Samenvattend is de 'ego-notie' volgens het boeddhisme de misvatting dat er een vast en onafhankelijk "ik" bestaat. Deze illusie is de oorzaak van lijden, ......
Dit wordt vaak gezegd, en ik geloof dat later boeddhisme ook meer zo gericht is, maar ik meen dat je kunt zeggen dat de Pali sutta's asmi mana, de eigenwaan 'Ik ben', het verlangen 'Ik ben', de onderliggende neiging 'Ik ben', beschrijven als een van de subtiele zeer krachtige maar ook bijkomstige bezoedelingen in de geest. Bezoedelingen kleuren de geest wanneer ze zich manifesteren. En vervolgens gaat die kleur het begripsvermogen beheersen. Dat gekleurde begripsvermogens gaat vervolgens de intenties, de spraak, het doen en laten beheersen. Zo ontstaat het verkeerde Pad in je. Eigenlijk beheerst kleur ons dan en niet helderheid van geest. Zowel visies als 'Dit ben Ik" als ook de eigenwaan "Ik ben" is kleur. Dat is, vind ik, wat de sutta's leren.
Ik denk dat de indruk dat er een soort mentale entiteit is, een wezentje, een Ik die ziet, proeft, ruikt, voelt, kent etc. komt omdat het kenvermogen van bewustzijn instinctief wordt aangegrepen als 'dit ben Ik'. Dus niet zozeer wat wordt gekend, het object, maar het kenvermogen van bewustzijn zelf. Volgens mij gebeurt dit niet met opzet maar vanuit instinct, krachtige gewenning.
Wat ik meen te zien in de Pali sutta's is dat dit soort instinctief aangrijpen van wat wordt gekend of van het kenvermogen van bewustzijn zelf, dat is het initieel hechten, het vastklampen.
Bevrijding is de afwezigheid van dit instinctief aangrijp proces. De drift, de passie, begeerte, wind, aanzet, impuls er toe, de inclinatie in je systeem is dan weg.
Omdat dit weg is, is ook alle notie van "Ik ben dit of dat", en ook de notie "Ik ben" weg. Want die notie komt door dit instinctief aangrijpen:
“Reverends, the venerable named Puṇṇa son of Mantāṇī was very helpful to me when I was just ordained. He gave me this advice: ‘Reverend Ānanda, the thought “I am” occurs because of grasping, not by not grasping. Grasping what? The thought “I am” occurs because of grasping form, feeling, perception, choices, and consciousness, not by not grasping (SN22.83)
Dus, volgens mij kun je zeggen dat de meest fundamentele oorzaak van lijden binnen de Pali sutta's niet de "Ik ben eigenwaan" is maar het bestaan van dat instinctieve aangrijpproces dat steeds komt met een besef van 'Ik ben dit of dat", 'dit is van mij" en ook "Ik ben". En als dit zich eenmaal manifesteert in het beleven, en bewust wordt ervaren als waar en werkelijk, dan wordt dit ook gevoed (upadana fase in Paticca Samuppada). Het wordt alleen maar krachtiger dan.
Het doel lijkt langzaam maar zeker dit instinctief aangrijpen te verminderen, en tot een einde te brengen, want zonder dat zal ook de ego notie niet verminderen en ook niet de druk, het lijden wat dit met zich meebrengt. Het is als een object waar de zon op schijnt en een schaduw veroorzaakt (ego). Wat voor zin heeft om je op het wegwerken van de schaduw te richten als je niet begrijpt dat dit maar een bij-effect is van licht en object? Ego is een bij-effect van instinctief grijpen, de schaduw als het ware. Je daar op richten is zinloos. De wortel ligt bij wat die schaduw veroorzaakt. Althans zo zie ik het.
Ik denk dat dit de reden is waarom de sutta's ook niet de eigenwaan Ik ben beschrijven als de de oorzaak (soms herkomst) van lijden. Maar die soort verlangens of begeerte dat op een diepere manier dat aangrijpsproces voedt.
Ik heb zelf het gevoel dat de focus op Ego als DE oorzaak van lijden zo sterk is geworden (en niet was) omdat dit aansluit bij de menselijke behoefte niet te zien wat de oorzaak is van lijden maar wat de schuldige is, de verantwoordelijke. Ego wordt gezien als de hoofdschuldige. De verdachte. Hij wordt verdacht de oorzaak van lijden te zijn. Hij moet voor de rechter verschijnen.
Het komt denk ik omdat wij als mens niet los kunnen komen van dat denken in termen van schuld, boete, en het veel te zuiver is, bijna onmenselijk, om louter te denken in termen van oorzaken en condities. We kunnen ego niet zien als ook slechts een kleur die ontstaat in de geest door instinctieve processen.
Ego heeft in onze cultuur een zo negatieve betekenis maar eigenlijk is dat maar onzinnig toch? Want wie kent nou niet die drift of hartstocht, dat instinctieve aangrijpen wat komt met een ego-besef? De Pali Boeddha maakt er zeker geen probleem van. Het zit totaal niet in een normatieve sfeer.
Ego is gewoon een kleuring vanuit diepe gewenning. Het is niet tegen de kosmische Wet. Het is niet opstandigheid tegen Gods Wil. Het is geen zondeval.
Het is niet de schuldige van alles. Althans dat perspectief lijkt echt totaal te ontbreken in de Pali overlevering.
Het is eigenlijk gewoon tijdelijk verlies van helderheid van geest. Meer lijkt het niet te zijn.
Ons begripsvermogen kleurt en dat gaat ons denken, spreken en doen dan beheersen ipv helderheid.