Schopenhauer zei: " de mens kan doen wat hij wil maar hij kan niet willen wat hij wil. "
Dat is net even anders dan zoals jij hem weergeeft. Schopenhauer wijst er op dat de wil wel degelijk aanwezig is in de mens, maar dat het een illusie is dat je kunt willen wat je wil. Het ego -de som van ervaringen- is 'degene' die wil. 'Degene' die weet, die heeft geen eigen wil. Degene die weet 'weet' alleen maar. En wat 'weet' degene die weet? Wat ik zie.
Het is de som van ervaringen welke het beeld van 'degene' die weet vertroebeld. De enige uitweg is door 'degene die weet' en 'degene die de ervaringen heeft' van elkaar te scheiden. Degene die weet kijkt naar jouw 'beeld' zonder sympathie of antipathie. Degene met de ervaringen is emotioneel betrokken bij 'het beeld'.
Degene die weet is de toeschouwer. Degene die ervaart is de acteur. De toeschouwer is van nature leeg en zonder wil, de acteur is van nature vol. Vol waarvan? Van zichzelf. Het willende zelf.
Het ego verketteren helpt geen ene moer, want de acteur blijft acteren tot de dood van de acteur. Zoals Laurens zegt: "ik besta niet", dat is slappe quatsch. De acteur bestaat altijd! Je hoeft alleen niet de acteur te zijn.
Het is een herhaling, dat wel maar toch.
Ik denk dat de Boeddha zag dat het een verkeerd idee is dat wilsactiviteit dat in de geest ontstaat, zoals aandrang, driften, instincten, verlangens, neigingen, emoties als afkeer en voorkeur bij gevoelens, hartstocht, bewust en gewild wordt aangesticht, geproduceerd, voortgebracht door een innerlijke entiteit die we ervaren als het ego, Ik of zelf.
Ik vergelijk dit zelf met wind. Wind, het verplaatsen van lucht, dat wordt niet veroorzaakt door een wind-God die dit wil maar als ergens hoge en lage luchtdruk is en de verschillen in luchtdruk zijn groot, dan zit de natuur zo in elkaar dat lucht zich verplaatst. En hoe hoger die verschillen op korte afstand, hoe sterker de luchtstroom die op gang komt van hoog naar lage druk. Dynamiek, activiteit, of het nu water is dat stroomt, elektriciteit, andere stromen, het is door potentiële energie. Verschil in hoogte, in concentratie, in spanning, in luchtdruk etc. De tendens in de natuur is die verschillen opheffen.
Activiteit vergt geen actor, geen doener, niet iemand die het wil en aansticht. Zo hebben we de uiterlijke wereld ontdaan van Goden die van alles willen. Ik denk dat dit ook wel klopt.
Ik denk dat de Boeddha dit 2500 jaar geleden ook zo zag bij zichzelf en andere wezens. De mens en elk ander wezen beantwoordt aan precies dezelfde natuurwetten. Fysieke, mentale en verbale activiteit ontstaat ook zonder een innerlijke doener, een innerlijk God-je, zonder een soort innerlijke entiteit die dat bewust aansticht. Je ziet dit met hartslag en adem. Doe je dat zelf bewust? Gaat dat uit van je eigen wil? Of al die moleculaire processen? Maar ook geestelijke processen. Bepaal je zelf welke emoties opkomen in je? Wat je drijft? Duidelijk niet, vind ik. Dat is wat Schopenhauer ook in dat fragment zegt volgens mij.
Boeddha leert volgens mij ook niet dat je degene bent die de wilsactiviteit opmerkt en bewust ervaart, want dat is identificatie met het mentale zesde bewustzijn. Wat wilsactiviteit ervaart/voelt/waarneemt is het zesde mentale bewustzijn. Wat het kan herkennen als hebzucht, haat, drift oid. is de mentale factor sanna van dat mentale bewustzijn. Wat het mindfull opmerkt is de mentale factor sati. Wat er vaardig mee omgaat is sampajanna. En op deze manier wil men dan laten zien dat er eigenlijk alleen maar mentale processen lopen maar dat niks hiervan de aard heeft van een entiteit, een innerlijk God-je dat regelend, sturend, willend optreedt.
Leegte dat kan misschien gezien worden als de grond. Daar neig ik nu toe. Dat kent geen wil, geen neiging, geen inclinatie, geen passie. Ik neig dit te zien als de natuur van geest. De Boeddha-Natuur. De sutta's leren, zag ik, dat alle factoren van het edele Pad hun grond hebben in het doodloze en dat hebben ze ook als bestemming. Zo bezien is bevrijding, verlichting, de ultieme gronding.
Voor mezelf leg ik dit nu uit als: de Juiste Visie van het Edele Pad, maar ook de intentie, de spraak, het handelen, is niet gebaseerd op je aanleg, het is niet gegrond in allerlei neigingen die je bij je hebt en ook niet in een persoonlijke perceptie. Iets in ons kun je eigenlijk niet een persoonlijke aanleg noemen noch een persoonlijke perceptie, want het zit niet in het domein van neiging, reactie, instinct, emotie, passie, subjectief begrip van zaken (persoonlijke perceptie).
Ik ben boeddhisten tegengekomen die vinden dit beslist allemaal a-Dhamma, maar voor mij leeft het wel zo. Je handelt als mens ook niet altijd vanuit je aanleg, je persoonlijkheid.
Betekent dit dat dan dat het gedrag ongeconditioneerd is? Nee, wat mij betreft kan dat niet. Elk gedrag ontstaat voorwaardelijk, als dit dan dat, maar die keten van voorwaardelijkheid kan wel heel erg verschillen. Bewogenheid door leegte, zoals jij dat noemt, dat lijkt me het beste te zien als een soort bewogenheid buiten je persoonlijke aanleg om, maar niet ongeconditioneerd.
Wat de Boeddha ook leert, mijns inziens, als je denken, spreken, handelen toch weer gedreven wordt door bezoedelingen, en je toch weer hebzucht vertoont, haat, afkeer, onder invloed bent van neigingen vanuit je aanleg, dan is dus ook onwetendheid in je nog altijd actief. Het is dus niet zo dat realisatie iets incidenteels en eenmaligs is. Dat is het juist nooit.
Realisatie betekent dat je nooit meer ontaardt, ont-grondt, en weer in je oude bekende patronen schiet. Zo lijkt het te worden onderwezen door mijn oogjes.
Zo heb ik het op een rijtje op dit moment...ja, ja...ik weet het, dit is geen echte realisatie.
