Voordelige Percepties

[teksten Siebe]

Voordelige percepties

Perceptie is een belangrijk aspect van de geest en dus ook onderwerp binnen de Boeddha-Dhamma van de Pali overlevering. Hoe heb je iets of iemand in beeld op een bepaald moment? Vanuit welke innerlijke visie of begrip kijk je er naar? Perceptie van iets of iemand kan soms per seconde verschillen en maakt dat niet heel veel uit voor wat je beleeft op dat moment bij iets of iemand?

De Pali teksten spreken over voordelige en onvoordelige percepties. In deze serie posten gaat het vooral over de voordelige. De voordelige percepties die hier onder worden opgesomd, vallen onder die van anicca, dukkha en anatta en/of een combinatie. Deze percepties hebben allemaal als doel om de happigheid, de koorts, de drift die de geest doet uitgaan naar al het geconditioneerde, en er aan vast doet klampen, hechten, af te zwakken en eindigen. Het moet de brandstof van dat hechten wegnemen en moet je op koers houden, zeg maar richting Nibbana.

De Dhamma beoefening is ook een kwestie van op koers blijven. Een sutta die dit heel beeldend beschrijft is : https://suttacentral.net/sn35.241/en/sujato.
Voor een stuk drijfhout in de Rijn is het mogelijk dat het in de Noordzee belandt maar de kans is ook heel groot dat het onderweg ergens aanspoelt of misschien er uit gevist wordt. Op dezelfde manier kan een beoefenaar stromen naar de zee van Nibbana maar er zijn ook vele mogelijkheden om niet daar te belanden. Deze worden heel beeldend beschreven in de sutta. Een creatief hoogstandje.

De voordelige perceptie die hier in deze serie worden besproken dienen ook vooral om je op koers te houden. Sommige lijken nogal deprimerend, maar ik denk dat je de koers in de gaten moet houden. Sommige teksten geven ook aan dat je de voordelen er van moet overwegen voor jezelf.

De teksten zeggen over de voordelige percepties:

- “Wanneer deze percepties worden ontwikkeld en gecultiveerd, leiden ze tot grote vruchten en voordeel. Ze monden uit in het doodloze, ze kennen het doodloze als hun vervolmaking.” (AN10.56/57)

En,

-Als je deze percepties ontwikkelt,  kan verwacht worden dat je bloeit en vooruitgaat en niet achteruit gaat. (DN16§1.10)

De voordelige percepties die hier worden behandeld zijn:

- de perceptie van de dood (maranasanna)
- de perceptie van onaantrekkelijkheid (asubhasanna)
- de perceptie van de weerzinwekkendheid van voedsel (ahare patikkulasanna)
- de perceptie van geen enkele verheugenis in de gehele wereld (sabbeloke anabhiratasanna)
- de perceptie van tijdelijkheid/onbestendigheid (aniccasanna)
- de perceptie van het onbestendige in alle geconditioneerde verschijnselen
- de perceptie van lijden in het onbestendige (anicce dukkha-sanna)
- de perceptie van niet-zelf (anatta sanna)
- de perceptie van niet-zelf in wat lijden is (anatta dukkha sanna)
- de perceptie van afstand doen (pathanasanna)
- de perceptie van hartstochtloosheid (viraga sanna)
- de perceptie van beëindiging (nirodha sanna)

Als je het bovenstaande lijstje onderzoekt dan zie je dat het in feite de tegenhangers zijn van de

Vier onvoordelige percepties of verdraaiingen

- de perceptie van schoonheid of aanlokkelijkheid (subha sanna)
- de perceptie van bestendigheid (nicca sanna)
- de perceptie van genoegen of voldoening of geluk (sukha sanna)
- de perceptie van zelf (atta sanna).

Op deze vier manieren naar iets of iemand kijken, voedt de koorts, drift, begeerte, het vastklampen, het hechten. Als zodanig staan deze vier onvoordelige percepties of verdraaiingen aan de basis van samsara. Ze voeden de lijden spiraal.

Het vers in AN4.49 zegt het zo:

“Bestendigheid zien in het onbestendige
Plezier in het stressvolle
Zelf in wat niet-zelf is
Aantrekkelijkheid in het onaantrekkelijke,
Wezens vernietigd door verkeerde visie, worden gek, buiten zichzelf
Gebonden aan Mara’s juk
Met dit juk vinden ze geen rust.
Wezens gaan door met rondzwerven
Leidend tot geboorte en dood.
Maar wanneer Ontwaakten in de wereld komen,
Licht in de wereld brengen,
Verkondigen ze de Dhamma
Leidend tot het einde van stress.
Wanneer diegene met inzicht luisteren,
Hervinden ze zichzelf.
Het onbestendige zien ze als het onbestendige
Het stressvolle als stressvol
Wat niet-zelf is als niet-zelf
Het onaantrekkelijke als onaantrekkelijk.
Met juiste visie
Komen ze alle stress en lijden te boven”.

Deze vier onvoordelige percepties, deze manieren van innerlijk zien en begrip, zijn uiteraard stevig verankerd in onze aanleg. Ga zelf maar na. Hoe vaak heb je iets of iemand wel niet in beeld als aantrekkelijk, bestendig, voldoening schenkend of als ‘Dit ben Ik’ of ‘Dit is van-mij”. Doorlopend, vind ik. Je voelt nog geen pijntje of je hebt dat ook meteen in beeld als ‘dit is van-mij’, ‘Ik heb pijn’. De manier waarop je zaken innerlijk in beeld hebt, maakt heel veel uit. Dat is wel in te zien.
De teksten zeggen dat het zoveel uitmaakt dat je ofwel de lijden spiraal alleen maar versterkt en continueert, of doorbreekt.

De perceptie van bestendigheid vind ik een wat sneaky perceptie. Ik denk dat die perceptie vooral zichtbaar wordt als je je verbaast over veranderlijkheid. Bijvoorbeeld dat je dacht dat je altijd gezond zou blijven, en dan opeens ziek wordt. Dat je niet aan de dood dacht maar het bericht krijgt dat je niet lang meer te leven hebt (of dierbaren). Dat je spullen het altijd doen. Dat een relatie nooit over zal gaan. Dat je zintuigen altijd functioneren. Het is denk ik sterk verbonden met een soort naïviteit. Dat je alles maar vanzelfsprekend vindt. En dan opeens blijkt het allemaal niet zo bestendig of vanzelfsprekend.
Het zou er ook naar kunnen verwijzen dat we weinig tot geen gevoel hebben voor het feit dat alles wat we ervaren niet zomaar gegeven is maar voorwaardelijk ontstaat op dit moment. De perceptie van bestendigheid vind ik niet heel bewust aanwezig zoals een perceptie van aantrekkelijkheid,  maar is meer op een soort onbewuste manier constant sluimerend doorheen alles aanwezig.

De perceptie van aantrekkelijkheid wakkert natuurlijk de drift en koorts aan.
De perceptie van geluk of voldoening heb je als je bijvoorbeeld uitziet naar iets lekkers of moois vanuit de perceptie dat dit je gelukkig maakt. Deze perceptie zie ik makkelijk bij mezelf. Vaak is er ook iets wat je jezelf in het vooruitzicht stelt om gelukkig te worden. 'Straks ga ik dit of dat beleven en ben ik even gelukkig'. Sukha perceptie.

Hoe dan ook, er worden dus onvoordelige en voordelige percepties onderscheiden. De onvoordelige worden ook de vier verdraaiingen van perceptie genoemd (bijvoorbeeld in AN4.49). Terwijl dus de onvoordelige percepties de koorts en het hechten voeden en aan de basis staan van de lijden spiraal, staan de voordelige percepties aan de basis van het doorbreken van die lijden spiraal (samsara).

Om Nibbana te realiseren moeten we afstand doen van de onvoordelige percepties (nicca, atta, sukha en subha) en de voordelige ontwikkelen (anicca, anatta, dukkha en asubha). In de volgende posten meer info over de te ontwikkelen voordelige percepties.

Uiteraard deel ik dit met jullie als leerling en niet als leraar. Ik heb het wel wat voorzien van een persoonlijke noot. Vind ik leuk. Commentaar welkom, misschien in een aparte draad.

groetjes

[Bodhiboem]

En jij zegt dan dat Papaji ongelijk had toen hij zei dat boeddhisten droog en passieloos waren! Als je je percepties zodanig verzet dat je al die zogeheten “voordelige” percepties ervaart, dan is het geen wonder dat je alles wilt beëindigen en naar het Nirvana wilt gaan. Het doet mij denken dat jou Dharma alleen bestaat uit het scheppen van condities waarbij je de passies “uit wilt blazen”.

Persoonlijk denk ik dat er wel andere manieren zijn om de verlichting te bereiken, zoals ik wel eerder heb gezegd. De Boeddha was geen boeddhist, dus waarom zouden mensen zoals Ramana Maharshi, Papaji, Osho en anderen geen verlichting hebben bereikt?

[teksten Siebe]

Bronnen en Afkortingen

Bronnen

-Digha Nikaya (DG): The Long Discourses of the Buddha, A translation of the Digha Nikaya by Maurice Walshe, 1996;
-Majjhima Nikaya (MN): The Middle Length Discourses of the Buddha, A new translation of the Majjhima Nikaya, original translation by Bhikkhu Nanamoli, translation edited and revised by Bhikkhu Bodhi, 1995;
-Samyutta Nikaya (SN): The Connected Discourses of the Buddha, A New Translation of the Samyutta Nikaya, Bhikkhu Bodhi, Volume I+II, 2000;
-Anguttara Nikaya (AN): The Numerical Discourses of the Buddha, A Translation of the Anguttara Nikaya by Bhikkhu Bodhi, 2012;

Afkortingen

DN: Digha Nikaya 
MN: Majjhima Nikaya
SN: Samyutta Nikaya
AN: Anguttara Nikaya 

[teksten Siebe]

De perceptie van de dood

Medicijn tegen gehechtheid aan het leven

Wanneer de geest gewend is geraakt aan de perceptie van de dood keert de geest zich af van gehechtheid aan het leven en ofwel gelijkmoedigheid of weerzin vestigt zich.  Net zoals een veer die je in vuur gooit, keert de geest zich af van gehechtheid aan het leven. Als de geest toch neigt naar gehechtheid aan het leven, dan moet het zo begrepen worden dat deze perceptie nog onvoldoende ontwikkeld is en er nog geen verschil merkbaar is tussen de situatie eerder en na beoefening. De vrucht van de oefening is dan nog niet verwezenlijkt. Omgekeerd als dit wel het geval is. (AN7.49)

Oefening

Er wordt ook wel gesproken over mindfulness van de dood (marana-sati). Hoe ontwikkel je dit?
Wanneer de avond valt, denk je na over de talloze oorzaken waardoor je zou kunnen sterven: ‘Een slang zou me kunnen bijten, een schorpioen of duizendpoot zou me kunnen steken en ik zou kunnen sterven. Ik kan struikelen en vallen of  een voedselvergiftiging krijgen, of mijn gal kan geagiteerd raken of slijm of scherpe winden kunnen geagiteerd raken, mensen zouden me kunnen aanvallen, wilde geesten zouden me kunnen aanvallen. Ik zou kunnen sterven door talloze oorzaken. (Je kunt dit natuurlijk aan het moderne leven aanpassen).

Als je beseft dat er talloze oorzaken zijn waardoor je zou kunnen sterven, dien je je af te vragen: ‘Heb ik slechte onheilzame zaken bij me waarvan ik nog geen afstand heb gedaan, die een obstakel zou worden voor mij als ik vanavond zou sterven? Als je  na deze beschouwing weet dat je slechte onheilzame zaken bij je hebt die een obstakel zouden vormen als je vanavond zou sterven, dan moet je  een buitengewoon verlangen opwekken, ijver, enthousiasme, onvermoeibaarheid, mindfulness en helder begrip om afstand te doen van deze onheilzame zaken. Met de urgentie alsof je hoofd of kleding in brand zou staan.
Mocht je na beschouwing weten dat je niet zulke onheilzame zaken bezit die een obstakel zouden worden als je vanavond zou sterven, dan dien je in diezelfde vreugde en blijdschap te verwijlen en dag en nacht te (blijven) trainen in heilzame zaken.

Dezelfde overwegingen moet je ook doen wanneer er weer een nieuwe dag begonnen is. Dus aan het begin en einde van de dag. (AN6.20, AN8.74)

Wat persoonlijke overwegingen

Ik vind het zelf een fijne oefening om te denken aan de dood. Ik vind het niet meer deprimerend. Het haalt een heel stuk vuur en ambitie weg, waanzin. Het maakt me eerder gevoeliger dan angstig.
Ik ben nog wel gehecht aan het leven. Ik weet dat dit niet helpt, en een enorme last wordt als je stervende bent. Gehechtheid, waaraan dan ook, zal uiteindelijk toch geen medestander blijken. Daarom vind ik het ook wel belangrijk om deze perceptie van de dood te ontwikkelen. Alles is alleen maar tijdelijk. Bij de dood kun je niks meenemen. We staan er dan ook alleen voor. Vele geliefden hebben de overgang al gemaakt. We zitten allemaal in dit schuitje. Alles is slechts een kwestie van tijd.

In de volgende post meer informatie over de perceptie van onaantrekkelijkheid.

[teksten Siebe]

De perceptie van onaantrekkelijkheid/lelijkheid/smerigheid, asubha-sanna

Medicijn tegen (wel)lust

Wanneer je geest gewend is geraakt aan de perceptie van onaantrekkelijkheid dan keert je geest zich af van seksueel verkeer en ofwel gelijkmoedigheid of weerzin vestigt zich. Als de geest toch neigt naar seksueel verkeer dan dient het zo begrepen te worden dat deze perceptie van onaantrekkelijkheid nog niet ontwikkeld is. De vrucht er van is dan nog niet verwezenlijkt. Er is dan geen verschil tussen je eerder conditie en er na. Omgekeerd als de geest niet meer naar seksueel verkeer neigt. (AN7.49)

De meditatie op smerigheid zal afstand doen van wellust. (MN62)

Oefening

Hierbij beschouw je het lichaam opwaarts van de zolen van je voeten en neerwaarts vanaf de punten van je haar omsloten door huid, gevuld met vele soorten onzuiverheden: ‘Er zijn in dit lichaam hoofdharen, lichaamsbeharing, nagels, tanden, huid, vlees, zenuwen, beenderen, beenmerg, nieren, hart, lever, borstvlies, milt, longen, ingewanden, ingewandenvlies, maag, feces, gal, slijm, pus, bloed, zweet, vet, tranen, smeersel, kwijl, snot, gewrichtssmeer, urine. (AN10.60)

Persoonlijke overwegingen

Ik vind wel dat je iets moet overwinnen om het onaantrekkelijke te beschouwen. Maar ik vind het toch ook wel een goede zaak. Want het leert je wel wat dieper kijken.

Ik had eerder best een mooie zwarte auto. En mensen complimenteerden me er mee puur op basis van het uiterlijk. Maar ik wist dat er van alles aan mankeerde. Hoe mooi ie er ook uitzag aan de buitenkant, eigenlijk was het maar een wrak van een auto. Levens op social media zijn ook allemaal schitterend…ja, ja…Het uiterlijk (e vertoon) kan bekoren en bedriegen. Letterlijk wat dieper kijken naar de aard van dit lichaam of andere blinkende zaken, en wat door de oppervlakte heen kunnen kijken, lijkt me wel belangrijk. Laat je niet gek maken.

Vaak overdrijf je ook het aantrekkelijke aspect van iets of iemand, vind ik. Ik heb dat ook steeds meer met zintuiglijk genot. Als je je daar nog erg aan vastklampt, dan ervaar je het als iets heel aantrekkelijks. Dit kan slijten, merk ik.
Het is ook wel een goede zaak, vind ik, om je niet door al dat bekoorlijke te laten leiden en tegelijkertijd ook nadelen of schaduwkanten te kunnen zien in het bekoorlijke. Sutta’s belichten ook dat de Boeddha het genoegen kent van de zintuigen, het gevaar en de ontsnapping. Zo is het compleet.

Tuurlijk is gehechtheid ook echt wel sterk verbonden met een perceptie van aantrekkelijkheid, schoonheid, bekoorlijkheid.

De teksten (SN54.9) beschrijven ook een situatie waarin monniken zo intens op de de onaantrekkelijkheid van het lichaam mediteerden dat ze van dit lichaam begonnen te walgen en er van verlost wilden worden. Ze pleegden massaal zelfmoord. Dit was in de tijd dat de Boeddha in retraite was. Best bizar, maar het toont ook wel aan hoe ingrijpend perceptie is. Het is zo bepalend. Het staat aan de basis van de lijden spiraal en ook van het doorbreken.

Disclaimer

Het volgende geldt voor alle voordelige percepties die hier worden besproken. Nee, eigenlijk voor alle oefeningen.

Dat het zo negatief uitpakt als in SN54.9 wordt beschreven, is natuurlijk helemaal niet de bedoeling. Dat moet je ook wel steeds in de gaten houden lijkt me bij alle oefeningen. Als de voordelige percepties die hier besproken worden je alleen maar angstiger maken, somber en depressief, dan kun je natuurlijk niet meer spreken over voordelige percepties. Als het ons leven alleen maar moeilijker maakt…dat is niet de bedoeling. Je moet de grote lijnen blijven zien. Altijd. Het is mij duidelijk dat deze voordelige percepties alleen voordelig zijn als ze de koorts, de gretigheid, de obsessie die in je zit, afzwakt en daarmee de waanzin in je. Het is niet voordelig om depressief te worden maar wel om nuchterder te worden, realistischer, meer in balans, wakkerder.   

Op zich vind ik het wel een goede oefening al was het maar om voorbij de oppervlakte van zaken te leren kijken, en zaken op een meer evenwichtige manier in je zicht te hebben.

In de volgende post meer informatie over de perceptie van de onaantrekkelijkheid van voedsel.
 

[teksten Siebe]

De perceptie van de weerzinwekkendheid van voedsel

Medicijn tegen hunkeren naar smaken

Als deze perceptie goed ontwikkeld is dan hunkert je geest niet meer naar smaken, en ofwel gelijkmoedigheid of weerzin vestigt zich. Als je toch bij jezelf nog die hunkering naar smaken ervaart dan is deze perceptie nog niet voldoende ontwikkeld en is er geen verschil merkbaar tussen de situatie dat je aan de beoefening begon en later. Er is dan nog geen vrucht gerealiseerd van deze oefening. (AN7.49*)

Oefening

Ik ben geen instructies tegengekomen hoe je dit uitvoert maar ik denk dat je zou kunnen visualiseren hoe alles een brei wordt in je maag en darmen, een drab. Hoe het verteerd wordt tot uitwerpselen.

Persoonlijke overwegingen

Dit soort percepties roept natuurlijk wel weerstand op. Is dit nou echt nodig?  Mag je dan nergens van genieten en vreugde aan beleven?
Ten eerste niemand schrijft dit je voor. Je moet er zelf het voordeel van inzien. Of niet...En ik denk ook dat je het weer allemaal moet zien in de context. Het gaat hier mijn inziens weer om het aanpakken van gretigheid, van koortsachtig  uit zijn op lekkere smaken. Het gaat om het tackelen van gehechtheid.
Perceptie is daarbij cruciaal. Ik hoop dat deze serie posten dat wel duidelijk maken.

Ik heb deze oefening nog nooit gedaan. Maar ik erken wel dat de hunkering naar aangename zintuiglijke ervaringen, ook smaken, toch niet zo onschuldig is. Zo begint toch verslaving en gehechtheid of afhankelijkheid. Als je eenmaal de smaak van iets te pakken hebt…

Ik heb als puber ontzettend veel gesnoept. Dat heeft mijn gebit niet goed gedaan maar mijn gestel ook niet, denk ik. Vooral van snoep kan ik niet rustig ontspannen genieten. Dat wordt altijd een obsessieve toestand. De ene na de andere. Dat moet gewoon , zegt mijn geest. Daarom koop ik het zelden meer terwijl ik het heerlijk vind om te snoepen.

Alcoholisten hebben dit met drank. De rem is meteen weg na de eerste slok. De AA organisatie stelt ook dat je je hier echt bij moet neerleggen. Je moet nooit meer drank aanraken want je zult nooit een gezelligheidsdrinker worden. Bij drank heb ik dit niet maar ik kan dit wel beamen bij snoep. Over een periode van pakweg 30 jaar is er niks veranderd.  Nog altijd die gretigheid en obsessie. Die mateloosheid, wat snoep betreft.

Als ik weer eens trek krijg in snoep breng ik mezelf vaak wel de kwalijke kanten van snoepen in herinnering en dat helpt wel degelijk als ik langs het schap loop.
Bewust werken met perceptie doet vrijwel iedereen wel denk ik (misschien onbewust), en het werkt.

In de volgende post meer informatie over de perceptie van geen enkele verheugenis zien in de gehele wereld.  

[teksten Siebe]

De perceptie van geen enkele verheugenis in de gehele wereld

Algemeen medicijn tegen gehechtheid

Deze perceptie zorgt er voor dat de geest zich niet aangetrokken voelt tot de schitterende/bekoorlijke/mooie dingen in de wereld. Als je toch aantrekkingskracht voelt voor de mooie dingen, een neigen tot, dan is er nog geen vrucht van deze oefening en geen verschil tussen voor je begon aan de oefening en later.  (AN7.49)

Oefening

Wat is deze perceptie? Het wordt zo beschreven: ‘Hier zie ja af van elke betrokkenheid en hechten, mentale standpunten, toegenegenheid, en onderliggende neigingen met betrekking tot de wereld, afstand van ze doend zonder aan ze te hechten'. (AN10.60)

Meer info heb ik niet kunnen vinden.

Persoonlijke overwegingen

Ik weet wel dat het deprimerend kan lijken maar ik zie wel voordelen. Het is ergens ook een zegen dat de wereld je niet meer zo opslorpt, zo intens bekoort, vind ik.
Dat je geest niet zo aangetrokken en afgestoten wordt. Dat je niet meer als een jonge hond overal achteraan moet. Nog dit moet meemaken en dat. Dit moet zien en dat.

Het idee achter deze perceptie is denk ik ook dat verheugen verbonden is met hechten, want waar je je in verheugt, dat beleef je als geluk op dat moment en in je herinnering als je er later aan denkt. En dat wil je vaak dan ook opnieuw weer beleven, dat geluksmoment. Heel veel mensen bewaren spullen uit hun verleden om weer even dat geluksgevoel er bij te beleven wat men toen had.

Ik geloof ook dat de Boeddha persoonlijk welzijn gewoon heel anders ziet en beleeft dan de gemiddelde mens. Nibbana is niet een geluksmoment. Voorbeeld: Voor een gemiddeld mens is het bevredigen van zintuiglijke verlangens een vorm van geluk, voldoening. Het geeft ook een idee van controle en macht.
Volgens de Pali overlevering geniet echter de geest vrij van zintuiglijke verlangens (anagami) een veel intenser welzijn. De Boeddha heeft dus een andere referentie van persoonlijk welzijn, namelijk een lichaam en geest ontlast van egocentrische verlangens. Dat is denk ik ook iets om steeds in de gaten te houden bij deze percepties.

Alles wat koers zet naar nog meer passie in onszelf, nog meer hartstocht, nog meer vuur en wind in jezelf is a-Dhamma volgens de teksten.
https://www.boeddhaforum.nl/index.php?topic=2611.0

In de volgende post meer informatie over de perceptie van onbestendigheid.

[teksten Siebe]

De perceptie van tijdelijkheid, vergankelijkheid of onbestendigheid

Medicijn

Deze perceptie zorgt er voor dat de geest zich afkeert van aanwinsten (van alles willen bezitten), van eer, lof. Als deze perceptie echt goed ontwikkeld is, is dat de vrucht. Begeer je toch nog aanwinsten, eer en lof dan is deze perceptie nog niet goed ontwikkeld. (AN7.49).

Deze perceptie dient ook ontwikkeld te worden om afstand te doen van de visie van bevrediging/beloning. (AN6.112)
Als je gaat zien en echt aanvoelen dat ook bevrediging altijd maar kort duurt gaat dat zijn allure verliezen.

Wanneer je deze perceptie ontwikkelt en sterk maakt, wordt ook afstand gedaan van de eigenwaan ‘Ik ben’ (asmi mana). Je kunt dit ook in combinatie doen met het mediteren op de adem. (MN62)

Anicca en anatta

Wanneer je onbestendigheid (het niet-duurzame karakter) waarneemt, wordt de perceptie van niet-zelf gestabiliseerd. Iemand die niet-zelf waarneemt, ontwortelt de eigenwaan ‘Ik ben’ [dat is], Nibbana in dit leven (AN9.1/3) Als je anicca ziet, zie je ook anatta. (zie AN noot 1823)

Oefening

Hoe ziet deze perceptie er uit? Je mediteert op een verlaten plek en reflecteert op de volgende manier: dit rupa is niet duurzaam of onbestendig, gevoel (aangenaam, onaangenaam en neutraal) is onbestendig, perceptie is onbestendig, wilsformaties zijn onbestendig, bewustzijn is onbestendig. Aldus verwijl je terwijl je dus de onbestendigheid van de vijf aggregaten onderhevig aan hechten, zo beschouwt.  (AN10.60)

Persoonlijke overwegingen

Ik was hier als jong mannetje al mee bezig maar dan nog niet echt met betrekking tot mijn eigen lichaam en geest. Ik had meer een sterk besef van vergane glorie. Al dat succes van weleer, al die schoonheid van weleer. Waar blijft het? Al die verdwenen eer, het is allemaal tijdelijk, het ebt allemaal weg. Grote wereldrijken komen en gaan. Er zijn alleen nog wat ruïnes van over. En hoeveel bloed heeft wel niet gevloeid om het allemaal op te bouwen?  Hoeveel leed?  Machthebbers komen en gaan. Mensen met succes in sport die nu bejubeld worden en eeuwige roem wordt beloofd, raken ook weer snel in de vergetelheid. Het is allemaal een soort opgeblazen belangrijkheid. Hartstocht. De Nu-waan.

En wat ik ook altijd zo opvallend vind is dat iedere generatie vanuit een soort hoogmoed naar vroeger kijkt. ‘Och…wat was alles toen toch primitief, onontwikkeld, ouderwets’. Elke generatie weer waant zich het toppunt van technische ontwikkeling en vernuft. Maar over 100 jaar kijken mensen ook weer op onze tijd terug als bizar ouderwets en primitief. De modernste smartphones van nu lijken dan lachwekkend simpel, koelkasten, net zoals we nu terugkijken naar de nokia’s en oude computers. De Nu-waan is raar. Wat een waan zit er in de Nu-waan.

In de volgende post meer informatie over de perceptie van het onbestendige van alle geconditioneerde verschijnselen. Deze wordt apart behandeld van de perceptie van onbestendigheid of niet-duurzaamheid.

[teksten Siebe]

De perceptie van het tijdelijke of onbestendige van alle geconditioneerde verschijnselen

Het vorige was de annica sanna. Deze perceptie is in Pali sabbasaṅkhāresu anicchāsaññā (AN10.60). Het is het zien van het niet-duurzame of onbestendige karakter van alle geconditioneerde verschijnselen. Dat alles komt en gaat, voorwaardelijk ontstaat, bestaat en ophoudt.

De teksten beschrijven dit ook best wel weer als een heftige perceptie. Hoe ziet deze perceptie er uit als ie ontwikkeld en gecultiveerd is? ‘Hier is iemand vol weerzin, beschaamd en vol walging van alle geconditioneerde verschijnselen’. (AN10.60)

Overwegen van de voordelen

Deze perceptie wordt gevestigd als men de volgende zes voordelen overweegt: alle geconditioneerde verschijnselen zullen zich aan me voordoen als niet-blijvend; mijn geest zal zich niet verheugen in iets in de wereld; mijn geest zal zich verheffen boven de wereld (als een lotus in water); mijn geest zal naar Nibbana hellen; van mijn ketenen  zal ik afstand doen;  ik zal superieure ascetisme verwerven. (AN6.102)

Dus soms moet je ook de voordelen van zaken overwegen geven de teksten aan. Je doet het ergens voor.

Persoonlijke overwegingen

Ook best wel weer een heftige perceptie als je leest over vol weerzin, walging en beschaamd zijn ten opzichte van het geconditioneerde. Maar de teksten beschrijven dit wel heel consequent, dat is, dat een heel sterke perceptie van de onbestendigheid van zaken ook komt met een weerzin ten opzichte van dat onbestendige. Een soort tegenzin. Ik voel dit wel wat aan.

Ik denk dat het een weerzin is in de zin dat je het niet meer vertrouwenwekkend vindt. Wat moet je er nog mee? Als iemand waarvan je weet dat ie niet te vertrouwen is. Daar heb je geen zin in, in zulke personen. Je wilt ook ergens op kunnen bouwen. Als je het onbestendige karakter ziet van geconditioneerde verschijnselen lijkt net zoiets te gebeuren.

Uiteindelijk, zo geven de teksten aan (bijvoorbeeld SN22.24), kun je Nibbana ook niet realiseren als je maar zo wordt bekoord en aangetrokken door het tijdelijke. Dat is de kern ook van deze perceptie denk ik. Van alle percepties die hier worden besproken. Zolang het tijdelijke zo bekoort, verliezen we ons daar constant in en zoeken dan op een verkeerde manier naar heil, geluk en bescherming. In het onbestendige, geconditioneerde, je geluk, heil, bescherming, toevlucht blijven zoeken is gewoon niet de weg die de Boeddha wijst.

De voordelige percepties die hier allemaal worden besproken houden je op koers, zeg maar, en ze verminderen de koorts voor het tijdelijke en laten de geest meer in zichzelf keren. Daar zit de toevlucht, bescherming. De koorts voor het tijdelijke is de weg van de wereld niet van de Boeddha-Dhamma.

Je bent natuurlijk niet bezig jezelf een depressie te bezorgen met het ontwikkelen van deze percepties. Dat moet je denk ik wel goed in de gaten houden.
Je ontwikkelt de perceptie(s) ook met een bepaald doel, koersen naar Nibbana, en de voordelen voor ogen houden is ook wel een punt, zie boven.

In de volgende post meer informatie over de perceptie van lijden in het tijdelijke of onbestendige.

[teksten Siebe]

De perceptie van lijden in het tijdelijke of onbestendige

Medicijn

Deze perceptie zorgt er voor dat je het gevaar inziet van luiheid, onachtzaamheid, gebrek aan inspanning, loomheid, onnadenkendheid. Het houdt je scherp zeg maar en gemotiveerd. Met de urgentie alsof een moordenaar met een mes op je afkomt. Heb je dit nog niet dan is deze perceptie onvoldoende ontwikkeld. (AN7.49)

Oefening

Hoe ziet deze perceptie er uit? Je zoekt een verlaten plek op en denkt op de volgende manier na over zaken: ‘dit lichaam is de bron van veel pijn en gevaar; want allerlei soorten aandoeningen ontstaan in dit lichaam, dat is, oogziekten, ziekten van het binnenoor, neusziekten, tongziekten, lichaamsziekten, hoofdziekten, ziekte aan het externe oor, mondziekten, tandziekten, hoesten, astma, slijmvliesontsteking, verhoging, koorts, maagpijn, flauwvallen, eczeem, tuberculose, epilepsie, ringwormen, jeuk, schurft, waterpokken, scabiës, bloedingen, diabetes, aambeien, kanker, fistels; ziekten die ontstaan door gal, slijm of wind, of een combinatie, ziekten veroorzaakt door veranderingen in het weer, ziekten veroorzaakt door onachtzaam gedrag, ziekten veroorzaakt door aanvallen, ziekten veroorzaakt als gevolg van kamma, en koude, hitte, honger, dorst, ontlasting, urineren. Aldus beschouwt hij de gevaren die verbonden zijn aan dit lichaam”. (AN10.60)

Overwegen van de voordelen

Als je de volgende zes voordelen overweegt is dat voor jezelf voldoende om de onbegrensde perceptie van lijden in alle geconditioneerde verschijnselen te vestigen. Welke zes?
De perceptie van onttovering (niet bekoren) ten aanzien van alle geconditioneerde verschijnselen zal zich in me vestigen, als ten opzichte van een moordenaar met een mes; mijn geest zal zich boven de wereld verheffen (als een lotus in water); Ik zal Nibbana als vredevol zien; mijn onderliggende neigingen zullen worden ontworteld; ik zal iemand zijn die zijn taak gedaan heeft; ik zal de leraar met liefdevolle vriendelijkheid gediend hebben. (AN6.103)

Persoonlijke overwegingen

Ook bij deze perceptie zie je dus weer dat je ook de voordelen er van voor jezelf moet overwegen en zien. Je kan zomaar ziek worden, of bepaalde vermogens verliezen. Je kunt beoefening wel uitstellen tot je oud bent, maar ja, ben je dan nog wel fit genoeg? Dit lichaam is een heel onzeker iets. Het is eigenlijk een wonder dat je niet ziek bent. Zoveel mensen hebben aandoeningen, lichamelijk en geestelijk. Deze perceptie houdt je bij de les dat je beter nu de lessen kan proberen te realiseren want er zijn vele ziekten die je elk moment kunnen treffen.

In de volgende post meer informatie over de perceptie van niet-zelf.

[teksten Siebe]

De perceptie van niet-zelf (anatta)

Medicijn

Deze perceptie dient ontwikkeld te worden om afstand te doen van de visie van een zelf. (AN6.112)

Wanneer men het onbestendige of niet-duurzame karakter van iets waarneemt (anicca), wordt de perceptie van niet-zelf (anatta) gestabiliseerd. Iemand die niet-zelf waarneemt, ontwortelt (uiteindelijk) ook de eigenwaan ‘Ik ben’ [dat is], Nibbana in dit leven wordt gerealiseerd. (AN9.1/3)

Oefening

Hoe ziet deze perceptie er uit? Je zoekt een verlaten plek op en beschouwt op de volgende manier je ervaringen: het oog is niet-zelf, wat het oog ziet, vormen, zijn niet zelf; het oor is niet-zelf en geluiden zijn niet-zelf; de neus is niet-zelf en geuren zijn niet-zelf; de tong is niet-zelf en smaken zijn niet-zelf; het lichaam is niet-zelf en tactiele objecten zijn niet-zelf; de geest is niet-zelf en mentale verschijnselen zijn niet-zelf. Aldus beschouw je niet-zelf in deze interne en externe zintuigbases. (AN10.60)

Persoonlijke overwegingen

Het commentaar geeft aan dat alle verschijnselen niet-zelf (anatta) zijn omdat: ze kernloos zijn; omdat we geen controle of heerschappij over ze hebben, en omdat ze wezensvreemd zijn (alien), ledig (void), hol (hollow), en leeg (empty) zijn. (AN, noot 1823)

Ik zie de sutta’s wel aangeven dat de basis voor de perceptie van niet-zelf eigenlijk de perceptie van het onbestendige en niet-duurzame karakter is van wat we ervaren via de zintuigen en wat dan aan emoties en neigingen teweegbrengt. Zie je de onbestendigheid daarvan, het niet-duurzame karakter, het vluchtige, dan stabiliseert de perceptie van niet-zelf. En als dat gebeurt, zal uiteindelijk ook asmi mana, de perceptie van een zelf, verdwijnen. 

Ik zie het zo dat het zien van anatta niet neerkomt op het omarmen van de visie dat je geen zelf hebt. Want dat is evengoed gewoon weer verwikkeling in een visie. MN2 leert dat dit niet de bedoeling is. Die kant moet je niet op, zeg maar.

Verschijnselen, zoals gewaarwordingen en neigingen die op basis daarvan ontstaan, kunnen heel concreet lijken te bestaan, solide, maar met de perceptie van anicca en anatta knabbel je geleidelijk meer en meer van die concreetheid af en het wordt allemaal minder hard, minder solide en gestold.
Je kunt dan zaken makkelijker laten gaan, loslaten er doorheen zien. Je gaat het dan ook minder beleven als: ‘dit ben Ik, dit is van mij, dit is mijn-zelf’.

In de volgende post meer informatie over de perceptie van niet-zelf in wat lijden is.

[teksten Siebe]

De perceptie van niet-zelf in wat lijden is (of in alle geconditioneerde verschijnselen)

Medicijn

Door deze perceptie wordt je geest vrij van Ik-maken en mijn-maken  en verbeelding/eigenwaan met betrekking dit bewuste lichaam en alle externe objecten.
De geest heeft onderscheid(ing) overstegen en is vredevol. Is er nog wel Ik- en mijn-maken aanwezig bij je dan heb je de vrucht van deze perceptie nog niet gerealiseerd en is er geen verschil tussen hoe het was toen je begon deze perceptie te ontwikkelen en er na. (AN7.49)

Overwegen van de voordelen

Als je de volgende zes voordelen overweegt is dat voor jezelf voldoende om de onbegrensde perceptie van niet-zelf in alle geconditioneerde verschijnselen te vestigen. Welke zes?
Ik zal met niets in de wereld geïdentificeerd zijn; Ik-makingen zullen voor mij eindigen; mijn-maken zal voor me eindigen; ik zal kennis verkrijgen die niet gedeeld wordt [met wereldlijke personen]; Ik zal op heldere wijze oorzakelijkheid hebben gezien; ik zal op heldere wijze causaal ontstane verschijnselen hebben gezien (AN6.104)

Persoonlijke overwegingen

Zoals ik het begrijp moet je dukhha zien als een kenmerk van alle geconditioneerde verschijnselen, net als anicca en anatta een kenmerk is van alle geconditioneerde verschijnselen. Iets wat onbestendig is, kan nooit echt een basis zijn van vrede, van ware toevlucht en bescherming.

De perceptie van niet-zelf in wat lijden is, betreft dus de perceptie van niet-zelf van alle geconditioneerde verschijnselen. Als we meer en meer gevoel ontwikkelen voor het niet-zelf kenmerk van alle verschijnselen dan raken die verschijnselen, zeg maar, langzaam maar zeker de smaak van Ik kwijt. Je gaat ze minder en minder als Ik en mijn beschouwen en ervaren. Ik en mijn-maken eindigt dan. De geest ervaart nog wel van alles dan, maar hecht niet meer via Ik en mijn-maken.  

[teksten Siebe]

De perceptie van afstand doen

Wat is deze perceptie van afstand doen? Hier tolereer je geen opgekomen hebzuchtige gedachte, je doet er afstand  van, verdrijft het, eindigt het, en wist het uit. Je tolereert op dezelfde manier geen enkele gedachte van kwade wil, en tevens geen enkele gedachte om anderen pijn te doen of leed te berokkenen. Wanneer dan ook zulke slechte onheilzame staten  ontstaan, doe je er meteen afstand van, verdrijft ze, eindigt ze, wist ze uit. (AN10.60)

Persoonlijke overwegingen

Zoals jullie waarschijnlijk wel zien verwijst dit naar de drie onheilzame intenties, tweede factor van het Pad. De perceptie van afstand doen is dat je hier daadwerkelijk afstand van kan doen terwijl het is opgekomen. Dat onheilzame intenties opkomen is normaal want we hebben over vele levens zulke onheilzame intenties gevoed en verzameld. Dat zit nou eenmaal als een soort potentieel in onze aanleg.
De perceptie van afstand doen is dat zulke intenties niet je denken, spraak en handelen hoeven te gaan beheersen. De perceptie dat er afstand van te doen is voordelig. Als zulke formaties eenmaal opkomen zijn, zit je er niet meteen perse aan vast.

Je kunt over het algemeen op verschillende manieren omgaan met onheilzame zaken. MN2 beschrijft verschillende manieren.
https://suttacentral.net/mn2/en/sujato
Welke methode je kunt toepassen hangt ook af van de kracht en hardnekkigheid van de bezoedelingen, en je eigen capaciteiten. Wat je niet moet doen is ze rechtvaardigen, goedpraten, voeden, volgen. Dat is niet de weg van de Dhamma.

In de volgende post de laatste twee percepties, die van hartstochtloosheid en beeindiging.

[teksten Siebe]

De perceptie van hartstochtloosheid

Wat is deze perceptie? Hier ga je naar een verlaten plek en beschouwt zo: ‘Dit is vredevol, dit is subliem, dat is, het stillen van alle activiteiten, het loslaten van alle gehechtheden, de vernietiging van begeerte, hartstochtloosheid, nibbana’. (AN10.60)

De perceptie van beëindiging

Wat is deze perceptie? Hier ga je naar een verlaten plek, en beschouwt het zo: ‘Dit is vredevol, dit is subliem, dat is, het stillen van alle activiteiten, het loslaten van alle gehechtheden, de vernietiging van begeerte, hartstochtloos, nibbana’. (AN10.60)

Persoonlijke overwegingen

Deze laatste twee voordelige percepties zijn dus hetzelfde. Ik denk dat dit ook een hele belangrijke perceptie is. Het is namelijk een perceptie verbonden met het doel, met loslaten, met onthechting, met vrede, met Nibbana, en de smaak daarvan herkennen als de beeindiging van lijden.

In de volgende post nog een samenvatting van de serie posten

[teksten Siebe]

Samenvatting

Perceptie is cruciaal want hoe je naar iets of iemand kijkt, dat bepaalt heel erg welke kant je denken, spreken en handelen op gaat. Het bepaalt eigenlijk je koers. In perceptie zit je visie, hoe je zaken in beeld hebt en begrijpt.

Nicca, Sukha, Atta en Subha

Vier percepties staan aan de basis van de lijden spiraal, van samsara.  Van een koers die lijden niet opheft maar eigenlijk je steeds afhankelijker, kwetsbaarder en hulpelozer maakt. Dit kun je ook samenvatten als de koers van extern zoeken naar geluk, welzijn, toevlucht, bescherming. De vier percepties die extern zoeken aanwakkeren zijn: nicca, sukha, atta en subha.

Waar deze percepties ontstaan, daar ontstaat ook de onedele zoektocht, de externe zoektocht. Daar ontstaat begeerte en begoocheling. Deze vier percepties leiden niet naar bevrijding, niet naar Nibbana, niet naar ontketening maar juist naar afhankelijkheid en ketening.
Ze bestendigen de lijden spiraal. In de teksten worden dit ook wel de vier verdraaiingen genoemd, of vier vertekende percepties.

Heel kort gezegd verwijst nicca naar de perceptie dat iets duurzaam en bestendig is. Sukha is de perceptie dat iets bevredigend is, geluk en voldoening. Atta is de perceptie van zelf en ook controle. Subha is de perceptie dat iets aantrekkelijk is, bekoorlijk. Er kan meer over gezegd worden maar dat is al gedaan in andere delen van het forum.

Anicca, Dukkha, Anatta en Asubha

Vier percepties zijn tegenovergesteld en breken met de lijden spiraal. Ze leiden naar bevrijding, Nibbana naar ontketening, het steunloze. Ze brengen het koortsachtig extern zoeken (tanha met avijja) tot bedaren en heffen het op. Waar deze percepties zijn, is ook juiste visie, wijsheid. Deze vier percepties zijn: anicca, dukkha, anatta en asubha. De vier voordelige percepties.

Heel kort gezegd verwijst anicca naar de perceptie dat iets niet-duurzaam is, onbestendig of niet stabiel, het komt en gaat. Het is niet te handhaven. Dukkha verwijst naar de perceptie dat iets niet bevredigend is, geen geluk, lijden. Anatta verwijst naar de perceptie dat iets niet-zelf is, ook niet onder controle, kernloos, niet concreet of op zichzelf bestaand. Asubha verwijst naar de perceptie van onaantrekkelijkheid.

Alle percepties hier in deze serie posten besproken zijn voordelig. Ze zetten koers richting Nibbana, ontketening, vrijheid en vrede.

Er zijn oefeningen om de voordelige percepties te ontwikkelen. Deze voordelige percepties ontwikkelen is iets wat je bewust moet doen.

De voordelige percepties vormen een soort kracht die tegen de neiging van de geest ingaat om geluk, heil, bescherming te zoeken in iets wat zelf geboren of tijdelijk is. De Boeddha zag dat deze  onwetende begeertevolle gedreven externe zoektocht (tanha en avijja) niet leidt tot wat het belooft. Want het extern zoeken, leidt tot meer en meer afhankelijkheid en daarmee tot meer en meer kwetsbaarheid. Het leidt niet tot je eigen vrede en bescherming. Sterker het maakt je meer en meer onbeschermd en hulpelozer, zonder toevlucht.

Het is niet moeilijk te begrijpen maar echt koers houden en echt richting Nibbana gaan is niet eenvoudig. De voordelige percepties ontwikkelen is hierbij cruciaal eigenlijk. Hierbij is het nuttig om ook de voordelen van deze training te overwegen. Alsof je afkickt. Dat gaat niet makkelijk maar als je de voordelen overweegt, helpt dat je doorzetten en proef je hopelijk eens de smaak van bevrijding.

Dit was het. Ik hoop dat jullie het leuk en leerzaam vonden.