Het boeddhistisch standpunt (in zoverre dat men kan spreken over "het")
is, dat alles wat bestaat een verschijnsel is.
wij bevinden ons in de wereld der verschijnselen.
En een basiskenmerk van een verschijnsel is dat het verschijnt en verdwijnt.
Bewustzijn is niet zozeer een verschijnsel als wel de basis van alle verschijnselen. Het is niet iets dat ontstaat of verdwijnt, maar de onveranderlijke grond waarop alles zich afspeelt.
Het is een geluidsgolf die het trommelvlies in beweging brengt en de energie er in wordt overdragen. Dan ontstaan er impuls op de oorzenuw. Die leidt uiteindelijk tot neurologische activiteit en het waarnemen van een bepaald geluid. Een moment auditief (oor-)bewustzijn is nu ontstaan. Zo ontstaan ook momenten dat er iets wordt geroken, tactiel gevoeld, geproef, gezien. Dat heeft allemaal te maken met zintuiglijk info die receptoren heeft bereikt, gevoelige cellen in oor, oog, huid, tong, neus. Dit leidt tot een kettingreactie met bewustzijnsmomenten als gevolg. Gewaarwordingen. Als er dus een geur wordt waargenomen, stel, is een moment olfactorisch bewustzijn ontstaan.
In principe hebben deze subjectieve gewaarwordingen een objectieve tegenhanger. Ze worden getriggerd door externe zaken, zoals geluidsgolven, zonlicht, moleculen, atomen.
Die werken in op de zintuigen en brengen reacties tot stand die tot gewaarwordingen leiden.
Gaat daar iets mis in die keten, is er bijvoorbeeld iets mis met de zintuigen zelf, met de zenuwen, met de delen van het brein die zintuiglijke info verwerken, dan zal het ook aan geuren, smaken, geluiden, kleuren, beelden etc, ontbreken in de beleving. Een blinde heeft geen visueel bewustzijn meer maar kan zich wel voorstellingen maken met het mentale bewustzijn.
Soms kan een blind ook nog 'zien' of weet hebben van objecten in de ruimte! Dat werkt via een andere neurologisch systeem.
Bewustzijnsmomenten, gewaarwordingen, ontstaan dus en verdwijnen weer. Boeddha leert dat bewustzijn zeer vluchtig is. We hebben het hier over zintuiglijk bewustzijn, waaronder ook het mentale bewustzijn.
Ik geloof zelf dat de geest echter ook een ontvankelijk, receptief en louter registerende aspect heeft. Een louter gewaarzijn als het ware. Nog geen gewaar-wording. Dit is een soort verwijlend aspect. Zelfs aanwezig als je bewusteloos bent of onder narcose of in diepe droomloze slaap. Ik kan niet bevestigen dat dit voorkomt in de sutta's maar het sluit wel aan, vind ik, bij de abhidhamma en diens ideeen over bhavanga.
Ik denk echter wel dat beide aspecten, 1. een ontvankelijk, puur registrerend aspect, en 2. een actief manifesterend aspect (vinnana) beide aspecten zijn van cognitie. Want ook onbewust worden we geïnformeerd. Ik denk dus dat dit ontvankelijk en registrerend aspect van de geest ook gewoon bij samsara hoort. Het is denk ik een basaal aspect van cognitie, minder uitgewerkt, minder gedifferentieerd, ruw, de basis. En bewustzijn, vinnana is een complexer vorm van weten maar kan volgens mij niet bestaan zonder de meer basale vorm van weten