness is Sati.

         “Het woord sati stamt af van een wortel die betekent ‘herinneren’, ...” 　　

Hier als een mentale factor is het feitelijk niet herinneren.

           “...maar als een mentale factor beduidt het eerder de aanwezigheid/tegenwoordigheid
          van geest, aandachtigheid voor het huidige moment, dan het herinneringsvermogen...”

Sati betekent hier niet herinneren, maar het betekent aandacht besteden aan het object in het huidige moment. Wanneer je satipatthana beoefent, mindfulness meditatie, ben je mindful van het object in het huidige moment. Soms betekent sati herinneren. De paranormale kennis van het herinneren van vorige levens- de Boeddha realiseerde deze kennis in de eerste nachtwake voordat hij de Boeddha werd. Die kennis wordt Pubbenivasanussati genoemd. Sati betekent daar herinneren. De Boeddha was in staat zijn vorige levens te herinneren. In bepaalde contexten kan sati herinneren betekenen.
Hier als een cetasika (mentale factor, Siebe) betekent sati niet herinneren maar mindfulness, bij het object [aanwezig] zijn.

　　“Het heeft het kenmerk van niet-wiebelen,...”

Dat betekent niet op het oppervlak drijven. Het commentaar legt uit dat een stuk hout, of laten we zeggen een ballon, op het oppervlak van het water drijft. Het gaat niet in het water. Sati is niet zo. Sati moet in het object gaan. Een andere manier om niet-wiebelen te beschrijven is niet-oppervlakkigheid. Als het sati is, is het niet oppervlakkig. Er moet stevig contact zijn met het object; het moet in het object gaan.

　　“Diens functie is afwezigheid van verwarring of niet-vergeetachtigheid”
　　
Dat betekent feitelijk het niet verliezen van het object. Wanneer je ergens aandacht aan besteedt, is je geest bij dat object. Je geest verliest dat object [niet uit het oog]. Je verliest dat object niet [uit het oog] omdat Sati er is. Het heeft de functie van niet-verwardheid of niet verliezen van het object.

　　“Het wordt gemanifesteerd als bewakerschap,...”
　　
Sati manifesteert zich als een bewaker. Wanneer je een bewaker bij een poort zet, kan een bewaker ongewenste dieren buiten houden, ongewenste mensen. Op dezelfde manier geldt dat als je sati als bewaker instelt bij de geest-poort, dan kan het de onheilzame mentale staten tegenhouden om je geest binnen te dringen. Wanneer Yogi’s op sati zelf concentreren, verschijnt het aan hen als een bewaker. Sati is daar bij de zes zintuigpoorten. Zolang sati daar bij de zes zintuigpoorten is, kunnen er geen onheilzame staten de geest binnendringen.

Dat is waarom de Boeddha zei: “Dit is de enige manier voor het zuiveren van de geesten van wezens”. Vele mensen houden niet van deze verklaring. Ze zouden zeggen dat er nog wat andere manieren moeten bestaan, niet alleen deze. Onlangs ontmoette ik een vrouw die zei: “Ik hou niet van deze verklaring dat dit de enige manier is”. Ik zei niks tegen haar. Dat is de waarheid dat dit de enige manier is om er voor te zorgen dat de mentale bezoedelingen niet je geest binnendringen. Er is geen andere manier. Als je mindfulness (let.) bij je houdt (aandachtig blijft), kun je ze in bedwang houden. Het moment dat je mindfulness verliest, dringen de mentale bezoedelingen binnen. Dus mindfulness is de enige manier. Dat moet je accepteren. De Boeddha zei dat uitdrukkelijk. Dit is de enige manier, er is geen andere manier. Mindfulness kan op verschillende manieren worden beoefend. Er is mindfulness van de ademhaling, mindfulness van lichaamshoudingen, mindfulness van de vier elementen in het lichaam, mindfulness van verschillende delen van het lichaam. Er zijn vele verschillende soorten mindfulness oefeningen. Maar wat je dan ook beoefent, het moet mindfulness zijn, zodat je de mentale bezoedelingen van je geest kunt weghouden. Dat is waarom de Boeddha zei: “Dit is de enige manier voor het zuiveren van de geesten van wezens”. Het is als een bewaker. Zolang mindfulness als bewaker bij de zes zintuigpoorten is, is er geen kans voor de mentale bezoedelingen om je geest binnen te dringen.

　　“...of als de staat van het confronteren met een objectief veld”.
　　
Dat betekent bij het object aankomen of iets dergelijks. Dus er is sati. Geest is niet alleen gericht op het object maar raakt het ook feitelijk aan. Geest is naar het object gericht. Confronteren betekent de geest zo keren dat het face-to-face staat met het object.

　　“Diens directe oorzaak is sterke perceptie/waarneming...”
　　
Als je sterke sanna (1 van de andere 52 mentale factoren, Siebe) hebt, kun je vele dingen herinneren. Je kunt een boek onthouden of misschien vele boeken. Feitelijk komt dat omdat je sterke sanna hebt. Sterke Sanna helpt je dingen te herinneren.

　　“...of de vier fundamenten van mindfulness”.
　　
De vier fundamenten van mindfulness is ook de directe oorzaak. Je beoefent de vier fundamenten van mindfulness en je ontwikkelt mindfulness. De eerdere mindfulness is een directe oorzaak of een voorwaarde voor de beoefening van mindfulness. Een moment van mindfulness heeft een ander moment van mindfulness, en een ander moment van mindfulness. Dus daarom wordt gezegd dat de vier fundamenten van mindfulness de directe oorzaak is".

<einde vertaling>

hartelijke groet,
Siebe
　　

[teksten Siebe]

Een beschrijving van de mentale factor sati (mindfulness) in " Buddha Abhidhamma, Ultimate Science", by Dr. Mehm Tin Mon, H.2, p. 95.

Sati

“Sati is mindful/indachtig van dingen die plaatsvinden. Diens hoofdkenmerk is ‘niet wegdrijven’; d.w.z. niet dingen ongemerkt laten gaan. Wanneer men niet voldoende mindful is, herinnert men niet wat men ziet of hoort; het is als lege potten en pompoenen die wegstromen met de stroming van de rivier.
Men kan vroegere gebeurtenissen met sati herinneren en sati kan ontwikkeld worden. Wanneer het zeer goed ontwikkeld is, verkrijgt men het vermogen om vorige geboorten te herinneren. Dus sati kan als geheugen functioneren.
Boeddha herinnerde zijn leerlingen er elke dag aan om niet te vergeten heilzame daden te verrichten en altijd mindful te zijn je gelofte te houden om te streven naar de bevrijding van alle ellende.
Als men mindful is bij de zes zintuigen-poorten om dat wat men observeert enkel op te merken als ‘zien, zien’ of ‘horen, horen’, etc. kan men bezoedelingen stoppen om de geest binnen te dringen. In deze zin wordt sati vergeleken met een bewaker van een poort die dieven en rovers tegenhoudt om de stad binnen te gaan.
Sati is ook een lid van de vijf spirituele vermogens als ook een lid van de vijf spirituele krachten. Het is ook één van de Zeven factoren van Verlichting (bojjhanga) en de zevende schakel van het Achtvoudige Pad”.
<einde vertaling>

Wat aanvullende informatie:
De vijf spirituele vermogens:
-saddha (vertrouwen in heilzaamheid)
-viriya (energie)
-sati (mindfulness)
-samadhi (concentratie)
-panna (wijsheid).

De vijf spirituele krachten zijn dezelfde. Hun specifieke aspect, die hen onderscheidt van de overeenkomende vijf spirituele vermogens, is dat ze niet meer wankelen door hun tegendelen: 1. De kracht van vertrouwen wankelt niet door ongeloof zonder vertrouwen; 2. Energie wankelt niet door luiheid; 3. Indachtigheid of mindfulness wankelt niet door vergeetachtigheid/afwezigheid; 4. Concentratie wankelt niet door afleiding; 5. Begrip wankelt niet door onwetendheid. De spirituele krachten vertegenwoordigen dus het aspect van stevigheid/fermheid in de spirituele vermogens. https://what-buddha-said.net/library/Buddhist.Dictionary/dic3_b.htm#bala

Nina van Gorkom beschrijft de relatie tussen de mentale factor uddhacca (rusteloosheid) en sati (mindfulness) als volgt (Abhidhamma in Daily Life, H.7, p.49):
“Uddhacca wordt vertaald als rusteloosheid of opwinding. Uddhacca ontstaat samen met alle akusala citta’s. Wanneer er uddhacca is er geen sati (mindfulness) bij de citta. Sati ontstaat met elke heilzame citta; het is mindful, niet vergeetachtig, van wat heilzaam is. Er is niet alleen sati in vipassana, het ontwikkelen van het juiste begrip van realiteiten, maar ook bij elk soort kusala. Er is sati wanneer men dana (vrijgevigheid) uitoefent, sila betracht (goed moreel gedrag) of men zich toelegt op bhavana, mentale ontwikkeling, dat bestaat uit het studeren of onderwijzen van de Dhamma, het ontwikkelen van samatha, kalmte meditatie en vipassana. Sati in vipassana is bewust van een kenmerk van nama of rupa”. <einde vertaling>

‘Bewust van een kenmerk van nama en rupa’ betekent bewust van het kenmerk van vergankelijkheid/instabiliteit of leedvol/onbevredigend karakter of zelfloos/onpersoonlijk/onwezenlijk karakter.

hartelijke groet,
Siebe

[teksten Siebe]

Is sati hetzelfde als keuzeloos gewaarzijn?

Het onderricht geeft aan dat sati (mindfulness) een zogenaamde cetasika is, een mentale factor. Er worden 52 mentale factoren onderscheiden. Deze mentale factoren ontstaan altijd samen met bewustzijn of een moment cognitie. Bewustzijn of citta kent alleen het object, het ervaart het, maar andere functies zoals voelen, onderscheiden, emoties/wil gebeurt door mentale factoren. Mentale factoren kleuren als het ware het kleurloze bewustzijn. Zo kan bijvoorbeeld de cetasika dosa (afkeer/haat) de citta helemaal zwart en giftig kleuren. De mentale factor issa (afgunst/jaloezie) kan deze groen en giftig kleuren. Zo ontstaat er ook meteen een hele andere sfeer als er niet dosa aanwezig is maar bijvoorbeeld de mentale factor adosa (liefdevolle vriendelijkheid, metta). Het zijn zo de cetasika’s die zorgen voor een bepaalde sfeer of kleur of bepaalde mentaliteit, terwijl citta het object kent of ervaart.

Behalve de mentale factor vedana (gevoel) en sanna (onderscheidende waarneming), die elk een aparte khandha vormen, vormen de andere 50 cetasika's de vierde khandha, sankhara khandha.

Bij elk moment cognitie, citta, een bewustzijnsmoment, zijn minstens altijd 7 mentale factoren aanwezig volgens het theravada onderricht: 1. Mentale indruk of contact (phassa). 2. Gevoel (vedana). 3. Waarneming (sañña). 4. Wil (cetana). 5. Concentratie (samadhi.) 6. Vitaliteit (jivita). 7. Alertheid/aandacht (manasikara). Dus iets-gewaarworden betekent altijd dat minstens deze 7 mentale factoren op dat moment aanwezig zijn.

Je ziet hier dat sati (mindfulness) dus niet een altijd aanwezig mentale factor is. Dat zou een reden kunnen zijn om het te onderscheiden van keuzeloos gewaarzijn, wellicht, als je daar naar verwijst als iets wat altijd aanwezig is.

In het onderricht over de 52 cetasika’s behoort sati als mentale factor niet tot de altijd aanwezige mentale factoren maar tot 1 van de 25 zogenaamde "verheven mentale factoren" (factor 32). http://www.sleuteltotinzicht.nl/wbk.htm#cetasika
Sati is een mentale factor die voorkomt in elk verheven, goed of mooi (sobhana) bewustzijnsmoment. Uddhacca, rusteloosheid of opwinding, is bijvoorbeeld een immorele mentale factor die sati kan verdrijven (zie vorige reactie).
Als je zou stellen dat keuzeloos gewaarzijn altijd aanwezig is, stel, dan kan dat volgens deze indeling dus niet hetzelfde zijn als sati/mindfulness.

Misschien verwijst keuzeloos gewaarzijn naar het intrinsieke kenvermogen van citta /bewustzijn zelf? Citta heeft meerdere functies en eentje is onder andere kennen of ervaren. Louter ervaren of gewaarworden.

Het kan ook zijn dat men met keuzeloos gewaarzijn eigenlijk mindfulness of sati bedoelt.
Wellicht dat Krishnamurti het gebruikte in de betekenis van sati, van mindfulness. Maar sati is dus, kennelijk, volgens het boeddhistische onderricht niet altijd aanwezig in/bij momenten van bewustzijn-van-iets, cognitie.

Ik vind het zelf bijzonder lastig om via de ervaring alle mentale factoren uit elkaar te houden. Sommige lijken op elkaar, vind ik. Toch willen de 52 mentale factoren volgens mij echt unieke realiteiten aanduiden. Ze hebben elk hun eigen unieke kenmerk. Het zijn geen concepten. Afkeer/Haat (dosa) is bijvoorbeeld geen concept maar iets wat je kunt ervaren. En welke naam je het ook geeft, het mentale verschijnsel afkeer/haat verandert daardoor niet. Het verwijst naar iets wat een bepaald kenmerk heeft van zichzelf. Zo ook voor de anderen 51 mentale factoren. Ik kan ze nog niet uit elkaar houden in ieder geval. Ze bestaan niet op zichzelf. Ze komen altijd samen met citta op en verdwijnen ook weer als de citta verdwijnt. Dit gaat razendsnel. De ervaring leert dat de sfeer of de mentaliteit in de geest ook razendsnel kan omslaan.

Mijn indruk bij sati is dat het vooral verwijst naar een soort inkeer, een naar binnen keren van de aandacht, een innerlijk schouwen? Inkeer is er niet altijd en daarom is het volgens mij terecht dat sati niet tot de altijd aanwezige mentale factoren wordt gerekend. Je kunt soms dingen ook zo haastig doen en onaandachtig doen, zoals het licht uitdoen of de verwarming lager zetten, dat je even later niet goed weet of je dat nou gedaan hebt of niet. Dan is er volgens mij geen sati maar er is wel het gewaarworden van de lichtknop of de thermosstaat, dus er is wel een soort gewaarworden.

Inkeer schept ook een soort afstand en in die zin kan het optreden als bewaker (zie de eerste post). Als je via een inkeerde geest bijvoorbeeld merkt dat afkeer opkomt, dan ben je automatisch niet die afkeer want je ziet het, je merkt het op, er is aandacht voor. Let wel, strikt genomen is het volgens het onderricht niet waar dat "je" de afkeer opmerkt. Er is geen ik die mindful is. Sati, mindfulness zelf merkt het op. Dit is telkens de crux in boeddhisme. Onze perceptie blijft maar dat al die functies door een Ik gedaan worden terwijl het gebeurt zonder een entiteit Ik. Er is geen Ik die regelt of je ziet. Zien is het bij elkaar komen van een visueel object, een sensitieve basis van het oog en beschrijft het ontstaan van visueel bewustzijn. Er is geen Ik dat ziet. Visueel bewustzijn ziet. Er is ook geen Ik die mindful is, er is mindfulness. Er is geen Ik die gewaar is, er is gewaarzijn etc.

Het tegenovergestelde van zulke inkeer of contemplatie is dat je op alles wat opkomt automatisch of blind reageert. Er is dan geen enkele afstand tussen opkomend mentaal geconditioneerd verschijnsel en verbale of lichamelijke reactie. Inkeer creeert als het ware ruimte, vrijheidsgraden.

Maar deze innerlijke schouwwijze is niet iets wat altijd aanwezig is. Volgens het onderricht moet je dit ook trainen en blijven voeden. Je moet het leren vestigen en stevig maken. Dit is onder andere onderwerp van de Grote Toespraak over de Vier Fundamenten van Indachtigheid, http://www.sleuteltotinzicht.nl/d22.htm.

Het bijzondere aan inkeer is denk ik dat het die vrijheidsgraden creëert en dat het toch ook een soort ethische dimensie of gevoeligheid/sensitiviteit lijkt te vertegenwoordigen ook.

Dat zijn althans zo wat mijn indrukken erbij. Wellicht hebben jullie andere ervaringen of ideeen.

hartelijke groet,
Siebe

[ik]

Wanneer er uddhacca is er geen sati (mindfulness) bij de citta.

Wat staat hier?

(is uit de quote van nina van gorkom).

[teksten Siebe]

Wanneer er uddhacca is er geen sati (mindfulness) bij de citta.

Wat staat hier?

(is uit de quote van nina van gorkom).

Hoi Dirk,

Ik maak van de gelegenheid gebruik wat meer informatie te geven.

Citta ontstaat samen met mentale factoren. Mentale factoren vergezellen citta. Minimaal zijn er altijd 7 mentale factoren aanwezig als er een moment bewustzijn-van-iets ontstaat, zie vorige draad. Als dit citta-moment eindigt, en dat gaat snel, dan eindigen ook de begeleidende mentale factoren, heb ik begrepen.
Komt er weer een nieuwe citta op dan komen er ook weer nieuwe mentale factoren op. etc.

Mentale factoren worden op verschillende manieren ingedeeld. Zo wordt een onderscheid gemaakt in morele en immorele mentale factoren. Als er een immoreel of onheilzaam soort bewustzijn ontstaat dan zijn er op dat moment minimaal ook vier immorele mentale factoren aanwezig, namelijk, moha, ahirika, anottappa en uddhacca.

1. moha. Moha wordt gezien als de wortel van al het immorele of onheilzame. Het wordt vertaald als begoocheling en is in de abhidhamma een synoniem van onwetendheid, heb ik begrepen. Diens kenmerk is mentale blindheid of een niet-weten. De ware natuur van verschijnselen niet kennen. Er kan wel een vorm van begrip zijn maar het is verkeerd begrip.

2. ahirika. Naast moha moet er ook altijd iets zijn van schaamteloosheid. Een afwezigheid van walging/weerzin met betrekking tot verbaal of lichamelijk wangedrag. Geen schaamte voelen ten aanzien van wat immoreel is.

3. anotappa. Is vergelijkbaar met de vorige maar duidt onbevreesdheid aan ten opzichte van het immorele. Niet bang zijn kwaad te doen en niet bang zijn voor de consequenties van immorele daden.

ahirika en anottappa geven mijns inziens aan dat je ontremd raakt. Niks weerhoudt je meer om iets immoreel te doen, noch schaamte noch vrees. Dit effect heeft bijvoorbeeld drank, dronkenschap, weet iedereen vast uit ervaring. Groepsvorming heeft dit effect ook. Denk bijvoorbeeld aan jongens onderling. Uit ervaring weet ik dat jongens onderling werkelijk een apart slag volk is. Iedereen verandert in een groep maar jongens onderling zijn zo'n beetje ontoerekeningsvatbaar Jongens hebben op elkaar een effect van altijd stoer doen. Ze doen de gekste dingen. Dingen die ze in hun eentje nooit zouden doen. Meisjes hebben dat waarschijnlijk ook wel.

Er wordt onderwezen dat de directe oorzaak voor ahirika en anottappa een gebrek aan respect is voor jezelf en anderen.

4. uddhacca. Rusteloosheid, opwinding, agitatie. De abhidhamma beschrijft twaalf soorten immoreel bewustzijn. 8 wortelen in lobha, 2 in dosa en 2 in moha. Bij alle speelt uddhacca een rol maar het sterkst bij een citta geworteld in moha. Maar het is ook altijd aanwezig bij elk immoreel of onheilzaam (akusala) bewustzijn.

Van Gorkom geeft aan dat uddhacca de mentale factor van sati (mindfulness), die bij elk moreel bewustzijn aanwezig is, kan verdrijven. Uddhacca heeft nou juist in tegenstelling tot sati geen of nauwelijks tegenwoordigheid van geest. Het is te rusteloos om helder bij een verschijnsel aanwezig te zijn. Het wordt vergeleken met water opgezweept door de wind of een vlag in de wind of als as waar je een steen in werpt. Terwijl sati juist aandachtig is van wat verschijnt en weet wat heilzaam is en niet, is uddhacca daarvoor te onrustig en onhelder.  Dus...wanneer er uddhacca is er geen sati (mindfulness) bij de citta. Sati als mentale factor vergezelt dan de citta niet of wellicht hooguit heel zwakjes. In ieder geval is sati niet altijd aanwezig.

hartelijke groet,
Siebe

[teksten Siebe]

Als ik zo de teksten over mindfulness lees, bijvoorbeeld de satipatthana sutta, dan valt me vooral op dat mindfulness gepaard gaat met 'een weten hebben van', een opmerkzaamheid. Je hebt er weet van of de adem bij jezelf kort of lang is, of er boosheid bij je is of niet, of geest verkrampt is of ontspannen etc. 

Mindfulness is dus vooral een her-kennen. Je leert bijvoorbeeld eerst wat 'afgeleide geest' is, wat 'verkrampte geest' is,  wat 'boosheid' is, wat 'dufheid' is, wat 'oppervlakkige ademhaling' is etc. en dan kun je dat vervolgens via herinnering her-kennen bij jezelf als het zich voordoet.

Mindfulness training vergt volgens mij dat je niet met ideeen beladen kijkt naar wat er speelt. Het kan bijvoorbeeld niet zo zijn dat als merkbaar 'haat' opkomt je 'gefrustreerde liefde' ziet. Nee, je moet haat volgens mij wel herkennen als haat. Dat is volgens mij essentieel bij mindfulness training, anders wordt het te theoretisch. Dit voorkomt dat je jezelf en anderen maar wat wijsmaakt en dat je bijvoorbeeld nooit haat bij jezelf ziet of nooit jaloezie...ja...ja...omdat je dat niet recht onder ogen komt. 

Hoe mindfulness een rol speelt in de training van de geest komt mooi aan bod in Anguttara Nikaya 7.67, kwam ik tegen. Daar wordt de geest vergeleken met een fort. Mindfulness heeft in dit fort de functie van poortwachter. Hierin zie ik dat mindfulness in diens functie als poortwachter ook verbonden is met oordelen. Een goede poortwachter laat immers niet iedereen maar binnen. De poortwachter weet welke gasten wel en welke niet welkom zijn. Wel welkom is liefdevolle vriendelijkheid, niet welkom is haat.

Met mindfulness als poortwachter doet de leerling afstand van het niet heilzame en ontwikkelt het heilzame, doet afstand van wat niet vaardig en laakbaar is en ontwikkelt het vaardige en onberispelijke.  Zo handhaaft iemand een zuivere geest. In die zin is mindfulness ook verbonden met de juiste ijver of  streven.

Wellicht is dit anders bij mindfulness trainingen die niet zozeer in een boeddhistische context ingebed zijn, maar het kan geen kwaad, lijkt me, dit te belichten.

Voor de sutta met de gelijkenis van het fort, zie: https://suttacentral.net/en/an7.67

groet,