Wedergeboorte

[teksten Siebe]

Wedergeboorte

De komende tijd een serie posten over wedergeboorte. Ik weet dat het niet het meest populaire onderwerp is bij (de huidige) deelnemers hier, maar ik hoop toch dat jullie het leerzaam vinden. Veel zal al wel bekend zijn, misschien lezen/leren jullie wat nieuws. Ik vond het wel leerzaam om me wat meer te verdiepen in wedergeboorte.

Na een inleiding komen de volgende thema’s komen aan bod:

-Wedergeboorte in de context van het onderricht
-Bevrijding van de Boeddha en diens kennis van wedergeboorte
-Gedrag en wedergeboorte (kamma-kamma-vipaka)
-Wedergeboorte en aantallen
-De vruchten van het heilige leven en wedergeboorte
-Enkele indelingen in soorten wedergeboorte
-Verschil in wedergeboorte tussen een edele leerling van de Boeddha en wereldlijke personen
-Hoe werkt wedergeboorte?

Ik heb gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

Bronnen:

-Digha Nikaya (DG): The Long Discourses of the Buddha, A translation of the Digha Nikaya by Maurice Walshe, 1996;
-Majjhima Nikaya (MN): The Middle Length Discourses of the Buddha, A new translation of the Majjhima Nikaya, original translation by Bhikkhu Nanamoli, translation edited and revised by Bhikkhu Bodhi, 1995;
-Samyutta Nikaya (SN): The Connected Discourses of the Buddha, A New Translation of the Samyutta Nikaya, Bhikkhu Bodhi, Volume I+II, 2000;
-Anguttara Nikaya (AN): The Numerical Discourses of the Buddha, A Translation of the Anguttara Nikaya by Bhikkhu Bodhi, 2012;
-Dhammapada, www.sleuteltotinzicht.nl, Peter van Loosbroek
-Udana: A Translation With an Introduction & Notes by Thanissaro Bhikkhu, 2012;
-Itivuttaka: This was said by the Buddha, A Translation by Thanissaro Bhikkhu, revised edition 2013;
-Sutta Nipata: The Sutta Nipata, A Collection of Discourses Being One of the Canonical Books of The Buddhist, Translated from Pali by V. Fausböll, Oxford, 1881.

Gebruikte afkortingen:

DN: Digha Nikaya 
MN: Majjhima Nikaya
SN: Samyutta Nikaya
AN: Anguttara Nikaya 
Dhp: Dhammapada
Ud: Udana
Iti: Itivuttaka
Sn: Sutta Nipata

[teksten Siebe]

Inleiding

Elke geboorte is volgens de Pali overlevering eigenlijk een wedergeboorte. Dus eigenlijk is er geen verschil tussen het bespreken van geboorte en wedergeboorte.

Er worden binnen samsara 31 bestaansvormen onderscheiden  waarin je kan worden geboren, of minder gedetailleerd zes: hellewezen, gekwelde geest (peta), jaloerse god (asura), dier, mens en deva. Er zijn vele soorten deva staten, een soort hemelse wezens. Geen enkele bestaansvorm is eeuwig, hoewel sommige heel erg lang duren.

Wat is eigenlijk geboorte?

-“Wat is geboorte? De geboorte van de uiteenlopende wezens in de verschillende klassen van wezens, hun geboren worden, afdalen [in de baarmoeder], voortbrenging, de manifestatie van de khandha’s, het verkrijgen van de zintuigbases. Dit wordt geboorte genoemd”. (SN12.2)

Duur van samsara

De teksten geven aan dat de Boeddha zag dat het zich constant herhalende proces van geboorte, verouderen en dood (samsara) zonder een kenbaar begin is, en in principe eindeloos is, zolang de oorzaken en voorwaarden er voor blijven bestaan. Dit verwijst naar uitspraken in SN15. Daar wordt in Pali o.a. gezegd:

-anamataggo 'yam bhikkhave samsaro.

Hieronder heb ik wat verschillende vertalingen daarvan verzameld:

Bhikkhu Bodhi: “bhikkhu’s, dit samsara is zonder te ontdekken begin” (vertaald uit Engels). …en verderop in de tekst (SN15.1): …” Een eerste punt wordt niet onderscheiden van wezens die ronddwalen en zwerven belemmerd door onwetendheid en geketend door begeerte”…”dit samsara is zonder te ontdekken begin”.
Bhikkhu Sujato: ”bedelmonniken, transmigratie heeft geen bekend begin” (vertaald uit Engels)…”Er wordt geen eerste punt gevonden van ronddolende en zwervende levende wezens belemmerd door onwetendheid en geketend door begeerte”.
Bhikkhu Thanissaro vertaalt: “Vanuit een niet te construeren beginpunt komt transmigratie” (vertaald uit Engels). ”Een beginpunt is niet evident, hoewel wezens belemmerd door onwetendheid en geketend door begeerte transmigreren en ronddolen”.
De Nederlandse vertalers van de Pali Canon, Jansen en de Breet vertalen: “deze voortgang door bestaan is zonder kenbaar begin en einde”…en…”een beginpunt valt niet waar te nemen” 
In een Duitse vertaling: „Unbekannten Anfangs, ihr Bhikkhus, ist dieser Umlauf der Geburten; nicht kennt man einen ersten Beginn bei den Wesen, die, in dem Hemmnis des Nichtwissens, in der Fessel des Durstes gefangen, (von Geburt zu Geburt) umherwandern und umherlaufen’.
[bron vertalingen: suttacentral.net]

De sutta’s in SN15 leggen met voorbeelden uit wat wordt bedoeld:

Al verzamel je al het gras, stokken, takken en alle bladeren op Aarde, en gooi je alles op een grote hoop, en je zou van die hoop bij elk grassprietje, elk takje, blad of stokje zeggen; ‘dit is mijn moeder’ en bij de volgende ‘dit is mijn moeders moeder’ etc., aan de opeenvolging van moeders en grootmoeders komt geen einde, terwijl de hoop grassprietjes en takjes etc. dan al helemaal verbruikt is. (SN15.1)

En, al maak je van de Aarde allemaal kleine kleiballetjes en zeg je bij elk balletje ‘dit is mijn vader’ en bij de volgende ‘dit is mijn vaders vader’, etc. de opeenvolging van vaders en grootvaders komt niet tot een einde, terwijl alle kleiballetje gemaakt van deze grote Aarde dan al verbruikt zijn. (SN15.2)

En, het is niet makkelijk om een wezen te vinden die in dit lange traject niet eerder je moeder is geweest, je vader, je broer, je zus, je zoon, je dochter. (SN15.14-19)

Wedergeboorte als vaardig middel?

Sprak de Boeddha nou over wedergeboorte om aan te sluiten bij wat heersende visie was?
Ik weet het niet, ik denk zelf van niet.

Misleidde de Boeddha mensen bewust met zijn vele voorspellingen waar iemand na de dood wedergeboren is? Een sutta zegt dat de Boeddha verklaart waar een leerling na de dood geboren is, en hij doet dit niet…. “Berekenend, bedoeld om mensen te misleiden, of om mensen te vleien, of met de bedoeling tot voordeel, eer of bekendheid of met de gedachte ‘laat mensen me zo kennen’. Maar er zijn mensen die raken geïnspireerd en worden blij van wat verheven is, die, wanneer ze dat horen, hun geest op zo’n staat richten, en dat leidt tot hun welzijn en geluk voor een hele lange tijd. (MN68§9*). Daarmee wordt bedoeld, volgens mij, dat als mensen zich bijvoorbeeld op een deva bestaan richten dan kunnen ze dat ook realiseren. De teksten geven dit aan, zie bijvoorbeeld:  https://suttacentral.net/mn120/en/sujato

Zijn de leerstellingen van de Boeddha over wedergeboorte enkel vaardige middelen? Oftewel, beschrijft het niet echt hoe zaken gaan in het leven? Dit lijkt te worden in ontkent in MN60, bijvoorbeeld in §11 waar wordt aangegeven dat er feitelijk een andere wereld is en mensen die dat niet zo zien verkeerde visie hebben. In §11 wordt gezegd dat er feitelijk kamma en kamma-vipaka is, dus daden die (ook na de dood) gevolgen hebben.

[teksten Siebe]

Wedergeboorte in de context van het onderricht

-“Bhikkhu’s, voor mijn verlichting, toen ik nog een bodhisattva was, nog niet volledig verlicht, kwam in me op: ‘Oh wee, deze wereld is in moeilijkheden geraakt, het wordt geboren, veroudert en sterft, het gaat heen en wordt weer wedergeboren, niettemin begrijpt het niet het ontsnappen aan dit lijden [aangevoerd] door verouderen en dood. Wanneer zal nu een ontsnapping aan dit lijden worden onderscheiden [aangevoerd] door verouderen en dood?
Toen, monniken, kwam in me op: Wanneer wat bestaat, komt verouderen en dood te bestaan? Door wat wordt verouderen en dood geconditioneerd? Toen, monniken, door zorgvuldige aandacht vond er in mij een doorbraak plaats in wijsheid: ‘Wanneer er geboorte is, komen verouderen en dood te bestaan; verouderen en dood hebben geboorte als diens conditie”.
(SN12.10)
 
En ook,

-“Deze wereld, o wee, is in een treurige staat: er is geboorte en verval, er is de dood en in andere staten terecht komen en wedergeboorte. En niemand weet een manier om aan dit lijden, dit verouderen en de dood te ontsnappen. Wanneer zal bevrijding gevonden worden van dit lijden, dit verouderen en de dood?
En toen, monniken, dacht de Bodhisattva (Vipassi): “Met wat aanwezig, doet verouderen en de dood zich voor? Wat conditioneert verouderen en de dood?” En toen, monniken, als gevolg van de wijsheid geboren vanuit diepzinnige overweging realiseerde hij zich: ‘Wanneer geboorte aanwezig is, ontstaat verouderen en dood, geboorte conditioneert verouderen en de dood’”.
En zo ontdekt de Bodhisattva paticca samuppada in voorwaartse en achterwaartse volgorde
(DN14§2.19-2.21)

Dit is natuurlijk een nogal ontnuchterend inzicht toch? Zonder geboorte, is er ook niet het lijden van verouderen en dood.  Ja, zo eenvoudig is het wel. De Boeddha zag kennelijk verouderen en dood zelf als lijden. Dat kun je ook terugzien in de beschrijving van de eerste edele waarheid van lijden.

Hij was volgens de overlevering ook erg ontdaan toen hij buiten de veilige paleismuren een gebochelde oude man zag en een dode en besefte dat hij van dezelfde natuur was.

Hoe moet het begrepen worden dat geboorte, ouderdom en dood conditioneert?

-“Als, Ananda, er helemaal geen geboorte zou zijn, waar dan ook, van wie dan ook of wat dan ook: van deva’s tot de deva staat, van gandhabba’s…, van yakkha’s…van geesten…van mensen…van viervoeters…van vogels…van reptielen tot de reptielen staat, als er helemaal geen geboorte zou zijn van al deze wezens, zou dan, met de afwezigheid van elke geboorte, de beëindiging van geboorte, verouderen en de dood verschijnen?’ ‘Nee heer’. Daarom, Ananda, precies dit is wortel, de oorzaak, de herkomst, de voorwaarde voor verouderen en dood- namelijk geboorte. (DN15§4)

-“Wat is de directe (voorgaande, proximate cause) oorzaak van lijden? Er dient gezegd te worden: geboorte”. (SN12.23)

Voor iemand die geboren is, valt er niks anders te verwachten dan verouderen en dood (SN3.3)

De teksten stellen het zelfs zo sterk voor dat als er geen geboorte, verouderen en dood in de wereld zou worden aangetroffen, er ook geen Boeddha in zou verschijnen.

-“Monniken, als deze drie dingen niet in de wereld zou worden aangetroffen, zou de Tathagata, de Arahant, de Volmaakt Verlichte niet in de wereld komen, en de Dhamma en Discipline door hem verkondigd zou niet in de wereld schijnen. Welke drie? Geboorte, ouderdom en dood”…
“maar aangezien deze drie dingen worden aangetroffen, komt de Gerealiseerde, de Volmaakte, de volledig ontwaakte Boeddha in de wereld, en de leer en training verkondigd door de Gerealiseerd schijnt in de wereld”. (AN10.76)

In een sutta sprak de Boeddha volgens de overlevering over het gevaar van geboorte.
-“Monniken, er zijn deze vier gevaren. Welke vier? Het gevaar van geboorte, het gevaar van ouderdom, het gevaar van ziekte, en het gevaar van de dood. Dit zijn de vier gevaren”. (AN4.119)

In de sutta’s klinkt dus heel sterk het besef door dat er eigenlijk zonder geboorte te beëindigen ook geen einde komt aan het lijden. Zelfs in hogere rijken is nog het lijden van moeten sterven.
Dus geboorte dient beëindigd te worden. Hoe beëindig je geboorte? Door in dit leven het ongeconditioneerde te realiseren, lijkt me, het overstijgen van geboorte, verouderen en dood.
Alles wat dan weer geboorte zou kunnen veroorzaken is dan afwezig.

-“De Boeddha heeft de Dhamma onderwezen,
Het overstijgen van geboorte;
Voor het afstand doen van al het lijden
Hij heeft me in de waarheid gevestigd.”
(Zegt de non Cala in SN5.6. Ze keurt geboorte niet goed. Mara wel, Mara verleidt wezens tot wedergeboorte).

-“De ziener van de vernietiging van geboorte
Meedogend, kent de eenrichtingsweg
Waardoor men in het verleden de stroom overstak
Waardoor ze zullen oversteken, en nu oversteken” (SN47.18/43)

-“Iemand die ijverig verwijlt
In deze Dhamma en Discipline,
Na afstand gedaan te hebben van het rondgaan in geboorte
Zal een einde maken aan lijden” (SN6.14)

“Hij die zijn vele vorige levens kent
En de hemelen en ellendige staten ziet
Die de vernietiging van geboorte heeft bereikt
Hem noem ik een Brahmaan” (MN98, vers 54)

-“Monniken, als iemand de Dhamma onderwijst met de bedoeling voor afkeer van geboorte, dan is iemand geschikt om een monnik te worden genoemd die een spreker over de Dhamma is.” (SN12.16)

Door het niet begrijpen van vier dingen zwerven we al eindeloos lang rond in de cyclus van wedergeboorten: door het niet begrijpen van de vier edele waarheden (DN16§2.2)

Door het niet begrijpen van vier dingen zwerven we al eindeloos lang rond in de cyclus van wedergeboorten: door het niet begrijpen van de edele moraliteit; door het niet begrijpen van de edele concentratie; door het niet begrijpen van de edele wijsheid, door het niet begrijpen van de edele bevrijding. Door het begrijpen er van wordt begeerte naar bestaan/worden afgesneden, de neiging tot worden wordt uitgeput, de ondersteuning van worden wordt vernietigd en er zullen geen wedergeboorten meer zijn (DN16§4.2)

Dhp 153. “Gedurende vele geboorten in samsara heb ik verwoed gezocht naar de bouwer van dit huis, maar niet gevonden. Het herhaaldelijk geboren worden, is vol met lijden”.
Dhp 154. “O bouwer van dit huis, nu heb ik je gezien! Jij zult nooit meer een huis bouwen. Al jouw balken zijn vernietigd, al jouw dakspanten zijn afgebroken! De geest heeft het Ongeconditioneerde bereikt, het ophouden van de begeerte is bereikt!”

Dhp 238. “Maak van jezelf een eiland! Maak voort en wordt wijs! Bevrijd van onzuiverheden en hartstochtloos, zul je niet meer tot geboorte en ouderdom komen”.
Dhp 348. “Laat het verleden los, laat de toekomst los, laat het heden los; ga voorbij elke vorm van bestaan. Met de geest bevrijd in elk opzicht, zul je niet meer tot geboorte en ouderdom komen”.

Dhp 423. “Hij, die zijn vorige levens kent, de gelukkige en ellendige staten ziet, hij die het einde van geboorten heeft bereikt en de perfectie van wijsheid heeft verwerkelijkt, de heilige die de top van zijn spirituele voortreffelijkheid heeft bereikt; hij is degene die ik een brahmaan noem”.

-“Voor de monnik wiens geest
Vredig is, bedaard
Wiens koord doorsneden is
Zijn geboorte en rondzwerven
Totaal beëindigd.
Hij is bevrijd
uit Mara’s greep”. (Ud 4.10, alleen vers)

Ook in de kennis van bevrijding zie je terug dat het doel de beëindiging van geboorte is: “Geboorte is vernietigd, het heilige leven is geleefd, wat gedaan moest worden is gedaan, er is niets meer in deze staat van bestaan (SN6.3 en vele andere)
Of…”de kennis en het zicht kwam in me op: ‘Onwankelbaar is mijn bevrijding van geest; dit is mijn laatste geboorte; nu is er geen hernieuwd bestaan meer’”. (SN35.15 en vele andere)

“Hem noem ik begoocheld, Aggivessana, die niet afstand heeft gedaan van de asava’s die bezoedelen, vernieuwing van bestaan brengen, moeilijkheden geven, rijpen in lijden, en leiden tot toekomstige geboorte, verouderen en dood. Want het is met het niet-afstand hebben gedaan van de asava’s dat iemand begoocheld is. Hem noem ik  niet-begoocheld die afstand heeft gedaan van de asava’s die bezoedelen, vernieuwing van bestaan brengen, moeilijkheden geven, rijpen in lijden, en lijden tot toekomstige geboorte, verouderen en dood. Want het is met het afstand gedaan hebben van de asava’s dat iemand niet-begoocheld is”. (MN36§47) De Tathagata heeft afstand gedaan van de asava’s op een manier dat ze nooit meer in de toekomst ontstaan.

“Er zijn, Nigrodha, onheilzame dingen waarvan nog geen afstand is gedaan, bezoedeld, wedergeboorte bevorderend, angstaanjagend, die pijnlijk gevolgen voortbrengen in de toekomst, verbonden met geboorte, verouderen en dood. Het is voor het afstand doen van deze dingen dat ik de Dhamma onderwijs. Als jullie op overeenkomstige wijze oefenen, zal van deze bezoedelde dingen afstand worden gedaan, en de dingen die zorgen voor zuivering zullen zich ontwikkelen en groeien en jullie zullen allemaal, in dit leven, door je eigen inzicht en realisatie, verblijven in de volheid van volmaakte wijsheid” (DN25§23)
Wat zijn de dingen die bezoedelen: kilesa’s, tanha, asava, anusaua

Ook in het verwoorden van de vier edele waarheden kun je de nadruk zien op het beëindigen van wedergeboorte.

-“En wat monniken is de edele waarheid van het ontstaan van lijden? Het is die begeerte die wedergeboorte (let. opnieuw worden, DN, noot 702) veroorzaakt, verbonden met plezier en wellust, nieuw genoegen hier en daar vindend; dat wil zeggen, zintuiglijk verlangen, verlangen naar bestaan en verlangen naar niet-bestaan” (DN22§19). Deze begeerte ontstaat overal waar er iets aangenaams en plezierigs is.

-“De eerwaarde Sariputta verbleef eens onder de Maghadans te Nalakagamaka. Toen benaderde de rondtrekkende asceet Samandakani de eerwaarde Sariputta en wisselde begroetingen uit. Toen ze hun begroetingen en beleefdheden hadden afgesloten, ging hij terzijde zitten en zei tegen de eerwaarde Sariputta:
“Vriend Sariputta, wat is geluk? Wat is lijden?”
“Wedergeboorte, vriend, is lijden. Geen wedergeboorte is geluk. Wanneer er wedergeboorte is, kan dit lijden verwacht worden: koude, hitte, honger, dorst, ontlasting, urineren; gekweld zijn door vuur, stokken of messen; en familieleden en vrienden komen samen en maken je verwijten. Wanneer er weder geboorte is, kan dit lijden verwacht worden.
“Wanneer er geen wedergeboorte is, kan dit geluk verwacht worden: geen koude, geen hitte, geen honger, geen dorst, geen ontlasting, geen urineren; geen gekweld zijn door vuur, stokken of messen; en geen familieleden en vrienden die samen komen om je verwijten te maken. Wanneer er geen wedergeboorte is, is dit geluk te verwachten”. (AN.10.65)

Tot zover wedergeboorte in de context van het onderricht.

[teksten Siebe]

Bevrijding van de Boeddha en kennis van wedergeboorte

De teksten spreken over drie soorten ware kennis (DN33§1.10(58) die de Boeddha onder de Bodhiboom opdeed en die diens onwetendheid en duisternis verdreven. Kennis van wedergeboorte behoort hier ook toe. Deze drie soorten zogenaamde ware kennis worden in heel veel sutta’s genoemd.

Eerste ware kennis: Kennis van eigen vorige levens

Vanuit de vierde jhana richtte de Boeddha zijn geest op de kennis van de herinnering aan vorige levens (…). “Ik herinnerde mijn veelvuldige levens, dat is, één geboorte, twee geboorten, drie geboorten, vier geboorten, vijf geboorten, tien geboorten, twintig geboorten, dertig geboorten, veertig geboorten, vijftig geboorten, honderd geboorten, duizend geboorten, honderdduizend geboorten, vele eonen van wereld-inkrimping, vele eonen van wereld- uitdijing, vele eonen van wereld inkrimping en uitdijing: ‘Daar heette ik zo, was van die stam, zo zag ik er uit, zo voedde ik mezelf, zo mijn ervaring van plezier en pijn, zo mijn levensduur; en daar stervend, verscheen ik elders; en ook daar had ik een bepaalde naam, behoorde ik tot een bepaalde stam, zag ik er zo uit, zo voedde ik mezelf, zo waren mijn ervaring van plezier en pijn, zo was mijn levensduur; en daar stervend verscheen ik hier opnieuw’. Dus met al hun aspecten en bijzonderheden herinnerde ik mijn veelvuldige vorige levens”. MN4§27, MN51, MN53, MN77, AN3.58, AN4.198, AN8.11, AN6.2)

Hoewel de teksten deze kennis van vorige levens presenteren als kennis die de onwetendheid bij de Boeddha verdreef, is het volgens mij niet zo dat je perse deze kennis moet hebben om bevrijding te realiseren.

Tweede ware kennis: Kennis van het heengaan en weer verschijnen van wezens

De Boeddha richt in de vierde jhana diens geest op het sterven en weer verschijnen van wezens.

“Met het goddelijk oog, dat gezuiverd is en het menselijke overtreft, zag ik wezens sterven en opnieuw verschijnen, inferieur en superieur, mooi en lelijk, fortuinlijk en onfortuinlijk. Ik begreep op deze manier hoe wezens verder gaan overeenkomstig hun daden: ‘Deze waardige wezens die wangedrag vertoonden met lichaam, spraak en geest, die de edelen verachten, die verkeerde visies koesterden en daden verrichten op basis van verkeerde visie, zijn na de dood, bij het afbreken van het lichaam, wedergeboren (let. opnieuw verschenen, reappeared) in een slechte bestemming, in verdoemenis, zelfs in de hel; maar die waardige wezens die goed gedrag vertoonden met lichaam, spraak en geest, die de edelen niet verachten, die juiste visie onderhielden, en daden verrichten gebaseerd op juiste visie, zijn na de dood, bij het afbreken van het lichaam, wedergeboren in een goede bestemming, zelfs in een hemelse wereld’. Dus, met het goddelijk oog, dat gezuiverd is en het menselijke overtreft, zag ik wezens sterven en opnieuw verschijnen, inferieur en superieur, mooi en lelijk, fortuinlijk en onfortuinlijk, en ik begreep hoe wezens verder gaan overeenkomstig hun daden” (o.a. MN4§29)

In MN77§35 wordt gezegd dat de Boeddha dit sterven en weer opnieuw verschijnen van wezens zag zoals wanneer er twee huizen zouden zijn met deuren, en iemand ziet hoe mensen het ene huis ingaan en er weer uit gaan, en ze heen en weer ziet gaan.

De Boeddha kent de weg naar de hel, het dierenrijk, de rijk van de peta’s, de mensen wereld en naar de deva’s en naar Nibbana. Hij kan met zijn geest zien op welk pad iemand zit, en na de dood ziet ie die persoon daar verschijnen. (MN12§35-42).

Dit is een zien met het zogenaamde goddelijk oog, wat dus wordt beschreven als iets wat het gewone menselijke oog overtreft. Het zien hier is dus geen visuele waarneming.

Derde ware kennis: Kennis van de beëindiging van de asava’s

Vanuit de vierde jhana richtte de Boeddha diens geest op de vernietiging van de asava’s.
-“Ik wist meteen zoals het werkelijk is: ‘Dit is lijden’; Ik wist meteen zoals het werkelijk is: ‘dit is de oorzaak van lijden’;  Ik wist meteen zoals het werkelijk is: ‘Dit is de beëindiging van lijden; Ik wist meteen zoals het werkelijk is: dit is de weg die leidt naar de beëindiging van lijden. Ik wist meteen zoals het werkelijk is: ‘dit zijn de asava’s’; Ik wist meteen zoals het werkelijk is: ‘dit is de oorzaak van de asava’s’; Ik wist meteen zoals het werkelijk is: ‘dit is de beëindiging van de asava’s’; Ik wist meteen zoals het werkelijk is: ‘dit is de weg leidend naar de beëindiging van de asava’s’.

“Toen ik het zo kende en zag, werd mijn geest bevrijd van de asava van zintuiglijke verlangen, van de asava van worden, van de asava van onwetendheid. Toen het bevrijd was, kwam er de kennis: ‘Het is bevrijd’. Ik wist meteen: ‘Geboorte is vernietigd, het heilige leven is geleefd, wat gedaan moest worden is gedaan, er is geen tot enige staat van bestaan komen meer”. (MN4§31/31)

Je kunt je afvragen of de Boeddha hier ook de kennis verkreeg hoe de asava’s tijdens verschillende fasen van spirituele rijpheid eindigen, namelijk:
Bij sotapanna eindigt ditthi-asava (asava van verkeerde visies).
Bij anagami eindigt kama asava (asava van zintuiglijk verlangen).
Bij arahantschap eindigen bhava asava en avijja asava (asava van worden en onwetendheid)

De sutta’s geven niet aan dat de Boeddha dit zag tijdens diens ontwaken, maar het zou best kunnen dat dit ook onder ‘de kennis van beëindiging van de asava’s’ valt.

Kennis van wedergeboorte speelde kennelijk een (belangrijke) rol bij Boeddha’s bevrijding. Het is echter volgens mij niet zo dat je perse kennis moet hebben van je vorige levens en het heengaan en weer verschijnen van wezens overeenkomstig hun daden, om bevrijding te realiseren.

[teksten Siebe]

Gedrag en wedergeboorte, deel 1

Er zijn erg veel sutta’s die het verband beschrijven tussen gedrag en wedergeboorte. Hieronder heb ik een selectie gemaakt. Het is lang niet compleet. Dit onderdeel wordt in drie delen gepost.

SN42.2. Talaputa is via overlevering wijsgemaakt dat het amuseren van mensen met waarheden en leugens (toneelspel) na de dood leidt tot geboorte in het gezelschap van lachende deva’s. Het punt dat de Boeddha maakt is dat al dat toneelspel in feite alleen maar wellust, haat en begoocheling, de drie onheilzame wortels, sterker maakt en niet opheft. Zowel de acteur als het publiek is in een staat van bedwelming (intoxication) tijdens de opvoering. Dit leidt na de dood tot een geboorte in de Hel van Gelach. Maar als iemand de visie koestert dat toneelspel voordelig is en leidt tot een deva staat, dan heeft iemand een verkeerde visie. De bestemming van verkeerde visie is tweevoudig: hel of het dierenrijk.
Hetzelfde soort thema speelt in de volgende sutta’s. Deze behandelen het lot van de huurling in een oorlog en andere krijgers. Ook hier denkt de persoon dat het goede gevolgen heeft terwijl de Boeddha aangeeft dat er alleen maar slechte gevolgen zijn. (SN42.3-5)

Ik denk dat veel entertainers nu ook denken dat ze goed doen, omdat ze mensen een goede tijd bezorgen, amuseren maar eigenlijk werpt SN42.2 daar een heel ander licht op. Hetzelfde voor militairen. Zij worden geëerd en vinden zelf ook dat ze goed werk doen door de vijand te doden en verslaan. Het lijkt er toch sterk op dat de Boeddha dit heel anders zag.

SN42.6 bespreekt dat mensen wel kunnen bidden en lofbetuigingen uiten terwijl ze om de dode heenlopen maar dat zal er niet voor zorgen dat iemand in een hemelse wereld wordt wedergeboren. Diens eigen daden zijn beslissend.

Mensen besmeurd door kwaadsprekerij, gedood door eigenwaan, vallen in de hel. (SN8.3)

Wantrouwen in de Drie Juwelen wordt gezien als een eigenschap van de niet-geïnstrueerde wereldlijke persoon. Ten gevolge daarvan, en ten gevolge van diens immoraliteit, wordt die persoon geboren in de hel (SN55.13). Als dit vertrouwen en moraliteit er wel is, is het onmogelijk dat iemand nog in een lagere wereld wordt geboren. (SN55.17)

Als iemand alle gedragingen en gewoonten en de geest van een hond of os (of welk dier dan ook) imiteert/beoefent (wat gebeurde en misschien nog wel gebeurt in India) zal iemand respectievelijk onder honden of ossen geboren worden. Maar als hij ook nog de visie heeft dat het zal leiden tot een hemelse geboorte, (en daarom doet men zulke praktijken), is dat verkeerde visie. En voor iemand met verkeerde visie zijn er twee bestemmingen, het dierenrijk of de hel (MN57)

Het is door gedrag dat niet in een overeenstemming is met de Dhamma, door onjuist/onrechtvaardig gedrag dat sommige wezens, na de dood in verdoemenis worden geboren, zelfs in de hel. Het is door gedrag dat in een overeenstemming is met de Dhamma, door juist gedrag dat sommige wezens, na de dood opnieuw verschijnen in een gelukkig bestemming, zelfs in de hemelse wereld.
Welk gedrag is niet in overeenstemming met de Dhamma, onrechtvaardig gedrag:
Doden, moorddadig zijn,  gewelddadig gedrag, bloed aan de handen hebben; stelen; wangedrag in zintuiglijke genoegens zoals overspel of ander seksueel wangedrag.
Liegen, zoals valse getuigenissen afleggen. Doelbewust liegen voor je eigen doeleinden.
Kwaadaardig spreken zoals tweedracht zaaien; grove taal gebruiken, kwetsende woorden, beledigend, grenzend aan boosheid, die concentratie niet bevorderen.
Roddelen, op het verkeerde moment spreken, dingen zeggen die niet feitelijk zijn, nutteloos, onredelijk, onbescheiden en onvoordelig. 
Hebzuchtigheid. Het bezit van anderen begeren. Kwade wil of intenties van haat. Anderen het slechte wensen, leed toewensen, zelfs de dood toewensen.
Verkeerde visie aanhangen. Hier worden steeds dezelfde visies genoemd: ‘Er is niets gegeven, niets geofferd, niets aangeboden; er is geen vrucht of resultaat van goede en slechte daden; er is niet deze wereld, niet een andere wereld; er is geen moeder, geen vader; er zijn geen wezens die op spontane wijze (zonder seks) geboren worden; er zijn geen asceten en brahmanen met juist gedrag en beoefening in de wereld, die, nadat ze zelf met rechtstreekse kennis deze en de andere wereld realiseerden, ze bekend maken aan anderen.
Op basis van zulk gedrag niet overeenkomstig de Dhamma wordt iemand na de dood in verdoemenis geboren, zelfs in de hel.

Gedrag in overeenstemming met de Dhamma is: Het afstand doen van het doden van levende wezens, geen geweld vertonen, zachtaardig gedrag.
Het onthouden van stelen. Het onthouden van wangedrag wat zintuiglijke genoegens aangaat.
Het onthouden van valse spraak. Van verdeeldheid zaaien. Van grove taal en zinloos geklets.
Niet hebzuchtig andermans bezit begeren. Een geest hebben zonder kwade wil, vrij van haatvolle intenties, vol met goede wensen voor andere wezens. Juiste visies aanhangen. Deze zijn de tegendelen van de verkeerde visies.
Op basis van zulk gedrag overeenkomstig de Dhamma wordt iemand na de dood in een gelukkige bestemming geboren, zelfs in een hemelse wereld. Dat kunnen kennelijk zelfs de hoogste werelden van samsara zijn, de vormloze sferen. (MN41§4-42)

Gedrag overeenkomstig de Dhamma, rechtvaardig gedrag leidt tot een wedergeboorte in een hemelse wereld. Gedrag tegengesteld aan de Dhamma, onrechtvaardig gedrag, leidt tot geboorte in de lagere wereld, de hel. (AN2.16)

Twee kwaliteiten bezittend wordt iemand na de dood geboren in de hel. Welke? Boosheid en vijandigheid; kwaadsprekerij en onbeschaamdheid; jaloezie en vrekkigheid; bedrieglijkheid en sluwheid; morele schaamteloosheid en morele roekeloosheid. (AN2.220-224)
Twee kwaliteiten bezittend wordt iemand na de dood geboren in een hemelse wereld. Welke?  Niet-(ontbreken van)boosheid en niet-vijandigheid; niet-kwaadsprekerij en niet- onbeschaamdheid; niet-jaloezie en niet-vrekkigheid; niet-bedrieglijkheid en niet-sluwheid; morele schaamteloosheid en morele roekeloosheid. (AN2.225-229)

Bedwelmd door jeugdigheid, gezondheid en levenslust begaat men wandaden, geeft men de training op en wordt na de dood geboren in ellendige staten, de hel. (AN3. 39)

Het is door mentale corruptie dat na de dood sommige wezens hier worden geboren in de hel. (AN1.43) In een goede bestemming als iemand een mentaal soepele geest heeft. (AN1.44)

Het is onmogelijk dat wangedrag in lichaam, spraak en geest na de dood kan leiden tot geboorte in een hemel. Het is ook onmogelijk dat goed gedrag kan leiden tot geboorte in een lagere wereld. (AN1.290-295)

Voor geboorte in de hel is verkeerde visie het meest bepalend. Voor geboorte in een hemel, juiste visie. (AN1.312-313)

[teksten Siebe]

Deel 2, Gedrag en Wedergeboorte

MN135 bespreekt dat iemand door doden en geweld na de dood wordt geboren in een staat van ontbering, in een ongelukkige bestemming, zelfs in de hel. Maar mocht iemand in plaats daarvan weer geboren worden als mens, dan zal die persoon kort leven. Doden en geweld leiden dus tot een korte levensduur. Als iemand niet doodt en geweld heeft afgezworen, zacht en vriendelijk en meedogend is naar wezens, dan zal iemand na de dood geboren worden in een gelukkige bestemming. Mocht die persoon weer als mens geboren worden dan zal hij lang leven.
Ook leed toebrengen aan anderen leidt tot een ellendige bestemming en mocht iemand weer als mens geboren worden tot een ziekelijke aanleg. Het afzien van leed toebrengen, leidt tot een gelukkige bestemming en tot een gezond gestel.

Het karakter waarbij iemand snel boos is, geërgerd, en zich snel beledigd voelt, vijandig wordt en wraakzuchtig, woede en haat vertoont, leidt na de dood tot ellendige bestemmingen. Mocht iemand weer geboren worden als mens dan is die persoon lelijk. Als iemand niet dat karakter heeft, wordt iemand na de dood wedergeboren in een gelukkige bestemming. Mocht iemand weer geboren worden als mens dan zal die persoon mooi zijn.

Jaloezie leidt na de dood ook tot een ellendige bestemming. Mocht iemand na de dood weer geboren worden als mens dan is die persoon niet invloedrijk. Niet jaloers zijn leidt na de dood tot een gelukkige bestemming. Mocht die persoon na de dood weer als mens geboren worden dan is ie invloedrijk.
Gierigheid leidt na de dood ook tot een ellendige bestemming. Mocht iemand na de dood weer geboren worden als mens dan is die persoon arm. Vrijgevigheid leidt na de dood tot een gelukkige bestemming. Mocht die persoon na de dood weer als mens geboren worden dan is ie rijk.

Koppigheid en arrogantie leidt na de dood ook tot een ellendige bestemming. Zo iemand betoont geen eerbied aan personen die dat verdienen, staat niet op wanneer dit zou moeten, biedt geen stoel aan voor iemand die dat verdient, eerbiedigt en respecteert eerwaarden niet.
Mocht die persoon na de dood weer geboren worden als mens dan is die persoon laag geboren, leeft in moeilijke armoedige omstandigheden. Als iemand niet koppig en arrogant is, wordt iemand na de dood geboren in een gelukkige bestemming. Mocht die persoon na de dood weer als mens geboren worden, dan wordt ie geboren in welvarende omstandigheden (high birth).

Als een persoon niet een leraar bezoekt en vraagt wat heilzaam is en onheilzaam, afkeuringswaardig, en moreel. Wat ontwikkelt dient te worden en wat niet. Welke daden leiden tot je eigen nadeel en lijden en tot je welzijn en geluk, dan wordt iemand na de dood geboren in een ellendige bestemming. Mocht die persoon na de dood weer als mens geboren worden dan is ie dom. Als een persoon wel op zoek gaat naar wat wijs is, en wijze daden verricht, wordt ie geboren in een gelukkige bestemming. Mocht die persoon na de dood weer als mens geboren worden dan is ie wijs. (MN135)

MN136 verduidelijkt dat het principe van kamma zoals uitgelegd in MN135 niet betekent dat iemand die in dit leven ondeugdzaam leeft, na de dood sowieso geboren wordt in een lagere wereld en iemand die deugdzaam leeft na de dood sowieso geboren wordt in een hemelse wereld.
Iemand kan in dit leven wandaden hebben begaan maar bijvoorbeeld op basis van eerdere goede daden (in vorige levens bijvoorbeeld) geboren worden in een hemelse wereld. Ook kan iemand op het moment van de dood juiste visie verkrijgen en ondernomen hebben. Juiste visie verkrijgen op het moment van de dood schijnt te leiden tot hemelse werelden.
Als een persoon in dit leven moreel leeft, kan hij toch na de dood in een ellendige wereld worden geboren op basis van eerdere wandaden, of die persoon verkreeg en ondernam verkeerde visie op het moment van de dood. Verkeerde visie verkrijgen en ondernemen op het moment van de dood lijkt te leiden tot een ellendige bestemming.

Vier methoden

-Wat is plezierig nu maar rijpt als pijn in de toekomst? Dat is het hier en nu zwelgen in zintuiglijk genoegens. Na de dood wordt deze persoon geboren in verdoemenis, zelfs in de hel. Iemand beleeft plezier dat ontstaat met wandaden als voorwaarde. Na de dood wordt die persoon geboren in een ongelukkige bestemming, zelfs in de hel.
-Wat is hier en nu pijnlijk en rijpt in de toekomstig ook als pijn? Strenge ascese. Het baden in water, drie keer per dag inclusief in de avond (ter zuivering?) De praktijk van het kwellen en versterven van het lichaam. Iemand is verwikkeld in de tien schadelijke daden en ervaart pijn en smart als gevolg daarvan in dit leven. Na de dood wordt die persoon geboren in ongelukkige bestemming, zelfs de hel.
-Wat is pijnlijk hier en nu en rijpt in de toekomst als plezier? Iemand heeft van nature een sterke aanleg voor wellust, haat en begoocheling en leidt hierdoor constant pijn en smart. Maar zelfs dan leidt iemand het volmaakt zuivere heilige leven, zelfs met een betraand gezicht. Na de dood zal die persoon geboren worden in een gelukkige bestemming, zelfs in een hemelse wereld.
Als iemand niet de tien wandaden verricht en als gevolg daarvan pijn en smart ervaart. Na de dood wordt deze persoon geboren in een gelukkige bestemming, zelfs in de hemelse wereld.
-Wat is plezierig hier en nu en rijpt als plezier in de toekomst? Iemand heeft van nature geen sterke wellust, haat en begoocheling, en ervaart niet constant de pijn en smart tegen gevolge van die drie bezoedelingen. Hij verwijlt in de 1-4 jhana. Na de dood verschijnt hij opnieuw in een gelukkige bestemming, zelfs in de hemelse wereld.
Iemand onthoudt zich met genoegen van de tien wandaden in dit leven. Na de dood zal deze persoon geboren worden in een gelukkige bestemming, zelfs een hemelse wereld. (MN45+46)

[teksten Siebe]

Deel 3, Gedrag en Wedergeboorte, Slot

Vier Personen

Wat wedergeboorte aangaat onderscheiden de teksten vier personen:
-Zij die van duisternis naar duisternis gaan. Ze leven al in ellendige omstandigheden en verrichten wandaden met lichaam, spraak en geest. Zij gaan na de dood naar de lagere werelden, de hel.
-Zij die van duisternis naar licht gaan. Iemand leeft in ellendige omstandigheden maar verricht goede daden. Na de dood wordt die persoon geboren in een hemelse wereld.
-Zij die van licht naar duisternis gaan. Zij leven in goede omstandigheden maar verrichten wandaden. Na de dood worden ze geboren in een ellendige bestemming, de hel.
-Zij die van licht naar licht gaan. Iemand leeft als mens in goede omstandigheden en verricht goede daden. Na de dood wordt iemand dan in een hemel geboren. (SN3.21)

Iemand wordt in de hel gedeponeerd alsof ie daar gebracht is als:
Iemand wangedrag vertoont met lichaam, spraak en geest en ondankbaar is. Leven vernietigt, steelt, seksueel wangedrag vertoont en liegt. Iemand van verkeerde visie is, verkeerde intenties, verkeerde spraak en verkeerde actie, verkeerd levensonderhoud, verkeerde inspanning, verkeerde mindfulness en verkeerde concentratie. Als iemand valse getuigenissen aflegt. Als iemand verstoken is van vertrouwen, immoreel is, moreel schaamteloos en moreel roekeloos.
Indien het omgekeerde het geval is wordt iemand in de hemel gedeponeerd alsof ie daar gebracht is.  (AN4.214-220)

Aanwinsten, eer en lofbetuigingen dient men te vrezen want als je geest daardoor geobsedeerd wordt, wordt je na de dood geboren in de hel. (SN17.10)

Krenterige personen, lasteraars, mensen die belemmeringen creëren voor anderen die aalmoezen geven, kunnen geboren worden in de lagere rijken. Als ze terugkomen in de menselijke staat worden ze geboren in arme families, waar kleding, voedsel, plezier en sport alleen moeizaam worden verkregen. De vriendelijken en vrijgevigen, met vertrouwen in de Boeddha en de Dhamma, diep respectvol naar de Sangha, zij doen de hemelen stralen waar ze geboren zijn. Wanneer ze weer terugkomen in de menselijke staat worden ze geboren in een rijke familie, waar kleding, voedsel, plezier en sport zonder moeilijkheden wordt verkregen.
 (SN1.49)

Een ondeugdzaam persoon wordt na de dood geboren in een lagere wereld. (AN5.213)
Een persoon die veel praat loopt het risico te liegen, tweedracht te zaaien, grof te spreken of ijdel. Na de dood volgt geboorte in een lagere wereld, in hel. (AN5.214)
Er zijn vijf gevaren van ongeduld; veel mensen vinden je onaangenaam, je hebt een overvloed aan vijandigheid, een overvloed aan fouten, je sterft verward en wordt na de dood geboren in de lagere wereld, de hel (AN5.215) AN5.216 noemt ook: gewelddadig en berouwvol als gevaren van ongeduld.
Een gevaar van niet tot vertrouwen inspireren is geboorte in de hel (AN5.217) en bovendien, je neemt jezelf iets kwalijk, de wijzen censureren je, je krijgt een slechte reputatie, je sterft verward.

Iemand die geniet van terechtstellingen van mensen zal na de dood geboren worden in een lagere wereld (AN6.18)

Geven leidt na de dood tot een goede bestemming, een hemelse wereld (AN5.34)

Vertrouwen leidt na de dood tot een goede bestemming, een hemelse wereld (AN5.38)

Wangedrag leidt tot geboorte in de hel (AN5.214)

Als je de vier onmetelijken ontwikkelt (metta, karuna, mudita, uppekka) wordt je na de dood geboren in een brahma wereld. Als de vier jhana’s zijn ontwikkeld, wordt je na de dood geboren in een hemelse wereld.  (AN5.192)

Er zijn deze vijf rampen: verlies van familieleden, rijkdom, gezondheid, deugdzaam gedrag en visie. Alleen door de laatste twee wordt je na de dood geboren in een ellendige wereld , in de lagere wereld, hel. Alleen door verwezenlijking van deugdzaam gedrag en visie wordt je geboren in een hemelse wereld en niet door aanwinst van familie, rijkdom en gezondheid (AN5.130)

Donkere en lichte acties
-Donker actie met donker gevolg. De tien wandaden begaan. Er volgt wedergeboorte in een wereld met pijnlijke contacten, pijnlijke gevoelens, zoals in de hel
-Helder actie met helder gevolg. Iemand onthoudt zich bewust van de tien wandaden. Er volgt wedergeboorte in een wereld waarin gevoelens plezierig zijn, zoals bij de deva’s van glanzende glorie.
-Donker-en-helder actie met donker-en-licht gevolg. Iemand verricht een mix van heilzame en onheilzame daden. Na de dood wordt iemand op basis daarvan geboren in een wereld waarin een mix bestaat van plezierige en pijnlijke gevoelens zoals onder mensen of sommige deva’s en sommige wezens in lagere werelden.
-Noch-donker-noch-heldere actie met noch-donker-noch-helder-gevolg, handelingen die leiden tot de vernietiging van handelen. De wilsactiviteit om afstand te doen van bovenstaande drie soorten acties. Volgens het commentaar is dit de wilsactiviteit van de vier boven-wereldlijke paden die uitmonden in arahantschap (MN, noot 608) (MN57)

Invloed van visie

Het aanhangen van verkeerde visie leidt tot één van deze twee bestemmingen- de hel of geboorte als dier. ( DN12§10/13)

In de sutta’s wordt standaard dit rijtje verkeerde visies opgesomd:
-‘Er is niets gegeven, niets geofferd, niets aangeboden; er is geen vrucht of resultaat van goede en slechte daden; er is niet deze wereld, niet een andere wereld; er is geen moeder, geen vader; er zijn geen wezens die op spontane wijze (zonder seks) geboren worden; er zijn geen asceten en brahmanen met juist gedrag en beoefening in de wereld, die, nadat ze zelf met rechtstreekse kennis deze en de andere wereld realiseerden, ze bekend maken aan anderen’ (DN33§3.2, AN3.117+119, MN41§10, MN117§5).

Je kunt je afvragen of dit nu alleen maar vaardig middel is, tactiek?
MN60§8 verklaart dat er echt een ander wereld is, en dit dus niet zomaar een vaardige visie is.
Deze visies lijken dus, binnen de sutta’s, ook echt bedoeld om aan te geven dat de wereld zo in elkaar steekt.

Het aanhangen van verkeerde visie zorgt er voor dat onheilzame staten toenemen en heilzame afnemen. Omgekeerd doen juiste visies heilzame staten toenemen en onheilzame afnemen (MN114§10). Juiste visie is tweeledig, het tegenovergestelde van bovenstaande verkeerde visies en zogenaamde edele juiste visie. (zie MN117§6-8)

“Monniken, de niet geïnstrueerde wereldlijke persoon begrijpt visies niet, hun ontstaan, hun beëindiging, en de weg die leidt naar hun beëindiging. Voor hem neemt die visie toe. Hij is niet bevrijd van geboorte, van ouderdom en dood, van smart, geweeklaag, pijn, droefheid en wanhoop, hij is niet bevrijd van lijden, zeg ik.
Maar de geïnstrueerde edele leerling begrijpt visies, hun ontstaan, hun beëindiging, en de weg die leidt naar hun beëindiging. Voor hem neemt die visie niet toe. Hij is bevrijd van geboorte, van ouderdom en dood, van smart, geweeklaag, pijn, droefheid en wanhoop, hij is bevrijd van lijden, zeg ik”.  (AN7.54)

[teksten Siebe]

Wedergeboorte en aantallen

Er worden maar weinig wezens geboren als mens en talrijker zijn zij die geboren worden in andere bestaansvormen. (AN1.334)

Ook worden er maar weinig mensen na de dood weer geboren als mens of als deva. Talrijker zijn zij die na de dood geboren worden in lagere werelden (hel, dier, preta).
Ook weinig deva’s worden weer geboren als deva of als mens. Talrijker zijn zij die na de dood geboren worden in de lagere werelden. 
Weinig hellewezen worden na de dood wedergeboren onder de deva’s. Talrijker zijn zij die geboren worden in de lagere werelden.
Weinigen die sterven als dier worden wedergeboren als mens of deva. Veel meer worden geboren in de lagere werelden.
Weinigen die sterven als preta worden geboren als deva. Talrijker zijn zij die wedergeboren worden in de lagere rijken (AN1. 348-377)

SN56.61. De Boeddha pakt een beetje grond op met zijn vingernagel. Vergeleken met alle aarde is dit natuurlijks niets. Zo weinig wezens worden ook geboren als mens. Ze hebben de vier edele waarheden niet gezien. (zie ook SN20.2)

Hetzelfde tafereel beschrijft SN56.102-104. Het is zeer zeldzaam om na de dood als mens weer opnieuw geboren te worden als mens. Veel meer mensen worden na de dood geboren in de hel, dierenrijk of rijk van hongerige geesten. Ze hebben de vier edele waarheden niet gezien.

Hetzelfde tafereel beschrijft SN56-105-107. Vergeleken met mensen die na de dood geboren worden in lagere rijken zijn de mensen die geboren als deva gering in aantal.

Weinig deva’s worden na de dood als mens geboren. Veel meer worden geboren in lagere rijken (SN56.111-113)
Zelden wordt iemand vanuit de hel na de dood geboren als mens. Veel vaker wordt iemand weer geboren in de lagere werelden. (SN56-114-116)
Zelden wordt iemand na de dood vanuit de hel geboren als deva. Veel vaker wordt iemand weer geboren in de lagere werelden. (SN56-117-119)
Zelden wordt iemand na de dood als dier weer geboren als mens. Veel vaker wordt iemand weer geboren in de lagere werelden. (SN56-120-122)
Zelden wordt iemand na de dood als dier geboren als deva. Veel vaker wordt iemand weer geboren in de lagere werelden. (SN56-123-125)
Zelden wordt iemand na de dood als hongerige geest weer geboren als mens. Veel vaker wordt iemand weer geboren in de lagere werelden. (SN56-126-128)
Zelden wordt iemand na de dood als hongerige geest geboren als deva. Veel vaker wordt iemand weer geboren in de lagere werelden. (SN56-129-131)

De bekende gelijkenis van de blinde schildpad

“Stel dat een man een juk in de zee zou gooien met 1 gat er in, en de oostenwind voert het naar het westen, en de westenwind voert het naar het oosten, de noordenwind voert het naar het zuiden, de zuidenwind voert het naar het noorden. Stel dat er een blinde schildpad zou zijn die aan het einde van een eeuw één keer naar de oppervlakte zou komen. Wat denken jullie, monniken? Zou die blinde schildpad zijn nek in die juk steken met dat ene gat er in?
“Hij zou dat kunnen doen, eerwaarde heer, eens na een hele lange periode”.
“Monniken, de blinde schildpad zou er minder lang over doen om zijn nek te steken in dat juk met dat ene gat er in, dan een dwaas, eenmaal naar verdoemenis gegaan, er over zou doen om opnieuw de menselijke staat te verkrijgen, zeg ik. Waarom zeg ik dat? Omdat daar de Dhamma niet wordt beoefend, niet wordt beoefend wat rechtvaardig is, niet gedaan wordt wat heilzaam is, geen verrichten van verdienstelijke daden. Daar overheerst het verslinden van elkaar, en het afslachten van de zwakken. (MN129§24)

De dwaas verwijst hier naar iemand die wangedrag vertoont met lichaam, spraak en geest.
“Naar de verdoemenis gaan” lijkt hier vooral te wijzen op wedergeboorte in het dierenrijk omdat wordt gerefereerd aan het verslinden van elkaar en het afslachten van de zwakken. Dus, eenmaal geboren als dier is de kans heel klein weer geboren te worden als mens.

Dhp 182.” Menselijke geboorte is moeilijk te verkrijgen. Het leven van stervelingen is moeilijk. Moeilijk en zeldzaam is het om de Dhamma te horen. Zeldzaam is de verschijning van Boeddha's”.

Samengevat

Geboorte als mens is dus heel zeldzaam. Er lijken misschien veel mensen maar alleen al de verhouding mens ten opzichte van mier is 1: 1,6 miljoen, zegt men. Het dierenrijk is enorm in aantallen.

De belangrijkste reden waarom het zo moeilijk is om weer uit de lagere rijken te komen, lijkt te zijn dat je in die werelden je vooral bezig bent met overleven en weinig tot geen ruimte is om echt bewust goede daden te verrichten en verdienste te verzamelen die leiden tot hogere geboorten. 
Verder geven de sutta's ook aan, mijns inziens op realistische wijze, dat het vaak ook veel makkelijker is om stelselmatig onverdienstelijke dingen te doen dan stelselmatig verdienstelijke daden te verrichten.

Het algemene beeld is dus dat geboorte als mens heel zeldzaam is. Dat de weg omlaag eerder regel is dan uitzondering. En eenmaal die weg omlaag opgegaan, is het heel lastig de weg omhoog weer te vinden.
De Boeddha maakt duidelijk wat de weg omlaag is, de weg omhoog is, en de weg die bevrijdt van de weg omlaag en omhoog. Bij de eerste vrucht, of realisatie, sotapanna, is de weg omlaag voorgoed afgesloten.

[teksten Siebe]

Wedergeboorte en de Vruchten

De Vier Vruchten

De vier vruchten van het heilige leven (niveaus van realisatie) zijn die van de sotapanna of stroom-intreder, sakadagami of eenmaal-terugkeerder, anagami of niet-meer-terugkeerder en arahant. Deze vier vruchten zijn op de volgende manieren gerelateerd aan wedergeboorte:

Sotapanna, heeft afstand gedaan van de drie lagere ketens (sakkaya ditthi, vicikicca, silabbata paramasa) en heeft hebzucht, haat en begoocheling gereduceerd. De sotapanna zit op een vaste koers naar bevrijding en kan niet meer achteruitgaan. Geboorte in lagere rijken is in alle volgende levens uitgesloten.
Er worden verschillende soorten stroom-intreders onderscheiden in de teksten:
-Degene (sattakkhattuparama) die maximaal 7 keer transmigreert tussen mensen en deva’s en dan een einde maakt aan lijden;
-Degene die van goede familie tot goede familie gaat (kolamkola). Deze transmigreren tussen 2-3 families en maakt dan een einde aan lijden;
-Een zogenaamde ‘1-zaad realiseerder’ (ekabiji) die nog één keer geboren wordt als mens en dan een einde maakt aan lijden (AN3.87).
Noot 525 bij AN3.87 geeft aan dat de eerste categorie stroom-intreders de meest langzame/trage (sluggish) is van de  drie.

Sakadagami, heeft afstand gedaan van de eerste drie ketens (zie boven) en heeft bovendien hebzucht en haat verder gereduceerd. Komt nog 1 keer naar deze wereld (kama loka) en maakt dan een einde aan lijden (geboorte in samsara). Volgens Lal komt deze persoon alleen nog terug in de deva staten van de kama-loka. (Ik heb dit niet gelezen in de sutta’s, of ik moet er overheen gelezen hebben).

Anagami,  heeft afstand gedaan van de vijf lagere ketens (eerste drie en ook kama raga en patigha) en wordt na de dood spontaan geboren in [een hogere sfeer], en zonder uit die wereld te vertrekken en bereikt daar bevrijding. Ook hier worden meerdere in onderscheiden:
-bij het eindigen van de vijf lagere ketens gaan ze stroom-opwaarts naar het Akanittha rijk (de hoogste sfeer van de fijnstoffelijke wereld (rupa loka);
-met het eindigen van de vijf lagere ketens bereiken ze bevrijding met extra inspanning;
-met het eindigen van de vijf lagere ketens bereiken ze bevrijding zonder extra inspanning;
-met het eindigen van de vijf lagere ketens bereiken ze bevrijding bij de landing;
-met het eindigen van de vijf lagere ketens bereiken ze bevrijding tussen dit leven en het volgende. (AN3.87). Wat meer informatie over deze personen in AN7.55
https://suttacentral.net/an7.55/en/sujato

Arahant, bereikt door de vernietiging van de asava’s in dit leven de onbezoedelde bevrijding van geest, de bevrijding door wijsheid, die hij gerealiseerd heeft door zijn eigen inzicht.
De arahant wordt na de dood niet meer geboren ergens in samsara.
(DN6§13, DN16§2.7, DN28§13, DN29§25 en vele andere).
De arahant is aanvullend ook bevrijd van rupa raga, arupa raga, uddhacca, mana en avijja.

Vertrouwen-volgeling en dhamma-volgeling.

Dit zijn twee niveaus van beoefenaars die toewerken naar het sotapanna niveau. Ze zijn zogenaamde sotapanna anugami. De Dhammanusari en saddhanusari trainen om de vrucht van stroom-intrede te realiseren (SN25, noot 268)

Vertrouwen-volgeling (saddhanusari)

Iemand die er vertrouwen in stelt en er vastberaden in is dat de zintuiglijke vermogens zelf en alles wat wordt ervaren door de zes zintuigen, al het zintuiglijke contact, en alles wat dat verder conditioneert aan gevoel, bewustzijn, waarneming, wilsformaties, begeerte, vergankelijk is, veranderlijk, anders wordend, wordt een vertrouwen-volgeling genoemd. Iemand die op ‘de vaste koers van juistheid’ zit, de sfeer van superieure personen heeft betreden, de sfeer van wereldlingen is overstegen. Zo iemand is niet in staat om een daad te doen waardoor hij geboren zou worden in de lagere rijken. En hij is niet in staat om te sterven zonder de vrucht van stroom-intrede te realiseren.

Dhamma-volgeling (dhammanusari)

Iemand die deze lessen accepteert na ze tot op zekere hoogte doordacht te hebben met wijsheid wordt een Dhamma-volgeling genoemd. Voor deze persoon geldt hetzelfde als de vertrouwen-volgeling. (SN25.1-8).

[teksten Siebe]

Enkele indelingen in soorten wedergeboorte

Enkele indelingen die ik tegenkwam in de sutta’s (niet volledig).

Drie soorten wedergeboorte in het rijk van zintuiglijk verlangen (kama loka)

In dit rijk of in deze sfeer leven wij mensen ook.

-Er zijn wezens die verlangen wat zich aan hen presenteert, en in de greep zijn van dat verlangen, zoals mensen, sommige deva’s, en sommigen in ellendige staten
-Er zijn wezens die verlangen wat ze gecreëerd hebben (nimmita kamma), en in de greep zijn van dat verlangen zoals de deva’s die zich verheugen in hun eigen creaties (nimminarati deva)
-Er zijn wezen die verheugen zich in de creaties van anderen, en in de greep zijn van dat verlangen, zoals de deva’s die macht hebben over andermans creaties (paranimmita-vasavatti) (DN33§1.10(40))

Drie soorten gelukkige wedergeboorte

-Er zijn wezens die, na voortdurend geluk te hebben voortgebracht, nu in geluk verwijlen, zoals de deva’s van de Brahma groep.
-Er zijn wezens die overlopen van geluk, er van doordrenkt zijn, er vol van zijn, er in ondergedompeld, zodat ze af en toe uitroepen: “Oh wat een gelukzaligheid!” zoals de stralende deva’s (Abhassara deva).
-Er zijn wezens die overlopen van geluk, er van doordrenkt zijn, er vol van zijn, er in ondergedompeld, en die, uiterst gelukzalig, alleen maar volmaakt geluk ervaren, zoals de schitterende deva’s (Subhakinna deva) DN33§1.10(41)

De deva’s hier genoemd behoren tot de rupa loka, de fijnstoffelijke sfeer.
Voor een overzicht van samsara: https://www.accesstoinsight.org/ptf/dhamma/sagga/loka.html

Vier soorten wedergeboorte

-Iemand daalt onbewust in de baarmoeder, verblijft daar onbewust en vertrekt daar onbewust
-Iemand gaat de baarmoeder bewust binnen, verblijft daar onbewust en vertrekt daar onbewust
-Iemand gaat de baarmoeder bewust binnen, verblijft daar bewust  en vertrekt onbewust
-Iemand gaat de baarmoeder bewust binnen, verblijft daar bewust en vertrekt bewust.
(DN28§5, DN33§1.11(37))

DN noot 860 legt uit: de eerste verwijst naar gewone mensen, de tweede naar de tachtig ‘Grote Ouderen’, de derde naar de twee belangrijkste leerlingen van de Boeddha, naar Pacceka-Boeddha’s en Bodhisattva’s, de vierde naar ‘alwetende’ Bodhisattva’s, d.w.z. degene in hun laatste geboorte, die Boeddha’s worden (dit komt uit het commentaar bij DN).

Acht soorten wedergeboorte gerelateerd aan vrijgevigheid

Hier geeft iemand een asceet of Brahmaan voedsel, drinken, kleding, vervoermiddelen, bloemenkransen, parfums en smeersels,  slaapgelegenheid, een verblijf of lampen, en hij hoopt iets terug te krijgen voor zijn giften. Hij ziet een rijke Khattaiya of Brahmaan of huishouder die volledig geniet van de vijf zintuiglijke genietingen, en hij denkt: “Als ik sterf mag ik dan geboren worden als één van deze rijke mensen!”. Zijn hart gaat uit naar deze gedachte, koestert het en ontwikkelt het. En deze gedachte, gelanceerd op zo’n laag niveau, en niet tot een hoger niveau ontwikkeld, leidt tot wedergeboorte daar. Maar ik zeg dat dit voor een moreel persoon geldt, niet voor een immoreel persoon. De mentale aspiratie van een moreel persoon is effectief door diens zuiverheid.
Of (b) hij geeft ook die giften en heeft gehoord dat de deva’s van het rijk van de Vier Grote Koningen lang leven, er mooi uit zien en een gelukkig leven leiden. En hij denkt: “Als ik daar nou eens wedergeboren zou kunnen worden!”. Of hij kan op een gelijksoortige manier weder- geboorte wensen in (c) de hemelen van de Drieëndertig Goden, (d) de Yama deva’s, (e) de Tushita deva’s, (f) de Nimmanarati deva’s, (g) de Paranimmitta-vasavatti deva’s. En die gedachte leidt tot wedergeboorte daar… De mentale aspiratie van een moreel persoon wordt effectief door diens zuiverheid. Of hij wenst op gelijksoortige manier weder geboorte in (h) de wereld van Brahma…Maar ik zeg dat dit voor een moreel persoon geldt, iemand die bevrijd is van hartstocht, niet iemand die nog altijd wordt beheerst door hartstocht. De mentale aspiratie van [zo’n] moreel persoon is effectief door bevrijding van hartstocht. (DN33§3.1(7)

[teksten Siebe]

Verschil in wedergeboorte tussen een wereldlijk persoon en een edele leerling

Een wereld persoon is iemand die best goede daden kan doen maar bij wie de eerste drie ketens (sakkaya ditthi, vicikicca, en silabbata paramasa) nog niet verdwenen zijn en ook hebzucht, haat en begoocheld nog niet echt verminderd is. De geest is nog niet echt gezuiverd en er zijn nog verkeerde visies. Dit is belangrijk want de gevolgen hiervan na de dood zijn heel groot. Er zijn sutta’s die dit verschil belichten tussen wedergeboorte van een leerling van de Boeddha en een wereldlijk niet geïnstrueerd persoon.

AN.3.116

Zowel een wereldlijk persoon als een leerling van de Boeddha (bedoeld wordt een edele met een bepaalde minimale zuiverheid van geest) kunnen in dit leven de onstoffelijke jhana’s (arupa jhana) realiseren (oneindige ruimte, oneindig bewustzijn en nietsheid worden besproken), er vaak in verwijlen en deze niet verliezen bij de dood. Bij de dood als mens wordt iemand dan op basis van dat verdienstelijk kamma geboren in die onstoffelijke hoogste sferen van samsara. Als de levensduur daar eindigt voor beide, treedt er groot verschil op tussen de wereldlijke persoon en de edele leerling van de Boeddha wiens geest reeds in zekere mate is gezuiverd. Wat er volgens de sutta zal gebeuren, is dat een wereldling na de dood daar in die hoogste sferen van samsara weer geboren wordt onder peta’s, hellewezens of dieren! Maar een edele leerling van de Boeddha zal niet terugvallen in die lagere en ellendige bestaansvormen en zal in die bestaansvorm Nibbana realiseren.
https://suttacentral.net/an3.116/en/sujato

AN.4.123

Een wereldlijk persoon en een edele leerling van de Boeddha kunnen beide de eerste tot en met de vierde jhana realiseren (rupa jhana's). Er vaak in verwijlen, er ferm in zijn en het niet verliezen bij de dood. Na  de dood als mens kunnen ze dan op basis van dat verdienstelijk kamma beide geboren worden in bepaalde deva staten van de rupa loka (voor detail zie sutta). Als de levensduur daar in die fijnstoffelijke sferen weer eindigt voor beide, treedt een groot verschil op tussen de wereldling en de edele leerling van de Boeddha. De wereldling wordt daarna geboren in lagere rijken, maar de leerling van de Boeddha bereikt in dat leven het definitieve Nibbana en wordt niet meer geboren in lagere rijken omdat de oorzaken daarvan zijn verdwenen door diens beoefening als mens.
https://suttacentral.net/an4.123/en/sujato

AN.4.124

Deze sutta behandelt ook het verwijlen in de 1-4 jhana EN iemand past ook nog eens inzichtmeditatie (vipassana) toe verwijlend in die jhana’s. Na de dood wordt die persoon dan  geboren onder de deva’s van de zuivere verblijven (hoogste staten van de fijnstoffelijke sfeer, rupa loka). Deze geboorte wordt niet gedeeld met wereldlingen, geeft de sutta aan.

Het toepassen van inzichtmeditatie (vipassana) betekent dat iemand alle verschijnselen die betrekking hebben op vorm/lichamelijkheid, gevoelens, onderscheidende waarnemingen, wilsactiviteiten en bewustzijn in die jhana's beschouwt als: vergankelijkheid, als lijden, als een ziekte, als een puist, als een pijl, als ellende, als een aandoening, als wezensvreemd, als desintegrerend, als leeg, als niet-zelf.
https://suttacentral.net/an4.124/en/sujato

AN4.125

Deze sutta behandelt de gevolgen van het zeer ferm, krachtige beoefenen van metta (liefdevolle vriendelijkheid), karuna (mededogen), mudita (meelevende vreugde) en upekkha (gelijkmoedigheid). Het leidt na de dood tot geboorte in fijnstoffelijke sferen. Voor details zie de sutta. Wat is het verschil tussen de wereldlijke persoon die dit heel krachtig heeft gepraktiseerd en het niet verloren is bij de dood en de leerling van de Boeddha?  Op basis van de beoefening van deze vier zogenaamde onmetelijken worden beide geboren in een fijnstoffelijke sfeer. Het is heel verdienstelijk, net als jhana. Maar als de levensduur daar eindigt, zal de wereldlijke persoon weer geboren worden in lagere rijken (hel, dierenrijk en gekwelde geesten worden genoemd). De leerling van de Boeddha bereikt aan het einde van dat leven daar in die fijnstoffelijke sfeer het definitieve Nibbana. https://suttacentral.net/an4.125/en/sujato

AN4.126

Deze sutta behandelt ook weer de beoefening van metta, karuna, mudita en upekkha. Maar de persoon past ook nog inzichtmeditatie toe terwijl hij één van de vier onmetelijken ontwikkelt en krachtig maakt. Als die persoon eentje sterk maakt zal ie nu na de dood geboren worden in de zuivere verblijven, de vijf hoogste sferen van de fijnstoffelijke sfeer. Dus er is een verschil qua wedergeboorte als iemand alleen de onmetelijken beoefent en dit ook nog eens doet met inzicht-meditatie er bij. De sutta geeft aan dat deze geboorte in de zuivere verblijven niet gedeeld wordt met wereldlijke personen. Dit kon je ook al zien in AN4.124. https://suttacentral.net/an4.126/en/sujato

Kennelijk wordt dus ook het toepassen van inzichtmeditatie gezien als iets wat wereldlijke personen niet doen.

Samengevat

Het kamma van jhana en liefdevolle vriendelijkheid, mededogen, meelevende vreugde en gelijkmoedigheid is zeer verdienstelijk. Maak je dit krachtig, en verlies je dit niet bij de dood, dan wordt je op basis van dat verdienstelijk kamma geboren in een sfeer van geluk en welzijn en dat is langdurig in je voordeel. Maar...als de geest niet gezuiverd is tot op het niveau van sotapanna zal je daarna weer geboren worden in ellendige staten.

Daarom, afstand doen van al het kwade, het goede ontwikkelen EN het hart/geest zuiveren, dat is de leer van de Boeddha.  De geest zuiveren betekent concreet dat gehechtheid (tanha) afneemt door wijsheid.
Je wordt passielozer. De hartstochten nemen af. Een sotapanna wordt nooit meer geboren in ellendige staten.

[teksten Siebe]

Hoe werkt wedergeboorte?

Hieronder heb ik een aantal zaken verzameld die wat licht werpen op deze kwestie. Eenvoudig vind ik het niet. Een apart deel wordt gewijd aan wedergeboorte en conceptie.

Hoe werkt het? Een selectie van fragmenten die hier wat licht op werpen

Wedergeboorte is voor iemand met brandstof, niet voor iemand zonder brandstof. Net zoals een vuur niet brandt zonder brandstof, zo heeft wedergeboorte ook een voeding nodig. Het heeft een voeding en als die voeding eindigt, dan eindigt ook wedergeboorte. De brandstof of voeding is tanha. Als een gehecht iemand gestorven is maar nog niet wedergeboren is in een ander lichaam, wat voedt iemand dan? Tanha.  (SN44.9)

“Hartstocht (eja), heer, is een ziekte, een puist, een pijl. Het verleidt iemand, hem in een bepaalde staat van worden trekkend, zodat hij wedergeboren wordt in hoge of lage staten.” (DN21§2.7) Eja is volgens het commentaar bij DN een soort tanha. The Student Pali-English Dictionary vertaalt het als: ‘desire’, ‘lust’.

Als iemand geen afstand heeft gedaan van wellust, haat en begoocheling is iemand niet in staat afstand te doen van geboorte, ouderdom en de dood. En je kan geen afstand doen van wellust, haat en begoocheling als je niet de eerste drie ketens verbreekt, sakkaya ditthi, vicikiccha, en verkeerd begrip van regels en rituelen. (AN10.76)
…”niet bevrijd van wellust, haat en begoocheling is iemand niet bevrijd van geboorte, van ouderdom en dood, van smart, geweeklaag, pijn, bedruktheid, wanhoop…”
…”Na afstand gedaan te hebben van wellust, haat en begoocheling is iemand bevrijd van geboorte, van ouderdom en dood, van smart, geweeklaag, pijn, bedruktheid, wanhoop…” (AN2.6)

Betrokken bij aantrekken en afstoten, bijvoorbeeld bij het aantrekken/willen van  plezier en afstoten/niet-willen van  pijn, aantrekken van roem en afstoten van schande, winst en verlies, lof en blaam, is iemand niet bevrijd van geboorte, van ouderdom en dood, van smart, geweeklaag, pijn, droefheid en wanhoop, hij is niet bevrijd van lijden, zegt de Boeddha.
Maar als iemand begrijpt dat zoiets vergankelijk is, lijden en onderhevig aan verandering, dan begrijpt iemand het zoals het werkelijk is. Er is dan geen aantrekken en afstoten wat die zaken aangaat. Als iemand zo afstand heeft gedaan van aantrekken en afstoten, is iemand bevrijd van geboorte, van ouderdom en dood, van smart, geweeklaag, pijn, droefheid en wanhoop, hij is bevrijd van lijden. (AN8.6)

Die mensen die de vier edele waarheden niet begrijpen, zij verheugen zich in wilsformaties die leiden tot geboorte, tot verouderen, de dood, smart, geweeklaag, pijn, ongenoegen, en wanhoop. Zich in zulke wilsformaties verheugend, brengen ze die wilsformaties voort die leiden tot geboorte…wanhoop. (SN56.42/43/46)

Wat voor wilsformaties worden hier bedoeld en hoe kan het dat wilsformaties leiden tot geboorte? Ik denk dat de vorige fragmenten daar al een begin van een antwoord op hebben gegeven. Ik denk dat de volgende sutta’s en fragmenten dat ook doen.

Samyutta Nikaya 12.38 (8}, Wilsactiviteit (1), Cetana (1)

-“Te Savatthi. “Bhikkhu’s, wat iemand zich voorneemt, en wat iemand van plan is, en wat voor geneigdheid iemand dan ook heeft: dit wordt een basis voor de instandhouding van bewustzijn. Wanneer er een basis is, is er een ondersteuning voor het zich vestigen van bewustzijn. Wanneer bewustzijn wordt gevestigd en tot wasdom is gekomen, is er de voortbrenging van toekomstig hernieuwd bestaan. Wanneer er de voortbrenging van toekomstig hernieuwd bestaan is, is er toekomstige geboorte, verouderen-en-dood, smart, geweeklaag, pijn, ongenoegen en radeloosheid. Zo is de herkomst van deze gehele verzameling lijden
Als, monniken, iemand zich niets voorneemt, en niets van plan is, maar iemand heeft nog altijd een geneigdheid naar iets, wordt dit een basis voor de instandhouding van bewustzijn. Wanneer er een basis is, is er een ondersteuning voor het zich vestigen van bewustzijn. Wanneer bewustzijn wordt gevestigd en tot wasdom is gekomen, is er de voortbrenging van toekomstig hernieuwd bestaan. Wanneer er de voortbrenging van toekomstig hernieuwd bestaan is, is er toekomstige geboorte, verouderen-en-dood, smart, geweeklaag, pijn, ongenoegen en radeloosheid. Zo is de herkomst van deze gehele verzameling lijden.
Maar, monniken, wanneer iemand zich niets voorneemt, en iemand is niets van plan, en iemand heeft geen geneigdheid naar iets, dan bestaat er geen basis voor de instandhouding van bewustzijn. Wanneer er geen basis is, is er geen ondersteuning voor het zich vestigen van bewustzijn. Wanneer bewustzijn niet gevestigd is en niet tot wasdom komt, is er geen voortbrenging van toekomstig hernieuwd bestaan. Wanneer er  geen voortbrenging van toekomstig hernieuwd bestaan is, is er geen toekomstige geboorte, verouderen-en-dood, smart, geweeklaag, pijn, ongenoegen en radeloosheid. Zo is de beëindiging van deze gehele verzameling lijden”.

Welke wilsformaties worden nog meer bedoeld?

-"En dit, monniken, is de Edele Waarheid over de oorsprong van het lijden: het is het verlangen welk tot verder bestaan leidt, verbonden is met plezier en lust, en hier en daar naar genot zoekt. In het kort: verlangen naar genot, verlangen naar bestaan, en verlangen naar niet–bestaan”.
http://www.suttas.net/suttas/samyutta-nikaya/56/sn56-11-dhammacakkappavattana-sutta.php

Hier mag je denk ik ook lezen: het hechten aan genot (kama tanha), het hechten aan bestaan (bhava tanha), en het hechten aan niet-bestaan (vibhava tanha).
Het hechten aan niet-bestaan kan zich voordoen wanneer je bijvoorbeeld niet meer wilt leven omdat je lijdt en de dood ziet als de beëindiging van je leven en het lijden.
In alle gevallen mag je denk ik wel zeggen dat je in iets voordeel en heil ziet, en daarom is het verbonden met plezier en lust. Ook in kwaad doen, geweld, doden, stelen, wraak nemen etc. kunnen we voordeel zien.

-“Ik noem hem begoocheld, Aggivessana, die geen afstand heeft gedaan van de asava’s die bezoedelen, die vernieuwing van bestaan brengen (wedergeboorte, Siebe), problemen geven, rijpen in lijden en tot toekomstige geboorte, verouderen en dood leiden; want het is door het niet-afstand gedaan hebben van de asava’s dat iemand begoocheld is”. Het tegenovergestelde wordt dan gezegd als iemand afstand heeft gedaan van de asava’s, op een manier dat ze nooit meer in de toekomst ontstaan. (MN36§47/70)

Samengevat

Lastig, maar toch een poging: Wilsformaties leiden tot wedergeboorte, tot hernieuwd bestaan. Wilsformaties worden in de teksten op verschillende manieren aangeduid en besproken; als tanha, als asava, als anusaya en ook abhisanhkara. Ze vormen kennelijk een basis voor de instandhouding van bewustzijn. Wanneer er een basis is, is er een ondersteuning voor het zich vestigen van bewustzijn. Wanneer bewustzijn wordt gevestigd en tot wasdom is gekomen, is er de voortbrenging van toekomstig hernieuwd bestaan. Wanneer er de voortbrenging van toekomstig hernieuwd bestaan is, is er toekomstige geboorte.

Ik vind het niet makkelijk maar ik voel het zo aan dat die wilsformaties ook een wilspotentieel bij jezelf vertegenwoordigen. Dat wilspotentieel is een soort potentiele energie in de geest, zoals een zaadje of bloembol ook het potentie heeft iets voort te brengen. Bij de dood speelt kennelijk dat wilspotentieel, deze potentiële energie, op en zorgt, afhankelijk van het soort wil op dat moment,  voor een bepaald soort hernieuwd bestaan. Zoiets.  Bij wedergeboorte spreekt men daarom ook wel over karmische zaden (kamma beeja).

Lal legt het op puredhamma.net uit aan de hand van de gandhabba, een subtiel mentaal lichaam (manomayakaya) die zich bij de dood weer losmaakt van het lichaam. Voor de geboorte verbond het zich met de bevruchte eicel. Als het zich weer losmaakt van het lichaam na de dood komt het in paralowa en wacht daar op een geschikte karmische match met de toekomstige ouders. Als die zich voordoet wordt het naar die karmische situatie getrokken en verbindt zich weer met een bevruchte eicel. De vrucht kan zich nu weer ontwikkelen tot kind. En zo vindt er weer geboorte als mens plaats. Dit is dus een denkbeeldige situatie van een geboorte als mens die na de dood weer leidt tot een geboorte als mens. Het voert te ver om andere geboorten te beschrijven. Voor wie daarover meer wil weten zie puredhamma.net.

Dit idee dat een gandhabba, een subtiel mentaal lichaam, zich bij de geboorte verbindt met de bevruchte eicel, en ook een noodzakelijke voorwaarde is voor de ontwikkeling van de vrucht, is onderwerp van de volgende post, wedergeboorte en conceptie.

[teksten Siebe]

Wedergeboorte en Conceptie

Kennelijk was de visie van de Brahmanen dat de conceptie van een embryo in de baarmoeder onder de volgende voorwaarden plaatsvindt: er is de vereniging van vader en moeder, en de moeder zit in de vruchtbare periode, en het wezen dat wedergeboren wordt (gandhabba, MN noot 411), is aanwezig. De conceptie van een embryo in de baarmoeder vindt plaats als deze drie dingen samen komen. (MN93§18)

Ik weet niet of deze visie is overgenomen van de Brahmanen maar de Boeddha onderwees dit volgens de overlevering ook zo.

Als er het samenkomen van man en vrouw is en de vrouw is in de vruchtbare periode maar het wezen dat wedergeboren wordt, is niet aanwezig, dan vindt er geen conceptie van een embryo in de baarmoeder plaats. Dit geldt ook als het niet de vruchtbare periode van de vrouw is. (MN38§26)

“Als bewustzijn niet in de baarmoeder van de moeder zou komen, zou lichaam-en geest zich daar dan ontwikkelen? ‘ Nee heer.
Of als bewustzijn, na de baarmoeder van de moeder te zijn binnen gegaan, zich zou afbuigen/afketsen (deflected), zou lichaam-en-geest dan geboren worden in dit leven? ‘Nee heer’.
En als het bewustzijn van zo’n jong teder wezen, jongen of meisje, aldus afgesneden zou zijn, zou lichaam-en-geest dan groeien, ontwikkelen en rijpen?” ‘Nee heer’. “Daarom Ananda, precies dit, namelijk bewustzijn, is de wortel, de oorzaak, de herkomst, de voorwaarde voor lichaam-en-geest”.
“Ik heb gezegd: “lichaam-en-geest conditioneren bewustzijn”. …Als bewustzijn geen rustplaats zou vinden in lichaam-en-geest, zou er dan daarop volgend een ontstaan en geboorte zijn, verouderen, dood en lijden?” ‘Nee heer’. Daarom, Ananda, precies dit, namelijk lichaam-en-geest is de wortel, de oorzaak, de herkomst, de voorwaarde van bewustzijn. Zover, Ananda, kunnen we geboorte en verval, de dood en in andere staten vallen en weder geboren worden, traceren, zo ver gaat de manier van aanduiden, van concepten, zover gaat de sfeer van begrip, zover gaat de ronde zover als kan worden onderscheiden in dit leven, namelijk lichaam-en-geest samen met bewustzijn”. DN15§21/22)

Het model lijkt dus zo dat er meer nodig is dan alleen eicel en zaadcel die versmelten. Wil een bevruchte eicel zich ontwikkelen tot een kindje dat geboren wordt, dan is een derde element nodig, de gandhabba, een subtiel mentaal lichaam (manomaya kaya). Dit komt uit een vorig leven en bij de dood scheidt zich dit weer van het fysieke lichaam. 

Dit besluit het deel over conceptie.

[teksten Siebe]

Een afsluitende post.

In deze serie posten heb ik wedergeboorte onderzocht. Ik kwam er achter dat de Pali overlevering leert dat voor de Boeddha lijden en de beëindiging van lijden onlosmakelijk verbonden was met (weder)geboorte. Want hij zag al heel snel in, volgens de overlevering, dat als je bijvoorbeeld als mens geboren wordt, dat daar ook lijden bij komt kijken. Geboorte als mens komt bijvoorbeeld met aftakeling, ouderdom, vaak ziekten, en pijnen, kwalen, ongemak, en de onvermijdelijke dood en verlies van alles wat je bezat en dierbaar is. Geboorte en lijden zijn onlosmakelijk verbonden. Het is niet zo dat de Boeddha lijden alleen als iets mentaals zag. Hij zag ouderdom, pijn, ziekten als lijden.

Volgens de overlevering zag de Boeddha in dat om lijden te beeindigen, je eigenlijk geboorte moet beeindigen. En dat is wat de Boeddha echt onderzocht heeft. Hij onderzocht, wat veroorzaakt nou precies geboorte? Wat is de bouwer van dit huis?, zegt een sutta ergens. Wat zorgt er nou voor dat steeds weer na de dood een nieuw huis gebouwd wordt? Een nieuw bestaan ontstaat?

Op een bepaald moment begreep de Boeddha dit proces volmaakt. Hij zag volgens mij in dat het een soort wilspotentieel is. De Boeddha sprak daarover op verschillende manieren, als: asava's, diepe driften; tanha, drie soorten diepe begeerten; anusaya, neigingen. De Boeddha begreep dat die moeten eindigen want anders komt geen einde aan geboorte en daarmee niet aan lijden. Let wel, wedergeboorte is geboorte en geboorte is altijd wedergeboorte in de leer.

En de Boeddha zag ook de weg waarop er einde kan komen aan de driften, begeerte, het wilspotentieel wat na de dood steeds weer een basis wordt voor een nieuw huis, een nieuwe bestaansvorm. De Boeddha realiseerde ook de beeindiging van de asava's, tanha en anusaya. Daarmee had hij voorgoed afgerekend met de bouwer van het huis.

Dhp 153. “Gedurende vele geboorten in samsara heb ik verwoed gezocht naar de bouwer van dit huis, maar niet gevonden. Het herhaaldelijk geboren worden, is vol met lijden”.
Dhp 154. “O bouwer van dit huis, nu heb ik je gezien! Jij zult nooit meer een huis bouwen. Al jouw balken zijn vernietigd, al jouw dakspanten zijn afgebroken! De geest heeft het Ongeconditioneerde bereikt, het ophouden van de begeerte is bereikt!”


Zie je hoe voor de Boeddha lijden onlosmakelijk verbonden was met wedergeboorte?

Toen de asava's beëindigd waren inzichzelf, in zijn eigen geest, merkbaar, en op persoonlijke wijze te ervaren, begreep de Boeddha dat hij bevrijd was, en dat de bouwer van het huis vernietigd was. Geen nieuw bestaan meer, dus geen toekomstig lijden en last meer.
Maar in dit leven moet je dan zaken nog wel uitzingen. De Boeddha werd nog wel gewoon ziek, ernstig ziek, had hevige pijnen etc.
Wat de Boeddha en de leer mijns inziens niet belooft is dat daaraan een einde komt als je de leer maar beoefent.

Ik heb dus onderzocht en gezien dat voor de Boeddha de kwestie van lijden en de beëindiging van lijden, onlosmakelijk verbonden was met die van (weder)geboorte. Moet het dat voor ons dan ook zijn? Ik denk dat het handig is te zien hoe dit voor de Boeddha zat volgens de Pali overlevering. Wedergeboorte behandelen als bijzaak of loskoppelen van dukkha en de beeindiging van dukkha, gaat nogal ver. Dat wil ik dan wel graag gezegd hebben.

Ik denk dat het toch goed is te zien hoe voor de Boeddha wedergeboorte en de kwestie van lijden onlosmakelijk verbonden waren.

Dat wedergeboorte maar een bijzaak is, en dat dukkha de hoofdzaak is, ik vind dat een onwaarachtige tegenstelling. Ze horen onlosmakelijk bij elkaar.

In Zen speelt wedergeboorte misschien geen grote rol maar eigenlijk in vrijwel alle tradities wel. In India, Sri Lanka, Vietnam, Thailand, Tibet, en waar ook maar die vormen van boeddhisme zijn uitgewaaierd over de wereld. In de tibetaanse tradities benadrukt men ook het belang van een besef van samsara, de rondgang van geboorten in bestaansvormen en het lijden wat daar inherent aan is.

Milerapa, de grootse yogi van Tibet, had volgens de overlevering ook een diep besef van samsara, en angst voor de dood, doodsbenauwd dat diens inktzwarte daden hem een geboorte in de hel zouden geven. Wedergeboorte was in diens motivatie zeker geen bijzaak. En dit is het voor heel veel niet, voor de Boeddha zeker ook niet, althans niet volgens de Pali overlevering.

Nou hou ik er over op.


De gesprekken naar aanleiding van deze topic zijn te vinden onder dialoog wedergeboorte https://www.boeddhaforum.nl/index.php?topic=3418.msg26779#msg26779

mod