Wat is de ware aard van de werkelijkheid?

[ervaringsgetuige]

Vrienden, wat is nou eigenlijk de ware aard van de werkelijkheid?

Ik heb het is aan ChatGPT gevraagd met een aansluitende bonusvraag voor een praktische benadering om de overtuigingen en gedachten die ons lijden veroorzaken te onderzoeken en los te laten.
Zie...

De vraag naar de ware aard van de werkelijkheid is een van de meest fundamentele filosofische en spirituele vragen, en verschillende tradities hebben verschillende antwoorden voorgesteld. Hieronder geef ik een overzicht van enkele belangrijke perspectieven uit het boeddhisme, Advaita Vedanta, en andere filosofische benaderingen, waarbij we ook de implicaties voor de werkelijkheid zoals we die ervaren verkennen.

1. Boeddhisme: Leegte en Vergankelijkheid

In het boeddhisme wordt de werkelijkheid gekenmerkt door vergankelijkheid (anicca), leegte (sunyata), en het gebrek aan een vast "zelf" (anatta).

• Leegte (Sunyata): Alles in de wereld is leeg van een op zichzelf staande, vaste essentie. Dingen en verschijnselen bestaan niet op zichzelf, maar zijn afhankelijk van andere dingen en oorzaken. Zelfs de concepten die we hanteren om de werkelijkheid te begrijpen, zoals tijd, ruimte en identiteit, zijn leeg van absolute betekenis.
• Vergankelijkheid (Anicca): Alles in het universum is voortdurend aan verandering onderhevig. Niets is permanent, en alles is onderhevig aan ontstaan en vergaan. Het idee van een vaststaande, onveranderlijke werkelijkheid is een illusie.
• Geen Zelf (Anatta): De individuele ervaring van het "zelf" is een samengestelde illusie. Er is geen blijvende, onveranderlijke kern of ziel die deze ervaring beheerst.

Voor boeddhisten is de ware aard van de werkelijkheid dus leeg en zonder vaste entiteit of "zelf". Het realiseren van deze waarheid leidt tot verlichting (nirvana), wat betekent dat men het lijden overstijgt dat voortkomt uit gehechtheid aan de illusies van een permanent zelf of een vaste wereld.

2. Advaita Vedanta: Eenheid en Brahman

In de Advaita Vedanta-traditie van het hindoeïsme is de ware aard van de werkelijkheid Brahman: het absolute, onpersoonlijke, niet-duale bewustzijn dat aan de basis ligt van alles wat bestaat.

• Brahman: De ultieme realiteit is één en ondeelbaar. Alles wat we ervaren als gescheiden of individueel is in feite een manifestatie van Brahman. De wereld van verschijnselen (maya) is illusoir in de zin dat het ons misleidt om te denken dat dingen afgescheiden en onafhankelijk zijn. Maar deze wereld van vorm en verandering is slechts een uitdrukking van de ene, eeuwige werkelijkheid.
• Atman en Brahman: Volgens Advaita Vedanta is het individuele zelf (Atman) identiek aan Brahman. De ware aard van de werkelijkheid is dus non-duaal; er is geen verschil tussen het individuele bewustzijn en het universele bewustzijn. De illusie van dualiteit wordt veroorzaakt door onwetendheid (avidya), en bevrijding (moksha) komt wanneer deze illusie wordt doorbroken en de eenheid van Atman en Brahman wordt gerealiseerd.

In deze visie is de werkelijkheid in haar kern één en onveranderlijk, en de ervaring van scheiding en veelheid is een tijdelijke illusie die door spiritueel inzicht overwonnen kan worden.

3. Christelijke Mystiek: Eenheid met God

In de christelijke mystieke traditie wordt de ware aard van de werkelijkheid vaak gezien als een diepgaande eenheid met God.

• God als Ultieme Werkelijkheid: Voor mystieke christenen is de ware aard van de werkelijkheid God, de Schepper van alles, die zowel transcendent als immanent is. Hoewel God vaak als een persoonlijke entiteit wordt gezien, beschrijven veel mystici God ook als de diepste grond van het bestaan zelf, waaruit alle dingen voortkomen en waarin alle dingen hun eenheid vinden.
• Eenheid met God: In de mystieke ervaring wordt de scheiding tussen het individu en God overstegen, wat kan worden vergeleken met de niet-duale inzichten van Advaita Vedanta. Jezus' woorden "Ik en mijn Vader zijn één" kunnen worden geïnterpreteerd als een erkenning van de eenheid van de menselijke ziel met de goddelijke bron.

Hoewel het christendom meestal een persoonlijke relatie tussen mens en God benadrukt, leggen christelijke mystici vaak de nadruk op het overstijgen van dualiteit en het ervaren van de eenheid met het goddelijke.

4. Wetenschap en Materialisme: Objectieve Realiteit

In de moderne wetenschap en het materialisme wordt de werkelijkheid meestal gezien als objectief en onafhankelijk van waarneming.

• Fysieke werkelijkheid: Volgens deze visie bestaat de werkelijkheid uit materie en energie, georganiseerd door natuurwetten. Ruimte, tijd, en de wetten van fysica vormen de basisstructuren van het universum. Bewustzijn en ervaring worden vaak beschouwd als producten van hersenactiviteit.
• Relativiteit en Quantummechanica: Moderne wetenschappelijke theorieën, zoals de relativiteitstheorie en de kwantummechanica, hebben echter de vraag naar de aard van de werkelijkheid verder gecompliceerd. De kwantummechanica suggereert bijvoorbeeld dat op fundamenteel niveau de werkelijkheid niet vast en objectief is, maar eerder wordt bepaald door de interactie van observatie en mogelijkheden.

Hoewel dit geen spiritueel perspectief is, biedt de wetenschap een diep inzicht in de materiële kant van de werkelijkheid. Sommige filosofen proberen de kloof tussen wetenschappelijke en spirituele benaderingen te overbruggen door de rol van bewustzijn in de ervaring van de werkelijkheid te onderzoeken.

5. Non-dualiteit en Bewustzijn

Sommige moderne filosofieën, zoals die van non-dualiteit en idealistische stromingen, suggereren dat de werkelijkheid in wezen bewustzijn is.

• Bewustzijn als Primaire Werkelijkheid: In sommige non-dualistische tradities, zowel in het Oosten als in het Westen, wordt bewustzijn zelf gezien als de grond van de werkelijkheid. Alles wat we ervaren – materie, ruimte, tijd – is een manifestatie van bewustzijn. Dit perspectief lijkt sterk op Advaita Vedanta, maar zonder de religieuze connotaties van Brahman.
• Non-dualiteit: Net zoals in Advaita Vedanta en boeddhisme, wordt de ervaring van dualiteit in dit perspectief gezien als illusoir. De ware aard van de werkelijkheid is dat alles een uitdrukking is van één bewustzijn, en dat de waargenomen verschillen tussen objecten, individuen en verschijnselen slechts relatieve constructies zijn.

Conclusie:

De ware aard van de werkelijkheid is een vraag die vanuit verschillende spirituele, filosofische en wetenschappelijke perspectieven verschillend wordt beantwoord.

• In boeddhisme is de werkelijkheid leeg van vaststaande essentie en voortdurend in verandering.
• In Advaita Vedanta is de werkelijkheid één, en bestaat er alleen Brahman, de absolute werkelijkheid.
• In de christelijke mystiek is de ware werkelijkheid een eenheid met God.
• In de wetenschap is de werkelijkheid materieel, maar steeds complexer naarmate we de natuurwetten beter begrijpen.
• In non-duale tradities wordt bewustzijn als de primaire werkelijkheid beschouwd.

Deze verschillende visies benadrukken dat de manier waarop we de werkelijkheid ervaren sterk afhankelijk is van onze culturele, filosofische en spirituele context, en dat het "doorzien" van die werkelijkheid vaak een kwestie is van diepgaand inzicht of verlichting.

--------------------------