Laten we reeel zijn, we weten niet echt waar we ten diepste op af gaan, en naar streven of wat de uiteindelijke vrucht nou eigenlijk is, ofwel?
Ik heb vaak de indruk dat het nogal gevoelig ligt voor jou, daarom vermijd ik het liever, maar het eerlijke antwoord is: toch wel, gedeeltelijk wel.
Zoals ik vaak schrijf is dat je van Nibbana kan proeven en ik zuig dat niet zomaar uit mijn duim.
Dorje jij beschermt dat dit doel nobel is, de moeite waard, gezond, heilzaam, nastrevenswaardig. Ik wil dat ook geloven maar ik moet je wel bekennen dat ik hierbij twijfels heb.
Tuurlijk, en het is prima dat je twijfels hebt, het is zoals het is, dit wegdrukken of negeren of doen alsof het zo niet is, of gewoon maar blind geloven dat het doodloze zoals de Boeddha aangewezen heeft werkelijk nastrevenswaardig is, is niet erg nuttig, zinvol of wijs.
Waar ga ik op af? Wat wil ik en wat betekent het nou werkelijk om Nibbana te realiseren?
Nergens op af gaan, gewoon gaan. Opgeven te willen weten wat Nibbana realiseren betekent. Je kan nooit weten wat het betekent om te zwemmen. Je kan alleen maar leren zwemmen en dan "weet" je nog niet wat het betekent, maar zwem je wel. Je willen weten wat het betekent verhinderd je ervan te proeven. Het proeven gebeurt maar als alle willen weten eindelijk eens wegvalt en ook dat kan je niet willen, het overvalt je. Maar je hoeft het ook niet te willen, zolang je maar evolueert, en in die evolutie kan er vanalles gebeuren dat je niet hoeft te weten.
In ieder geval betekent het volgens mij dat je na de dood nooit meer in enige vorm wedergeboren wordt in samsara. In die zin beëindigd bestaan. Ja, zo spreken de teksten er ook echt over. Er zijn ketens van bestaan, er is bestaanshonger, er is verheugenis in bestaan, en als dat eindigt, en de keten van bestaan verbreekt, dan is ook bestaan beeindigd, in die zin dat er niet weer een geboorte plaatsvindt ergens in samsara.
Precies, in die zin. Geboorte beëindigen, maar ook dood beëindigen. Nibbana is niet alleen het geboorteloze, maar ook het doodloze, het is dus ook niet meer sterven, parinibbana is dus ook niet sterven, maar dat wat sterft voorgoed afleggen en nooit meer opnemen en dus ook nooit meer geboren worden. Het is buiten categorie van bestaan en niet-bestaan, buiten categorie van geboorte en dood. Maar je zal NOOIT weten wat dit betekent. Het kan wel geproefd worden, een glimp van opgevangen worden, en dan "weet" je nog niet wat Nibbana is, maar weet je wel, zonder te geloven, zonder vertrouwen op basis van logische redenering, dat Nibbana mogelijk is en niet armoedig, schrikwekkend, doods is, maar levendig, alleen is er daar geen individu meer die leeft, geen Dorje, geen Siebe, geen ik, geen eeuwige ziel, geen zelf, geen oord, geen paradijs. En toch ook geen doodse, gapende leegte. Onbegrijpelijk, niet waar?
Jij, noch ik, kunnen dit vatten, dit kan je niet begrijpen, je kan alleen proeven dat het niet om jou, om ik gaat. En voor jou, voor ik smaakt dit aanvankelijk erg wrang, erg armoedig, erg bedreigend, erg doods en terecht want het is de smaak van het einde van ik. Wat jij en ik uiteindelijk wel kunnen vatten is dat het niet om jou, ik gaat, en uiteindelijk kan jij, ik dit zelfs onder ogen zien en er vrede mee vinden, dan wordt je rijp om het jij-, ik-te-zijn beetje bij beetje losser te laten (naar Nibbana te evolueren). Maar dit is een lang proces. Lang, maar in vertrouwen vanuit eigen ervaring dat dit wel degelijk ware bevrijding is. Als je bevrijding geproefd hebt, al was het maar een fractie van een seconde, dan is je vertrouwen in wat de Boeddha aangewezen heeft als de ultieme bevrijding onwankelbaar, alleen je gehechtheid aan ik-te-zijn is daarom nog lang niet aan de wankel. Dat is het lange proces. Een proces met vallen en opstaan, en steeds meer vallen dan opstaan, steeds meer wegvallen van het zelf, de notie "ik ben", tot het niet meer opstaat.
Is er dan na de dood van een arahant een geboorte ergens anders? Nee, dit wordt denk ik niet bedoeld met Nibbana en bevrijding.
Nibbana realiseren betekent volgens mij niet dat er ergens in een gelukzalig oord of paradijs allemaal eeuwige zielen rondzwerven, vrij, eeuwig gelukkig.
Zijn jullie het daarmee eens?
Helemaal mee eens.
Wat betekent het dan wel? Ik kan dat niet zeggen uit ervaring en alleen afgaan op de teksten en dat vind ik belangrijk omdat ik toch wel graag wil weten waar ik mee bezig ben en eigenlijk naar streef.
Begrijpelijk, maar zoals in de vierde van de ‘Vier Zegels’ (de vier inzichten in de aard van de werkelijkheid) gesteld:
"Nirvana gaat aan concepten voorbij". Je kan Nibbana dus nooit conceptueel begrijpen, je kan iets dat zelf voorbij concepten gaat gewoon niet/nooit met concepten begrijpen. Dus daar zit je vast. Geef het willen begrijpen op, er is geen andere keuze.
Ik denk dat je uit de teksten kan concluderen dat na de dood van een volledig verlichte, een bevrijde, iemand die Nibbana heeft gerealiseerd, elk besef van Ik besta verder ontbreekt, elke gewaarwording, elk gevoel, elke waarneming, elke voorstelling, elke herinnering, elk besef van belichaming.
Zijn jullie het daar mee eens?
Helemaal!
Je zou kunnen zeggen dat zich via ons nu een uniek perspectief op de wereld, op dit bestaan, zich vormt via lichaam en geest. Ik denk dat dit na de dood van een arahant en Boeddha volledig eindigt. In de teksten verwijst men hier volgens mij naar als de beëindiging van persoonlijk bestaan. De teksten geven eigenlijk aan dat waar zo'n uniek individueel perspectief op de wereld ontstaat, (op actuele wijze of na de dood) daar is lijden. Wil je lijden totaal beeindigen dan moet ook dat eindigen. Dus ik denk ook dat dit na de dood van een arahant definitief en voorgoed eindigt. Er vormt zich nooit weer zo'n individueel en persoonlijk perspectief op de wereld via lichaam en geest. Zijn jullie het daarmee eens?
Helemaal mee eens.
Ik vind dit best lastig. Ik worstel hiermee. Wil ik dit wel?
Tuurlijk vind "jij" dit lastig, waarom? Omdat "jij" dat niet wil en nooit zal willen. M.a.w. zolang er hechting is aan die "jij", zal het lastig blijven, want die "jij" wil dat niet en zal dat "nooit" willen. Daarom is het noodzakelijk die hechting aan dit dat dit niet wil, stilaan op te heffen. Er is dan een moment mogelijk waarop die "jij" en zijn "willen en niet willen" aan belang verliest. Maar dit kan maar als er geproefd is van niet-jij, van niet-zelf, van dat het helemaal niet om die "jij" gaat. Zolang dit niet geproefd is, is niet begrepen dat die gehechtheid aan "jij" de echte worsteling is, dat het "willen en niet willen" de echte worsteling is. Daarom echte rijpheid (voor de weg naar Nibbana) zit niet in de worsteling, daar begint het wel mee, echte rijpheid zit in het loskomen van die gehechtheid aan die "jij", in het verliezen van belang in die "jij" en zijn (niet-)willen. Maar hier kan je niet komen door te begrijpen met die "jij", hier kan je maar komen door in wijsheid te zien wat de ware aard is van die "jij": anicca, anatta, en zolang anicca en anatta niet gezien zijn en er dus nog steeds hechting is aan die "jij": dukkha. Dukkha is de aard van de werkelijkheid, zolang anicca en anatta niet is wijsheid zijn gezien, maar vrede/conceptloosheid/doodloosheid/geboorteloosheid/nibbana is de staat voorbij dukkha, de staat buiten alle staten, de buiten categorie. Het is de ware aard van de werkelijkheid, als de de ware aard van "jij" in wijsheid is gezien. De ware aard van dit "jij" is dat het anatta is, anicca is, en dus dat dit niet zien, gehechtheid in stand houdt en dus dukkha is en dit wel zien gehechtheid doet afbrokkelen en voorbij dukkha zijn mogelijk maakt.
Is dit voor mij echt iets nastrevenswaardig?
Het wordt maar nastrevenswaardig als je niet meer nastreeft wat "voor jou" nastrevenswaardig is. Die gerichtheid op, gehechtheid aan "jou" is nu net hetgeen nastrevenswaardig is om op te geven (in functie van Nibbana bereiken toch). Maar dit wordt maar nastrevenswaardig als die gehechtheid aan "jou" al los aan het komen is, en dat loskomen ervan gebeurt maar als er geproefd is van "niet-jou", en dit proeven kan maar gebeuren door eerst met die "jou" aan het werk te gaan, er mee te beoefenen, en om te beoefenen heb je vertrouwen nodig, en dit vertrouwen kan je opbouwen door logisch redeneren, door je gezond verstand te gebruiken en te bedenken dat de boeddha het goed voor heeft en jou niet listig in de val probeert te lokken van iets dat niet nastrevenswaardig zou zijn, en dus opgeven te willen begrijpen, controle op het proces opgeven, maar te vertrouwen dat de richting die hij aangeeft wel nastrevenswaardig zal zijn, hoewel onbegrijpelijk en dus voort te gaan, en niet in twijfel, angst, depressie te blijven hangen, maar net als de Boeddha op ontdekking te gaan: wat is nu werkelijk nastrevenswaardig: "ben ik bereid dit te willen ontdekken, of wil ik pas op ontdekking gaan als ik het al weet?". In dat laatste geval, kom je nooit zelf tot de ontdekking dat je het eigenlijk nooit (coceptueel) kan weten. Maar het kan ook zijn dat je het niet wilt ontdekken, dan hoef je het ook niet te weten.
Misschien creeer ik verwardheid bij mensen, aan de andere kant denk ik, wat kan er nou eigenlijk mis mee zijn om helder in beeld te hebben waar we mee bezig zijn en waar beoefening op afstevent? Een open vizier kan toch niet verkeerd zijn?
Neen, je creëert geen verwardheid, je bent open en eerlijk, en dat is zelfs een broodnodige kwaliteit op deze ontdekkingstocht. Je creëert wel verwardheid voor jezelf, door jezelf als standaard te nemen: "wat ik niet geproefd heb, kan niemand geproefd hebben". Daardoor sluit je je af voor de mogelijkheid van onwankelbaar vertrouwen, die anderen wel degelijk ontdekt kunnen hebben, maar jij steeds gaat interpreteren vanuit jezelf "ik ken dat niet, dus zij kunnen dat ook niet kennen, zij nemen dus een sprookje aan, zij wanen de dingen te optimistisch, zij bedriegen zichzelf, zij sluiten juist hun vizier, ik ben hier straks nog de enige die echt gezond bezig is, de anderen maken zichzelf maar iets wijs.".
Ik heb best wel moeite om het persoonlijk bestaan te zien als iets wat je eigenlijk zou moeten willen opheffen, voorgoed. Ik zal niet ontkennen ook dat ik dat een griezelig idee vindt en ook wel erg onvrij wanneer daar nooit meer iets aan kan veranderen.
Ik niet, echt niet, en niet omdat ik zomaar in sprookjes geloof. Daarom zeg ik ook niet dat jij wel in een sprookje moet gaan geloven, dat je mij moet geloven of Nico, of wie dan ook die gewoon geen twijfels meer hebben (zonder daarvoor een sprookje nodig te hebben). Neen, dat vraagt niemand jou. Ik zeg gewoon: blijf niet hangen. Je bent ok, je bent goed bezig, zelfs je twijfels zijn ok, blijf er gewoon niet in hangen, ga gewoon altijd niet aflatend verder in je zoektocht, in je ontdekkingstocht en meet je niet met anderen. Ik ben niet beter dan jou, ook niet omdat ik toevallig een onwankelbaar vertrouwen heb gevonden, misschien ben ik er juist nog erger aan toe als jou, en heb ik nog een veel langere weg als jou af te leggen, maar ik heb gewoon vertrouwen dat de weg gaan en all the way gaan de moeite waard is, en jij hebt dat niet. En dat is ook goed, je hoeft dat niet te hebben, je hebt het als het je overvallen is, en je hebt het niet als het je niet overvallen is. Dus blijf gewoon niet hangen in je twijfels, in je gehechtheid om te willen begrijpen, maar ga gewoon door, ontdek wat je niet weten kan! Of beoefen gewoon wat je waardevol vindt te beoefenen.
Misschien dat Gampopa daarom ook het niet-verwijlend Nibbana onderwees als de ultieme vrucht en niet het Nibbana van de arahants. Ik ben er niet uit.
Correctie: "… en niet de zelf-gerichtte Nibbanische vrede die sommigen in de nabijheid van Gampopa bereikt hadden en die zij hielden voor de Nibbana van de Boeddha en dus zichzelf arahant waanden en zich daarbij gesteund voelden door de pali sutta's."
Misschien zag Gampopa gewoon dat deze zo zelf-gericht waren geraakt dat hun soort van Nibbanische vrede die ze misschien toch wel bereikt hadden nog steeds gericht bleef op een subtiel, vormloos zelf en dus dat het nog niet om de ware Nibbana ging waar de Boeddha echt naar verwees. Nibbana/Nirvana is het volledig wegvallen van zelf, zowel Nibbana in Theravada, als Nirvana in Mahayana, daar is geen twijfel over mogelijk. Alle boeddhistische strekkingen houden dit voor verlichting. Gampopa met zijn Mahayana wees gewoon een te enge interpretatie van de pali sutta's af, namelijk dat nibbana na te streven is voor jezelf, letterlijk voor een "zelf". Niet-verwijlend Nibbana is het volledig opgeven van elke zelf-gerichtheid, zelfs of eigenlijk vooral de gerichtheid op Nibbana voor zichzelf. Het volledig leegte (niet-zelf) realiseren en dit niet ten behoeve van een zelf, hoe stubtiel ook, maar ten behoeve van alles en iedereen. Zolang er nog een zelf is die van de nibbanische vrede geniet of het in zijn eigen voordeel is, zal wedergeboorte niet doorbroken zijn. Zolang er nog iets/iemand is, hoe subtiel ook, dat op iets verwijlt, is er geen volledige bevrijding bereikt.
Ik denk wel dat er niemand dieper is doorgedrongen in de aard van de geest dan de Boeddha.
Daar ben ik ook van overtuigd, dieper kan je niet geraken, je kan niet dieper geraken dan buiten categorie, enkel categorieën hebben een diepte (daar waar de ene categorie stopt en de andere begint). Maar dat niemand even diep is geraakt of kan geraken is een veronderstelling waarmee de leer van de boeddha eerder verworpen wordt of in twijfel getrokken wordt. Dan maak je pas een held van de Boeddha. Een held die ons verwijst naar het onmogelijke. En verwerp je alle realiseerders die na hem zijn gekomen en mee vorm hebben gegeven aan het boeddhisme van vandaag. Dan hang je vast aan de pali sutta's, en verwerp je het boeddhisme dat levend is gemaakt door vele realiseerders, zelfs tot op de dag van vandaag en waarmee je directer in contact kan komen met de leer, in plaats van vast te blijven hangen aan woorden die van mond tot mond zijn overgeleverd, veel later opgetekend zijn, in een taal die nu niet meer leeft en dus steeds opnieuw vertaald en geïnterpreteerd wordt. De pali sutta's zijn alles wat we hebben van de Boeddha, en dus van onschatbare waarde, maar niet de letter, maar dat waar de letter jou kan naar verwijzen. En zij de in zichzelf gerealiseerd hebben naarwaar het verwijst, zijn even belangrijk, zo niet belangrijker, dan de woorden waarvan je nu eens deze interpretatie opneemt, dan weer eens deze en waarvan je dan nog eens een eigen interpretatie maakt, en je dit blijft doen zolang je zelf nog niet ontdekt heb waar ze echt naar verwijzen.
Eigenlijk twijfel ik niet aan wat hij onderwijst, dat dit waar is,
Oef! Dat is schitterend, meer hoeft dat niet te zijn!
het is meer de vraag voor mezelf of ik dit wel wil. Of de opheffing van lijden eigenlijk het belangrijkste is in het leven.
Maar dat is toch ook helemaal niet nodig? Je hoeft niet nibbana na te streven om boeddhisme te beoefenen. De Boeddha was zo vrijgevig om iedereen de keuze te laten. Kies dan het wereldlijke pad en laat al dat getwijfel en al die angsten voor nibbana gewoon varen. Maar laat dan ook varen dat je ooit metaal zal kunnen begrijpen wat Nibbana is.
Persoonlijk heb ik veel meer waardering voor iemand die streeft het menselijke aspect (liefde, mededogen, goedhartigheid, wijsheid) van de Boeddha in zijn leven vorm te geven, zonder te streven naar Nibbana, dan zij die streven naar Nibbana maar zonder aandacht voor dit menselijk aspect.
Misschien zou ik beter mijn eigen twijfels niet met jullie delen. Aan de andere kant, het houdt me bezig.
Neen, deel gerust. Het is maar door jou delen hier dat ik nu eindelijk begrijp wat er achter al jouw gereageer zit. En hierdoor waardeer ik je dus nog meer als ervoor. Je wilt je mens zijn ten volste actualiseren, dat is heel erg mooi! Voor mij hoeft dat niet meer te zijn. Ik begrijp nu je reacties op al dat nibbana nagestreef. Het is niet waar jij voor kiest, wel voor de wijsheid, de liefde, de liefdevolle betrokkenheid bij anderen en de wereld. Echt mooi! Meer hoeft dat niet te zijn.
Maar ik hoop wel dat je kan toelaten, kan accepteren, dat er ook zijn die er voor kiezen all the way te gaan, en dat je dit kan laten zijn zoals het is, en je je hier niet meer, noch minder waard door hoeft te voelen. Zij staan er gewoon anders in, en daarom niet optimistischer of sprookjesachtiger. Door waar zij nu staan, waar ze zelf geen verdienste aan hebben (de omstandigheden en voorwaarden in dit leven en vorige levens zijn zo gelopen), staan zij nu open voor Nibbana all the way, zonder angst, zonder twijfel. En ook dat is goed, maar daarom niet beter.
Voor wat het waard is!
