Boeddha benadrukte dat ervaringsgericht inzicht essentieel is. "Een man past Dhamma niet toe door erover te spreken, maar door het in zijn lichaam te ervaren".
In de teksten kun je het belang zien van 1.
directe kennis én 2.
volledig begrip.
Als er bijvoorbeeld in jezelf een hunkering opkomt naar iets lekkers, dan wordt daar de Dhamma als het onderricht, direct zichtbaar. Je ziet dan kama raga, het zintuiglijk verlangen. En je merkt dat een geest met dat verlangen, lijdt. Je merkt dat het een onvredevolle staat is, aangedaan, met een gevoel van gemis, tekort, met een element van onrust. Je hebt nu directe kennis van kama raga en de zoheid van de geest met dat zintuiglijk verlangen er in.
Zo kun je ook directe kennis krijgen van allerlei andere opkomende verschijnselen en de kwaliteit van geest waarin die verschijnselen aanwezig zijn zoals: met jaloezie, goede wil, kwade wil, haat, ergernis, blijdschap, donkerte, starheid van geest, soepelheid van geest etc. Of directe kennis van subtiele meditatieve staten (jhana). Van allerlei zaken die zo persoonlijk te ervaren zijn, zeg maar. De sutta's zeggen dat zulke directe kennis nodig is om bevrijding te realiseren. Je moet helder bewust zijn, mindful van alles wat speelt en dit ook goed kunnen onderscheiden.
Volledig begrip van het gekende is weer wat anders. Het betekent niet alleen dat je dit of dat ervaart en weet te onderscheiden, maar het betekent dat je het ervarene ook niet meer kent of begrijpt als: 'dit ben Ik, dit is van mij, dit is mijn zelf'. Ook niet als duurzaam, en niet als gelukzalig.
Wat kan er mis gaan?Bij
directe kennis kan spelen dat je dingen verwart. Bijvoorbeeld dat er eigenlijk kwade wil bij je speelt maar je ziet goede wil. Of je bent eigenlijk aangedaan maar je vindt zelf dat je onaangedaan bent. Of je bent helemaal niet in een jhana maar je meent van wel. Etc. Zelfs directe kennis kan onjuist zijn, zeg maar. Dit is volgens mij ook zeer waarschijnlijk, want vaak willen we om allerlei redenen niet recht aanzien wat echt in ons leeft. Vaak zien we goede wil bijvoorbeeld waar eigenlijk kwade wil is. Of we hebben wel degelijk neigingen die racistisch zijn of seksistisch of discriminerend maar erkennen dat niet.
Directe kennis vraagt ook een soort integriteit, een soort vermogen tot het neutraal objectief bekijken wat er echt bij je speelt.
De wil om alles recht aan te zien. Niks mooier maken dan het is. Ook niet lelijker. Echt zien wat er echt leeft. Dit kan wel even duren voordat je hiertoe in staat bent. Zo oordelloos leren kijken naar alles. Vooral als je romantisch aangelegd bent, dichterlijk, idealistisch, perfectionistisch. Je moet toch door het stof dan. Je gaat sowieso van je troon vallen. Ik denk dat maar weinig mensen onvertekende directe kennis hebben. Echt spiegelen, zonder vertekening, dat is niet zo vanzelfsprekend.
Bij
volledig begrip ben je dus ook gestopt met iets zien als: 'dit ben Ik, dit is van mij, dit is mijn zelf'. Je bent eigenlijk gestopt met het verbeelden/voorstellen van het gekende.
Het is voor zover ik begrijp ook nooit zo dat als je maar dit of dat ervaren hebt, dat dit an sich bevrijdt. Je kan alsnog de fout in gaan. De disclaimer in de suttas is altijd...het moet met wijsheid gezien of begrepen worden... want anders gaat het alsnog fout.
De suttas beschrijven dus de soort wijsheid die bevrijdt als een combinatie van directe onvertekende kennis en volledig begrip.
Recente berichten
