Thema: Wijsheid

[teksten Siebe]

Thema: Wijsheid (Panna)

Inleiding

Wijsheid is wel het allerbelangrijkste in de leer van de Boeddha. In het eerste deel van de serie posten een aantal fragmenten die het belang van wijsheid belichten. Om alvast wat in de sfeer te komen:

“Er is geen licht zoals wijsheid.” (SN1.13)
“Wijsheid is het kostbare juweel van mensen.” (SN1.51/52)
“Wijsheid is de bron van licht in de wereld.” (SN1.80)

In de volgende post meer fragmenten die het belang van wijsheid onderstrepen.

Alleen wijsheid kan leiden tot bevrijding en dus het zuiveren van de geest van kilesa’s. De vernietiging van de asava’s moet gerealiseerd worden door wijsheid. (DN33§1.11)
Door goede daden, een deugdzaam leven alleen, gebeurt dit niet.
Goede daden kunnen leiden tot hoge wedergeboorte en welbevinden in dit leven en na de dood, maar als de geest niet gezuiverd is, val je daarna alsnog weer terug in lagere rijken, schetsen de sutta’s.
Daarom is het nodig de geest te zuiveren. Een sotapanna maakt nooit meer de val naar lagere rijken mee, en het leed van die bestaansvormen blijft hem/haar voor altijd bespaard. In het tweede deel van deze serie posten komen sutta fragmenten aan bod die het doel van wijsheid belichten.

Wat wordt eigenlijk met wijsheid bedoeld in de Sutta-Pitaka? Deze vraag zal ik proberen te beantwoorden in deel 3.
Wijsheid wordt beschreven als 1 van de 3 deelaspecten of onderdelen van het edele achtvoudige pad, samen met moraliteit en concentratie. Wijsheid als 1 van de 3 deelaspecten van het edele achtvoudige Pad komt aan bod in deel 3A.
Wijsheid wordt samen met vertrouwen, indachtigheid, ijver en concentratie ook beschreven als een kracht en vermogen. Dit is in aanleg aanwezig en dient ontwikkeld en gecultiveerd te worden om bevrijding te realiseren. Wijsheid als kracht en vermogen wordt behandeld in deel 3B.
Wijsheid speelt ook een grote rol bij inzicht-meditatie, vipassana, de verschijnselen en staten die je ervaart met de juiste wijsheid bezien. Wat is met de juiste wijsheid bezien? Wat hiermee wordt bedoeld is onderwerp van deel 3C.
Ik hoop dat zo in deze drie delen een aardig beeld zal ontstaan van wat met wijsheid wordt bedoeld.

De teksten beschrijven ook zaken die wijsheid verzwakken en wijsheid tot bloei brengen. In deel 4 wordt dit belicht.

Tenslotte, wat betekent het in de praktijk als wijsheid vervuld of vervolmaakt is? Hiermee wordt deze serie posten afgesloten in deel 5.

Ik deel deze serie posten met jullie niet als leraar, maar als leerling. Ik heb bewust niet teveel mijn eigen commentaar toegevoegd om geen discussie te ontlokken, en omdat het soms ook niet veilig voelt, en om de teksten voor zichzelf te laten spreken. Mochten jullie een discussie of bespreking willen starten over deze serie posten, zouden jullie dan een aparte draad willen openen? zie hier

Veel plezier en ik hoop dat jullie het leerzaam vinden.

In de volgende post de geraadpleegde bronnen en gebruikte afkortingen.

Siebe

[teksten Siebe]

Bronnen:

-Digha Nikaya (DG): The Long Discourses of the Buddha, A translation of the Digha Nikaya by Maurice Walshe, 1996;
-Majjhima Nikaya (MN): The Middle Length Discourses of the Buddha, A new translation of the Majjhima Nikaya, original translation by Bhikkhu Nanamoli, translation edited and revised by Bhikkhu Bodhi, 1995;
-Samyutta Nikaya (SN): The Connected Discourses of the Buddha, A New Translation of the Samyutta Nikaya, Bhikkhu Bodhi, Volume I+II, 2000;
-Anguttara Nikaya (AN): The Numerical Discourses of the Buddha, A Translation of the Anguttara Nikaya by Bhikkhu Bodhi, 2012;
-Dhammapada, www.sleuteltotinzicht.nl, Peter van Loosbroek
-Udana: A Translation With an Introduction & Notes by Thanissaro Bhikkhu, 2012;
-Itivuttaka: This was said by the Buddha, A Translation by Thanissaro Bhikkhu, revised edition 2013; Itivuttaka, Zo is het Gezegd, Guy Eugene Dubois, 2019
-Sutta Nipata: The Sutta Nipata, A Collection of Discourses Being One of the Canonical Books of The Buddhist, Translated from Pali by V. Fausböll, Oxford, 1881.

Gebruikte afkortingen:

DN: Digha Nikaya 
MN: Majjhima Nikaya
SN: Samyutta Nikaya
AN: Anguttara Nikaya 
Dhp: Dhammapada
Ud: Udana
Iti: Itivuttaka
Sn: Sutta Nipata

[teksten Siebe]

Deel 1: Fragmenten die het belang van wijsheid belichten

Het ergste om te verliezen is wijsheid, en niet zozeer familieleden, rijkdom of bekendheid. Onbelangrijk of onbetekenend is de groei van familieleden, rijkdom en bekendheid. Het beste om in te groeien, is wijsheid. Zo moet je jezelf trainen. (AN1.76-81)

De 7 schatten van een edele: vertrouwen, moraliteit, morele schaamte, morele vrees, geleerdheid, verzaking en wijsheid. (DN33§2.3)

Je kan vertrouwen hebben, deugdzaam zijn, en interne kalmte verkrijgen, toch, als je niet de hogere wijsheid van het inzicht in verschijnselen (Adhipannadhammavipassana*) hebt, ben je incompleet als een viervoeter met een lamme poot.
(*Dit is het soort inzicht dat geconditioneerde verschijnselen begrijpt (als anicca, dukkha en anatta), (AN, noot 1838)

Er zijn vier soorten straling. Van de maan, de zon, vuur en van wijsheid. De straling van wijsheid is het voornaamst. (AN4.142)

-“Wijsheid die tot penetratie leidt
Is het meest ultieme van de wereld.
[Door deze penetratie] begrijpt men volledig
Het einde van zowel geboorte als dood”. (Iti 2.2.4, vertaling Guy Dubois)

-“In wie moraliteit, concentratie en wijsheid
Volkomen ontwikkeld zijn:
Zo iemand straalt als de zon—
Hij is het rijk van Mara voorbij gegaan”.  (Iti 3.1.10, vertaling Guy Dubois)

-“Door de Boeddha
—de Grootste onder de mensen—
werden drie soorten 'ogen' beschreven:
Het lichamelijk 'oog';
Het goddelijk 'oog'
En het onovertroffen 'oog' van inzicht.
Het ontstaan van het lichamelijk 'oog'
Effent het pad voor het goddelijk 'oog',
Maar het onovertroffen 'oog' van inzicht
Verrijst wanneer wijsheid oprijst.
Wie dit 'oog' verwerft
Bevrijdt zich van alle leed” (Iti 3.2.2, vertaling Guy Dubois)

Wijsheid is beter dan welke rijkdom dan ook
Want door wijsheid verkrijg je het uiteindelijk doel.
Want mensen begaan door onwetendheid slechte daden
Terwijl ze leven op leven er niet in slagen het doel te bereiken. (MN82)

Net zoals onder de dieren de leeuw de leider is, zo is ook het vermogen tot wijsheid de leider onder de (vier andere, Siebe) vermogens voor het bereiken van verlichting. (SN48.51)
De voetstap van een olifant is vanwege zijn omvang van alle voetafdrukken de leider, zo is ook het vermogen tot wijsheid de leider onder de stappen die leiden naar verlichting. (SN48.54)

“Er is geen licht zoals wijsheid.” (SN1.13)
“Wijsheid is het kostbare juweel van mensen.” (SN1.51/52)
“Wijsheid is de bron van licht in de wereld.” (SN1.80)

Deze fragmenten geven een beeld van het belang van wijsheid in de leer van de Boeddha zoals overgeleverd via de Sutta-Pitaka.
In de volgende post meer informatie over het doel van wijsheid.

[teksten Siebe]

Fragmenten over het doel van wijsheid

-“De besten onder de mensen doven het vuur
Van haat door liefdevolle vriendelijkheid.
Het vuur van onwetendheid doven zij met wijsheid,
Dat tot doordringing leidt.
Nadat ze de vuren gedoofd hebben bereiken zij
[de besten onder de mensen]
—Dag en nacht onvermoeid ijverend—nibbana
En overwinnen zo het lijden volkomen.
Deze edele zieners,
—Meesters in inzicht,
Wijzen die volledig bevrijdend inzicht verworven hebben
door het directe 'zien en weten'
Van de vernietiging van geboorte—
Komen nooit meer tot wedergeboorte”. (Iti3.5.4, vertaling Guy Dubois)

“Vertrouwen is de partner van een persoon. En wijsheid is wat hem instrueert.” (SN1.59)

“Door vertrouwen steekt met de stroom over,
Door ijver de ruwe zee
Door energie overwin je lijden
Door wijsheid wordt je gezuiverd.” (SN10.12)

We zitten al zo lang in de cyclus van geboorte en dood omdat we bepaalde zaken niet begrepen hebben, niet diep in doorgedrongen zijn. Welke zaken? In edele moraliteit, edele concentratie, edele wijsheid en edele bevrijding. Als deze helemaal begrepen worden, wordt de begeerte naar worden afgesneden, de neiging tot worden put uit, en er zal geen wedergeboorte meer zijn. (DN16§4.2, AN4.1.

De vijf krachten van iemand in training zijn: vertrouwen, morele schaamte, morele vrees, de kracht van energie en de kracht van wijsheid. Een leerling dient zichzelf zo te trainen dat ie deze krachten bezit. (AN5.1) Al deze krachten voorkomen dat de geest het onheilzame binnengaat. (AN5.6) Als de krachten zijn ontwikkeld, kan iemand voor zichzelf zorgen en heeft geen begeleiding meer nodig. Die persoon is dan niet meer achteloos. (AN5.7)

Ondersteund door wijsheid doe je afstand van het onheilzame en ontwikkelt het heilzame. (AN9.2)

Het vermogen tot wijsheid heeft (net als de andere vermogens) als diens uiteindelijke doel de verwijdering van hebzucht, haat en begoocheling. (SN48.125-178)
Als het vermogen van wijsheid ontwikkeld is, vernietigt dat de asava’s, en de andere vermogens stabiliseren dan op basis daarvan. (SN48.45)

Er zijn dingen die gerealiseerd dienen te worden door het lichaam, door het geheugen, door het oog en door wijsheid. De dingen die door het lichaam dienen te worden gerealiseerd zijn de 4 rupa en arupa jhana’s. De dingen die door het geheugen dienen te worden gerealiseerd zijn je eigen vorige leven. Door het hemels oog dient het heengaan en de wedergeboorte van wezens te worden gerealiseerd. Door wijsheid de vernietiging van de asava’s. (AN4.189)

Er zijn dingen waarvan afstand moet worden gedaan door het lichaam, niet door de spraak. Er zijn dingen waarvan afstand moet worden gedaan door de spraak, niet door het lichaam. Er zijn dingen waarvan noch door het lichaam noch door de spraak afstand moet worden gedaan, maar door het herhaaldelijk te zien met wijsheid.
Van lichamelijk onheilzaam wangedrag dient afstand te worden gedaan met het lichaam. Goed gedrag dient ontwikkeld te worden.
Van onheilzaam verbaal wangedrag dient afstand te worden gedaan door de spraak. Goed gedrag dient ontwikkeld te worden.
Waarvan dient afstand te worden gedaan noch door lichaam en spraak maar door herhaaldelijk zien met wijsheid? Hebzucht, haat en begoocheling, woede, vijandigheid, anderen kleineren, onbeschoftheid, vrekkigheid. Kwaadaardige jaloezie (anderen hun rijkdom en overvloed niet gunnen). Kwaadaardige verlangens (pretentie, verlangen dat je bij anderen bekend staat om allerlei kwaliteiten die je eigenlijk niet hebt). (AN10.23)

Waarmee begrijp je een staat die gekend kan worden? Met het oog van wijsheid*
Wat is de bedoeling van wijsheid? Directe kennis, diens bedoeling is volledig begrip, diens bedoeling is afstand doen. (MN43§12)
*Het oog van wijsheid (pannacakkhu) is wijsheid zelf. Het wordt een oog genoemd in de zin dat het een orgaan is van het spiritueel zicht. (MN, noot 438)

Het onaantrekkelijke (de perceptie) dient ontwikkelt te worden om afstand te doen van hebzucht (lobha). Liefdevolle vriendelijkheid dient ontwikkeld te worden om afstand te doen van haat (dosa). En wijsheid dient ontwikkeld te worden om afstand te doen van begoocheling (moha). (AN6.107)

De geest doorstraalt met wijsheid wordt volledig vrij van de asava’s, d.w.z. van de kama asava, bhavasava en avijjasava en ditthasava. (DN16§1.12)

De training in hogere wijsheid betekent dat je begrijpt zoals het werkelijk is: ‘dit is lijden’, ‘dit is de oorzaak van lijden’, ‘dit is de beëindiging van lijden’, ‘dit is de weg naar de beëindiging van lijden’. (AN3.89/90).

Wijsheid bevrijdt dus volledig van de bezoedelingen die in de teksten op verschillende manieren worden beschreven; als de vier asava’s, de drie tanha’s, de kilesa’s en de zeven anusaya’s. Deze bezoedelingen belasten de geest hier en nu en zorgen voor wedergeboorte, ze ketenen aan samsara.

In de volgende hoofdstukken meer informatie over wat wijsheid is.  

[teksten Siebe]

Wat is wijsheid? Fragmenten over wijsheid

Om licht te werpen op deze vraag wordt het op de volgende manieren behandeld:

-wijsheid als 1 van de 3 poten of deelaspecten van het edele achtvoudige pad
-wijsheid als kracht en vermogen
-wijsheid tijdens vipassana, inzicht-meditatie

Deze indeling wil niet aangeven dat dit perse verschillende wijsheden zijn. Dat moeten we goed onderzoeken, maar het leek me wel zo overzichtelijk om het zo te presenteren.

Eerst een korte Inleiding

-Drie soorten wijsheid: gebaseerd op gedachten, op leren, op basis van mentale ontwikkeling. (DN33§1.10)

Je kunt wel vaak dhamma leraren bezoeken en onderricht aanhoren maar als je niet echt aanwezig bent en luistert, het niet begrijpt, en de lessen niet in de praktijk brengt, dan heb je een zogenaamde ‘omgekeerde wijsheid’. Net zoals een kan gevuld met water leegloopt als je deze omkeert, zo blijft ook niks in die persoon hangen.
Je kunt ook wél met aandacht luisteren, en terwijl je luistert de zaken begrijpen, maar zodra je opstaat eigenlijk alles vergeten en de lessen niet in de praktijk brengen. Dit wordt vergeleken met iemand die allerlei soorten voedsel op zijn schoot geworpen krijgt maar zodra ie opstaat deze van zich afschudt. Zo iemand heeft zogenaamde ‘schoot-achtige wijsheid’.
De ideale persoon met weidse wijsheid is iemand die goed luistert en de lessen in de praktijk brengt. Als een kan gevuld met water die niet leegloopt omdat die overeind blijft staan. (AN3.30)

Binnen de Sangha werd Sariputta gezien als de meest vooraanstaande man in wijsheid (AN1.189). Onder de bhikkhuni’s, Khema (AN1.236)

In de volgende post ‘wijsheid als 1 van de 3 deelaspecten of poten van het edele achtvoudige Pad’.  

[teksten Siebe]

Wijsheid als 1 van de 3 poten of deelaspecten van het edele achtvoudige Pad

Het edele achtvoudige Pad wordt ingedeeld in een poot van moraliteit, van concentratie en van wijsheid. De eerste twee factoren, juiste visie en juiste intentie, zijn inbegrepen bij het deelaspect van wijsheid. Juiste spraak, juist handelen, juist levensonderhoud bij moraliteit.
Juiste concentratie, juiste inspanning en juiste mindfulness bij het deelaspect van concentratie.
(MN44§11)

Wijsheid beslaat in deze context dus de eerste twee factoren van het edele Pad, juiste visie of begrip, en juiste intenties of manier van denken. Het beslaat hoe we zaken zien en de intenties die daarop gebaseerd ontstaan. In het onderstaande worden dit kort besproken.

Juiste visie of juist begrip (samma ditthi)

Dit is hier eerder behandeld:
https://www.boeddhaforum.nl/index.php?topic=2779.msg22937#msg22937

Het belangrijkste is denk ik hierbij te zien dat er twee soorten juiste visie of begrip zijn: wereldlijke juiste visies of begrip  en boven-wereldlijke juiste visie of begrip.

Wereldlijke juiste visies

Wereldlijke juiste visies kun je denk ik het beste zien als een soort levensbeschouwingen. Het zijn beschouwingen verbonden met verdienste, verbonden met hogere wedergeboorten, met voorspoed in dit leven en na de dood. Geloof in de realiteit van wedergeboorte is een voorbeeld van een juiste visie of juist begrip van zaken. Geloof dat er mensen zijn die directe kennis hebben van deze en de andere wereld, is ook een juiste visie. Geloof dat vrijgevigheid vruchten draagt. Dat je ouders speciale personen zijn. Dat soort beschouwingen worden gerekend tot wereldlijke juiste visie of begrip. Zie voor een compleet overzicht van deze wereldlijke juiste visies de bovenstaande link.

Als je dus op die manier de zaken beschouwt, vloeit daar verdienste uit voort. De verdienstelijke zaden rijpen als voorspoed (in dit leven en er na) maar wereldlijke juiste visies bevrijden niet van samsara. Het is de weg omhoog maar niet de weg die bevrijdt. Dit is het algemene kenmerk van alles wat wereldlijk is. Wat wereldlijk is, bevrijdt niet van de wereld, van samsara.

Naast wereldlijke juiste visie is er ook boven-wereldlijke juiste visie (MN117). Dit is eigenlijk de visie die verkregen dient te worden want het is deze visie of dit begrip, deze wijsheid, die wel bevrijdt van samsara.

Boven-wereldlijke juiste visie, lōkuttara Sammā Diṭṭhi

Wat is boven wereldlijke juiste visie? Ik laat bewust de uitleg van Bodhi en anderen weg, en zal er verder ook niet op commentariëren want dat voelt niet veilig. Het beste lijkt me dit gewoon maar te delen zoals het in de teksten wordt verwoord. Dan kan iedereen daar zijn eigen gedachten en begrip bij ontwikkelen. Het zou denk ik niet verkeerd zijn dit met een leraar te bespreken. Boven-wereldlijke juiste visie wordt met woorden zo beschreven:

-“En wat bhikkhu’s is juiste visie die edel is, smetteloos, boven-wereldlijk, een factor van het pad? De wijsheid, het vermogen van wijsheid, de kracht van wijsheid, de onderzoek-van-staten verlichtingsfactor, de pad factor van juiste visie in iemand wiens geest edel is, wiens geest smetteloos is, die het edele pad bezit en het edele pad ontwikkelt”. (MN117§8).

En,

-“Hier is een edele leerling wijs; hij bezit de wijsheid die ontstaan en verdwijnen onderscheidt (udayatthagamini panna), die edel en doordringend is en leidt tot de volledige vernietiging van lijden. (MN53§17, AN5.2, AN5.14, AN5.47, AN6.4/6)

Dit voor wat betreft boven-wereldlijke juist visie of begrip. Dit is iets wat we moeten verkrijgen om bevrijding te realiseren.

Naast juiste visie wordt ook juist denken of juiste motivatie gerekend tot het deelaspect van wijsheid van het edele achtvoudige pad.
Het is de tweede factor van het edele achtvoudige Pad.
Hieronder wat info.

Juist denken/intenties (samma sankappa)

Dit is hier eerder behandeld:
https://www.boeddhaforum.nl/index.php?topic=2665.msg20662#msg20662

Wellustige gedachten of intenties, boze gedachten, en agressieve of wrede gedachten belemmeren wijsheid. Onder invloed van zulke gedachten verlies je namelijk het zicht op wat voordelig is voor jezelf, anderen en beide. Je verliest het zicht op wat leidt tot je eigen, andermans, en beider welzijn. In dat opzicht belemmeren zulke gedachten wijsheid, en raak je verblind.

Omgekeerde gedachten, de gedachte van verzaken, liefdevolle vriendelijkheid en mededogen, zorgen juist voor wijsheid (zie ook hoofdstuk: wat leidt tot de groei van wijsheid).

Samengevat

Wijsheid komt in de teksten ter sprake als 1 van de 3 deelaspecten van het edele achtvoudige pad, samen met moraliteit en concentratie. De eerste en tweede factor van het edele pad, resp. juiste visie of begrip, en juiste intenties, worden tot de poot van wijsheid gerekend.

Wereldlijke en boven-wereldlijke juiste visie is equivalent aan wereldlijke en boven-wereldlijke wijsheid.

Wereldlijke juiste vormen van begrip bevrijden niet van de wereld, van samsara, maar zorgen voor het pad omhoog, een pad van hogere wedergeboorten waar relatief groot welzijn wordt ontmoet vergeleken geboorte in ellendige staten. Wereldlijke juiste visie dient wel ontwikkeld te worden om afstand te doen van verkeerde wereldlijke visies. Verkeerde visie is net als doden, stelen, liegen, kwade wil etc., een onheilzaam karmisch pad (1 van de 10) en leidt tot ellende in dit leven en na de dood.

Boven-wereldlijke juiste visie of wijsheid bevrijdt uiteindelijk van samsara, van zowel de weg omhoog als de weg omlaag.

In de volgende post wijsheid als vermogen en kracht.

[teksten Siebe]

Wijsheid als vermogen en kracht

Inleiding

Wijsheid wordt in de teksten ook besproken als vermogen en kracht.

Er worden vijf vermogens en vijf krachten onderscheiden in de teksten: vertrouwen, mindfulness, energie/toewijding, concentratie en wijsheid. Soms worden ook morele schaamte en morele vrees er aan toegevoegd.

De kracht van wijsheid is vergeleken met de andere krachten (in dit geval vertrouwen, morele schaamte, morele vrees en energie) het voornaamst. Het houdt de andere op hun plaats, verenigt de anderen. Net zoals de nokbalk alle andere balken op hun plaats houdt en verenigt. (AN5.12/16)

Het vermogen van vertrouwen is te zien in de vier factoren van stroom-intrede. Het vermogen van mindfulness in de vier vestigingen van mindfulness. Het vermogen van energie is te zien in de vier juiste inspanningen. Het vermogen van concentratie in de vier rupa jhana’s.  Het vermogen van wijsheid is te zien in (inzicht in) de Vier Edele Waarheden. (SN48.8, AN5.15)

Hoewel er wordt gesproken over wijsheid als vermogen en als kracht, hetgeen een onderscheid lijkt te suggereren,  wordt ook beschreven dat het vermogen van wijsheid, de kracht van wijsheid is, en de kracht van wijsheid is het vermogen van wijsheid. Een rivier die door een eiland in tweeën wordt verdeeld kan vanaf dat eiland worden beschouwd als twee verschillende stromen, maar voor en na het eiland is het  1 stroom. Zo ook met het verschil tussen wijsheid als vermogen en als kracht, geeft SN48.43 aan.
Waar het om gaat is dat wanneer iemand de vijf vermogens ontwikkelt, inclusief wijsheid, dan leidt dat tot bevrijding. (SN48.43)

Wijsheid ontwikkelen samen met concentratie en Brahma vihara’s

De teksten bespreken ook het ontwikkelen van de kracht van wijsheid samen met de eerste tot en met de vierde jhana, en ook samen met metta, karuna, mudita, en upekkha. Als je het zo doet wordt je een persoon genoemd... ‘die handelt op basis van de onderrichtingen van de Boeddha, die reageert op zijn advies’. (AN1. 515-574)
Hier zie je de verbinding die gemaakt wordt tussen het ontwikkelen van wijsheid en concentratie, en ook wijsheid en de vier Brahma vihara’s. Ik denk dat dit fragment ook aangeeft dat alleen wijsheid ontwikkelen, niet echt de bedoeling is. (Een uitstapje, Gampopa noemt dat zelfs de weg van Mara).

De kracht of vermogen van wijsheid

Wat is de kracht van wijsheid? Je hebt op heldere wijze gezien en met wijsheid verkend die kwaliteiten die onheilzaam zijn en gerekend worden als onheilzaam; deze die heilzaam zijn en gerekend worden als heilzaam; deze die afkeurenswaardig zijn en gerekend worden als afkeurenswaardig; deze die zonder blaam zijn en gerekend worden als zonder blaam; deze die donker zijn en gerekend worden tot de donkere; deze die helder zijn en gerekend worden tot de heldere; deze die niet gecultiveerd dienen te worden en gerekend worden tot degene die niet gecultiveerd dienen te worden; deze die gecultiveerd dienen te worden en gerekend worden tot degenen die gecultiveerd dienen te worden; deze die de edelen niet waardig achten en gerekend worden tot de edelen onwaardig; deze die waardig bevonden worden door de edelen en gerekend worden  als de edelen waardig. Dit wordt de kracht van wijsheid genoemd."
 (AN9.5)

Hiermee kun je ook zeggen, lijkt me, dat de kracht van wijsheid niet perse niet-onderscheidend is.

Wat is het vermogen van wijsheid? De edele leerling bezit wijsheid gericht op het ontstaan en verdwijnen, dat edel is, doordringend, leidend tot volledige vernietiging van lijden. (SN48.9/11)

-“Hier is een edele leerling wijs; hij bezit de wijsheid die ontstaan en verdwijnen onderscheidt (udayatthagamini panna), die edel en doordringend is en leidt tot de volledige vernietiging van lijden. Dit wordt de kracht van wijsheid genoemd”. (AN5.2, AN5.14, AN5.47, AN6.4/6)
Deze wijsheid wordt in het commentaar uitgelegd als de wijsheid die in staat is om door te dringen in het ontstaan en verdwijnen van de vijf aggregaten. Het is de wijsheid van het pad samen met inzicht-wijsheid. (AN, noot 977). Dit lijkt me de boven-wereldlijke edele visie zoals besproken in het vorige deel.

“Het is inderdaad te verwachten, eerwaarde heer, dat een edele leerling met vertrouwen, wiens energie is opgewekt, wiens mindfulness is gevestigd en wiens geest geconcentreerd is, het zo zal begrijpen: ‘Dit samsara is zonder traceerbaar begin. Een eerste punt waarop wezens gingen dolen en rondwerven, belemmerd door onwetendheid en geketend door begeerte, wordt niet onderscheiden. Maar het zonder overblijfsel vervagen en beëindigen van onwetendheid, de massa duisternis: ‘dit is de vredevolle staat, dit is de sublieme staat, dat is, het kalmeren van alle formaties, het loslaten van alle toe-eigeningen, de vernietiging van begeerte, hartstochtloosheid, beëindiging, Nibbana’. Die wijsheid van hem/haar, eerwaarde heer, is diens vermogen van wijsheid”.  (SN48.50)

In de volgende post ‘wijsheid in het kader van inzicht-meditatie.’

[teksten Siebe]

Wijsheid in het kader van inzicht-meditatie, vipassana, de zaken met de juiste wijsheid zien

Vipassana in de sutta’s

De praktijk van vipassana wordt uitvoerig beschreven in vooral SN22 en SN35. Het leek me het beste dit zo compact mogelijk hier proberen samen te vatten. Als je meer wilt weten, raadpleeg eventueel deze delen van de Samyutta Nikaya.

Wat is vipassana? Inzicht-meditatie wordt het wel genoemd. Het toepassen van het vermogen van wijsheid in de praktijk op wat je ervaart. Dit alles met de juiste wijsheid bezien. Wat is dat dan, die juiste wijsheid? 

Inzicht meditatie wordt toegepast ofwel via het in beschouwing nemen van de elementen, ofwel via het hele zintuiglijke domein (het oog en wat het ook ziet, het oor etc) ofwel via de vijf khandha’s. Het komt mijns inziens neer op het totale veld van ervaring (tot daar waar inzicht-meditatie mogelijk is).

Ik vat de teksten over vipassana zo samen: rupa, sanna, sankhara, vedana, vinnana,  ofwel van het verleden, heden of toekomst, intern of extern, grof of subtiel, inferieur en superieur, ver en nabij-zie dat zo: “Dit is niet van-mij, dit ben ik niet, dit is niet mijn zelf”. Dat  wordt mijns inziens hier bedoeld met ‘met wijsheid zien’. (AN4.181, AN4.196, MN62, SN12.70, SN22.76, MN22, MN109, SN35.1-10, SN22.16, SN22.45, SN22.49, SN22.59, AN4.177, MN28,  MN140, SN22.17 SN22.118/119).

Je kunt ook zeggen volgens mij: je leert de zaken te zien zoals ze zijn, dus: rupa ken je als rupa (dus bijvoorbeeld een geur als een geur), vedana als vedana (een opkomend aangename sensatie als een aangename sensatie), opkomende boosheid als boosheid, gejaagdheid als gejaagdheid, een belaste geest als belaste geest, pijn als pijn, jaloezie als jaloezie. Je ziet het dus niet als: ‘dit is van-mij, dit ben Ik, dit is mijn zelf’.

Het is denk ik wel goed te vermelden dat het zeker niet meteen helemaal je perceptie zal zijn. De perceptie van ‘Ik ben’ in relatie tot de khandha’s is hardnekkig en blijft lang bestaan. Eerst verdwijnt identiteitsvisie, de sakkaya ditthi’s, het denken in termen van ‘Ik ben dit’, of ‘dit of dat ben Ik’. (SN22.89)

Is het nu allemaal maar een trucje, jezelf iets wijsmaken? In de sutta’s wordt de beschouwing: ‘Dit is niet van-mij, dit ben ik niet, dit is niet mijn zelf” op verschillende manieren ingeleid:

Via de perceptie van anicca. Wat heeft het voor zin om iets wat niet naar je zin te handhaven is, zo te zien: “dit is van-mij, dit ben Ik, dit is mijn zelf”. Als je stemmingen steeds veranderen, als je gevoelens steeds veranderen, emoties steeds veranderen, wat heeft het dan voor zin een bepaalde stemming, gevoel, emotie etc te zien als “dit is van-mij, dit ben Ik, dit is mijn zelf’? Als je dat zelf bent, dan kun je het toch ook handhaven naar je zin? Als je geluk zou zijn, of vrolijkheid, stel, en er zou gelden ‘geluk of vrolijkheid dat ben Ik’ waarom ben je dan niet altijd gelukkig? Waarom ontglipt het dan toch weer? Als geluk of vrolijkheid iets van-jou is, waarom verlies je het dan steeds weer? Waarom zou je het dan zien als van-jou? Hoe kun je van iets wat komt en gaat eigenlijk zeggen: ‘Dit is van-mij, dit ben Ik, dit is mijn zelf”?  Als je zaken niet kunt vasthouden, als ze hun eigen wetten volgen, is het dan wel geschikt zo te zien: “dit is van-mij, dit ben Ik, dit is mijn zelf”?

Via de perceptie van dukkha. De teksten geven vaak aan…wat anicca is, dat is ook dukkha. Iets wat uiteindelijk niet naar je zin te handhaven is, is ook onbevredigend, lijden, en het is niet gepast dat zo te zien: “dit is van mij, dit ben Ik, dit is mijn zelf”. Waarom zou je iets wat onbevredigend is, lijden, zien als van-mij en willen toe-eigenen? Dat is toch zelf-kwelling om dat vast te houden? Iets wat onbevredigend is, laat je toch los? Waarom zou je überhaupt iets wat lijden alleen maar bestendigt zo zien: ‘dit is van mij, dit ben Ik, dit is mijn zelf’. Neem je eigen driftigheid. Dat komt en gaat en veroorzaakt een hoop pijn bij jezelf en anderen. Waarom zou je dat zien als ‘van-mij, Ik of je zelf’? Wat dan ook tijdelijk is, geluk, aangename gevoelens, tijdelijk fijne mentale staten, kan dat echt bevredigen, en is dat geschikt om zo te zien: ‘ dit is van mij, dit ben Ik, dit is mijn zelf’?

Via de perceptie van anatta. Dat wat komt en gaat, staat niet onder directe controle van jezelf en is dus ongeschikt om zo te zien: ‘dit is van-mij, dit ben Ik, dit is mijn zelf’. Hoe kun je een gedachte zijn? Je verdwijnt toch niet als gedachten stoppen? Waarom zou je je identificeren met emoties en neigingen die komen en gaan? Is dat wat komt en gaat werkelijk zo belangrijk en wezenlijk? Jezelf? Als je het lichaam bent waarom gehoorzaamt het dan niet aan jouw wensen en verlangens? Als je de geest bent (vedana, sanna, sankhara en vinnana) waarom staat het dan niet volledig onder jouw controle en verdwijnt aangenaam gevoel steeds weer, of aangename mentale staten? Hoe kan dat dan jezelf zijn?

Is het dus wel geschikt om zaken zo te zien ‘dit is van mij, dit ben Ik, dit is mijn zelf’?

In sommige sutta’s worden de drie contemplaties afzonderlijk beschreven, en soms gedrieën, maar veelal komt het neer op het inzicht dat het niet gepast is om de zaken die je ervaart zo te zien: ‘dit is van-mij, dit ben Ik, dit is mijn zelf’.

Gevolgen vipassana

De sutta’s geven aan dat door vipassana de geest zich (geleidelijk) zal afwenden van rupa, vedana, sanna, sankhara en vinnana, van dat wat komt en gaat, in die zin dat het minder en minder bekoort en verlangens oproept. De geest wordt geleidelijk hartstochtloos. De geest raakt minder gericht op worden en dus dingen willen ervaren. Als de geest geleidelijk steeds hartstochtlozer wordt, en de driften bedaren, komt daarin op een bepaald moment de kennis van bevrijding op: ‘geboorte is beeindigd, gedaan is wat gedaan moest worden, er is geen terugkomst hier meer in enige staat’.

Uiteindelijk, maakt de praktijk van vipassana m.b.t. tot dit lichaam met diens bewustzijn, een einde aan Ik-maken, mijn-maken en de onderliggende neiging tot verbeelding. (SN22.71, MN109). 

Er valt veel meer over te zeggen maar hier wilde ik het maar bij laten.

Samenvattend

In de kern betekent het ‘zien met wijsheid’ bij vipassana dat je alles wat je via de zintuigen ervaart, en ook het zien, horen, voelen etc zelf, van verleden, heden of toekomst, innerlijk en uiterlijk, subtiel of grof, ver of nabij niet meer zo ziet : ‘dit is van mij, dit ben Ik, dit is mijn zelf’ maar de zaken ziet voor wat ze zijn; rupa als rupa, vedana als vedana, sanna als sanna, sankhara’s als sankhara’s, vinnana’s als vinnana’s en Nibbana als Nibbana. Niet als ‘van-mij, Ik en mijn zelf’.

Het gaat dus ook om het toe-eigenen van externe zaken. Ook spullen of andere mensen (externe rupa en externe nama-rupa) of je land, je huis, je omgeving, de wereld, kun je zien als ‘van-mij’ of als ‘Ik’.

Ik heb zelf het gevoel dat als je de wijsheid hebt die in het komen en gaan van verschijnselen doordringt, het meer en meer gaat leven ‘dit is niet van-mij, dit ben Ik niet, dit is niet mijn zelf’. Maar ik geloof niet dat je het zo geforceerd moet brengen,  dat dit direct je zicht op zaken zal zijn. Het is iets waar je ook in groeit en wat meer en meer gaat leven voor jezelf als de kracht van wijsheid groter wordt.

[teksten Siebe]

Wat verzwakt wijsheid en wat leidt tot diens ontwikkeling en groei?

Eerst, wat verzwakt wijsheid?

Miccha Sankappa, verkeerde intenties of manieren van denken

De gedachten van zintuiglijk verlangen, gedachten van kwade wil, gedachten van wreedheid verzwakken wijsheid. (MN19).

-“Monniken, de volgende drie soorten onheilzame gedachten maken blind, zorgen voor een gebrek aan visie en afwezigheid van inzicht. Ze belemmeren wijsheid, geven aanleiding tot ergernis, en zijn niet bevorderlijk [op de weg] naar nibbana.
Welke zijn deze drie soorten onheilzame gedachten ?
Het zijn wellustige gedachten, boze gedachten, en agressieve gedachten.
Dit, Monniken, zijn de drie soorten onheilzame gedachten die blind maken, die zorgen voor een gebrek aan visie en afwezigheid van inzicht. Ze belemmeren wijsheid, geven aanleiding tot ergernis, en zijn niet bevorderlijk [op de weg] naar nibbana. . (Iti 3.4.8, vertaling Guy Dubois)

Dit zijn de drie soorten verkeerde soorten gedachten of intenties, miccha sankappa. De tweede factor van het verkeerde edele pad. Verkeerd in de zin dat de wensen of verwachtingen er bij niet zullen uitkomen, bescherming, geluk en voorspoed.

De Vijf Hindernissen

De vijf hindernissen verzwakken wijsheid. Wat zijn de vijf hindernissen? Dat zijn: hevige zintuiglijke verlangens, hevige afkeer, luiheid en traagheid, rusteloosheid en berouw, en twijfel. Als dit soort staten opkomen, dan verzwakt dat wijsheid op dat moment. Wijsheid  is op dat moment zo zwak dat je op dat moment niet ziet wat goed is voor jezelf, voor anderen en voor beide. Voorbeeld: als lust heel hevig is dan denk je alleen maar aan het bevredigen daarvan en kun je anderen zien als enkel lust-objecten. Hun welzijn, hun heil boeit je dan niet. De geest is op dat moment volledig verblind door de hindernis van kama chanda, hevige zintuiglijke verlangens.

Je bent met de hindernissen volgens de sutta’s ook niet in staat om een boven-menselijk onderscheid in kennis en visie te realiseren die de edelen waardig achten. (AN4.198, AN5.51, SN46.37 (Ik denk dat boven-wereldlijke visie wordt bedoeld).
De vijf hindernissen zorgen voor blindheid, gebrek aan zicht, gebrek aan kennis, zijn nadelig voor wijsheid, neiging naar spanning, ze leiden weg van Nibbana. De 7 verlichtingsfactoren zorgen juist voor de groei van wijsheid. (SN46.40)

Welk gevaar schuilt er in lobha, dosa en moha? Je raakt gericht op je eigen lijden, dat van anderen en van beide, en je ervaart op dat moment mentaal lijden en bedruktheid. Iemand overmant door lobha, dosa en moha raakt betrokken in wangedrag. Je ziet niet meer wat goed is voor jezelf, anderen en voor beide.
Het leidt dus tot blindheid, verlies van zicht, en gebrek aan kennis, het belemmert wijsheid, het staat op 1 lijn met stress en leidt niet naar Nibbana.
Dus er dient afstand te worden gedaan van hebzucht, haat en begoocheling. Hoe? Het edele achtvoudige Pad ontwikkelen en cultiveren. (AN3.71)

Onzorgvuldige aandacht, de perceptie van nicca, sukha, atta en subha hebben

-Voor iemand met onzorgvuldige aandacht (ayoniso manasikara) ontstaat nog niet opgekomen verkeerde visie en opgekomen verkeerde visie neemt toe (AN1.310).
-er zijn twee voorwaarden voor het ontstaan van verkeerde visie, namelijk, de uitspraken van een ander persoon en onzorgvuldige aandacht.

Wat onzorgvuldige aandacht aangaat, het Abhidhamma boek Vibhanga §936 (the Book of the Analyses, PTS 1969) zegt over onzorgvuldige aandacht:

-“Wat is ongepaste aandacht? Er is zulke ongepaste aandacht: ‘in vergankelijkheid daar is duurzaamheid’; ‘In pijn is er plezier’; ‘in afwezigheid van een ziel is er een ziel’, ‘in afwezigheid van schoonheid is er schoonheid’; of het keren van de geest naar, herhaaldelijk keren naar, kennen, attentie voor, aandacht voor wat tegengesteld is aan de waarheid”.

In de verzen van AN4.49 wordt het zo gezegd:

-“Bestendigheid waarnemend in het vergankelijke (perceptie van nicca, Siebe),
Plezier waarnemend in wat lijden is (perceptie van sukha),
Een zelf waarnemend in wat niet zelf is (perceptie van atta),
En aantrekkelijkheid waarnemend in wat onaantrekkelijk is (perceptie van subha),
Nemen wezens hun toevlucht tot verkeerde visies,
Hun geesten in de war, hun kijk op zaken vertekend.
Zulke mensen zijn gebonden door het juk van Mara,
En bereiken niet bescherming tegen gebondenheid.
Wezens continueren in samsara,
naar geboorte en dood gaand”.

Door onzorgvuldige aandacht komt bij aangename objecten wellust op (voorkeur) of groeit de al aanwezige wellust aan, en bij onaantrekkelijke objecten komt afkeer/haat op, of de al aanwezige haat groeit. In zijn algemeenheid leidt onzorgvuldige aandacht dus tot begoocheling (zie ook AN3.68).

Gehechtheid

-Wanneer wat bestaat, door te hechten aan wat, door het vastpakken van wat, ontstaat verkeerde visie? Wanneer er vorm is, bhikkhu’s, door te hechten aan vorm, door het vastpakken van vorm, ontstaat verkeerde visie. Wanneer er gevoel is, bhikkhu’s, door te hechten aan gevoel, door het vastpakken van gevoel, ontstaat verkeerde visie…zo ook voor de andere drie khandha’s.
“Maar zonder gehechtheid aan wat vergankelijk is, lijden en onderhevig aan verandering, kan verkeerde visie ontstaan? “. “Nee, eerwaarde heer” (SN22.154).

In de volgende post ‘wat leidt tot de ontwikkeling en groei van wijsheid’

[teksten Siebe]

Wat leidt tot de ontwikkeling en groei van wijsheid?

Eerst een korte inleiding

Kalmte en Inzicht Samen Ontwikkelen

We dienen zowel interne sereniteit als de hogere wijsheid van inzicht in verschijnselen (adhipannadhammavipassana*) te realiseren. Niet alleen sereniteit en ook niet alleen de hogere wijsheid van inzicht in verschijnselen maar beide. (AN4.93, AN10.54).
Zelfonderzoek is hierbij nodig. Je moet zelf vaststellen of je interne sereniteit hebt gerealiseerd of de hogere wijsheid van het inzicht in verschijnselen. Heb je ze beide niet dan dien je een buitengewoon verlangen op te wekken, ijver, onvermoeibaar enthousiasme, opmerkzaamheid en helder begrip om deze heilzame kwaliteiten te verkrijgen, met hetzelfde besef van urgentie en ijver als wanneer je kleding in brand zou staan en je dit zou doven.
(noot*: adhipannadhammavipassana: Volgens het commentaar is dit het inzicht in de vijf aggregaten (AN, noot 787). We moeten iemand met hogere wijsheid van inzicht in verschijnselen benaderen en vragen hoe geconditioneerde verschijnselen moeten worden gezien, onderzocht en onderscheiden. Dit legt die persoon dan uit. Het commentaar maakt duidelijk dat ze gezien moeten worden als anicca, dukkha en anatta. (AN, noot 788)

Als we sereniteit van geest willen leren, moeten we iemand benaderen die dit heeft gerealiseerd en vragen hoe de geest gestabiliseerd dient te worden, hoe te bedaren, hoe te verenigen, hoe te concentreren. Die ander zal dat ons dan leren. De sutta legt niet uit hoe, maar het commentaar zegt dat we dit moeten doen door de 1-4 jhana. (AN, noot 789)

Leren én met wijsheid doorgronden van de Dhamma

Belangrijk is de Dhamma te leren maar het niet daarbij te laten. We dienen het met wijsheid te doorgronden, want anders blijven we maar (een gewoon) iemand verzonken in gedachten, verzonken in recitatie, verzonken in leren, verzonken in communicatie (veel praten over de Dhamma). Leren én met wijsheid doorgronden dat is wat nodig is te doen. (AN5.74)


Wat leidt tot de ontwikkeling en groei van wijsheid?

De 7 verlichtingsfactoren

De 7 verlichtingsfactoren zorgen voor de groei van wijsheid. (SN46.40) Wat zijn deze zeven?
De verlichtingsfactor van vertrouwen, onderzoek van verschijnselen en staten, mindfulness, toewijding, kalmte, vreugdevolle interesse, concentratie, gelijkmoedigheid.

Opmerkzaamheid op het lichaam gericht

Indien eén ding ontwikkeld en gecultiveerd wordt leidt dat tot het verkrijgen van wijsheid, tot de uitbreiding van wijsheid, de grootheid van wijsheid, de overvloed van wijsheid, de uitgebreidheid van wijsheid, de vrolijkheid van wijsheid, de diepte van wijsheid, tot de vreugde van wijsheid, de snelheid van wijsheid, de scherpte van wijsheid, de doordringendheid van wijsheid. Wat is dat? Mindfulness op het lichaam gericht . (AN1. 600-615)
Deze praktijk wordt hier beschreven:
http://www.sleuteltotinzicht.nl/d22.htm#indachtigheid%20van%20het%20lichaam%20%E2%80%94%20kaya%20nupassana

Mindfulness stevig gevestigd hebben. Dit is de basis voor de wijsheid die het ontstaan en verdwijnen van verschijnselen onderscheidt. (AN5.122)

Samma Sankappa, juiste manieren van denken of juiste intenties

-“Monniken, de volgende drie soorten heilzame gedachten verwijderen blindheid en zorgen voor visie, wijsheid, inzicht en voor de ontwikkeling en groei van wijsheid. Ze geven geen aanleiding tot ergernis en zijn bevorderlijk [op de weg] naar nibbana.
Welke zijn deze drie soorten heilzame gedachten ?
Het zijn gedachten over verzaking, gedachten over vriendelijkheid en gedachten over geweldloosheid. (Iti 3.4.8, vertaling Guy Dubois, MN19)

Van het edele achtvoudige pad is dit de tweede factor, samma sankappa. Samen met de eerste factor, samma ditthi, juiste visie, wordt dit gerekend tot de poot van wijsheid. Juiste spraak, juist handelen, juiste levensonderhoud behoort tot moraliteit. Juiste ijver, concentratie en mindfulness tot de poot van concentratie.

Contact met wijze mensen, edelen (ariya Sangha)

Het bezoeken van wijze mensen en dingen vragen als: ‘wat is heilzaam, wat is onheilzaam, wat is afkeurenswaardig, wat is zonder blaam, wat dient gecultiveerd te worden, wat niet. Welk soort daad zal leiden tot mijn nadeel en lijden voor een lange tijd? Wat voor soort daad zal leiden tot mijn welzijn en geluk voor lange tijd’. Zulke vragen leiden tot wijsheid. Als je na de dood weer geboren wordt als mens ben je wijs. Hierin tekortschieten is de weg van begoocheling. (MN135)

Omgaan met goede personen (edele mensen bij wie het Dhamma oog geopend is), de goede Dhamma horen, zorgvuldig aandacht, en beoefening in overeenstemming met de Dhamma. leiden tot wijsheid. (SN55.59-74, AN4.248)
Deze vier factoren leiden ook tot stroom-intrede en de andere hogere vruchten. (AN, noot 962)

“Je dient alleen met de goeden om te gaan;
Met de goeden zou je intimiteit moeten koesteren
Na de ware Dhamma van de goeden geleerd te hebben
Wordt wijsheid verkregen, maar niet van anderen.” (SN1.31, SN2.21)

“Vertrouwen stellend in de Dhamma van de arahants
Voor de verwezenlijking van Nibbana
Vanuit het verlangen om te leren, verkrijg je wijsheid
Als je ijverig en scherpzinnig bent.” (SN10.12)
 
Zorgvuldige of gepaste aandacht (yoniso manasikara)

In het bovenstaande wordt zorgvuldige aandacht genoemd als iets wat leidt tot wijsheid. Enkele fragmenten hierover:

-“Bhikkhu’s ik zie geen enkel ding op basis waarvan nog niet opgekomen juiste visie ontstaat en reeds opgekomen juiste visie toeneemt, als zorgvuldige aandacht (yoniso manasikara). Voor iemand met zorgvuldige aandacht, komt nog niet opgekomen juiste visie op en opgekomen juiste visie neemt toe.” (AN1.311).
-“Bhikkhu’s, er zijn twee voorwaarden voor het ontstaan van juiste visie. Welke twee? De uitspraken van een ander [persoon] (onderricht beluisteren, Siebe) en zorgvuldige aandacht. Dit zijn de twee voorwaarden voor het ontstaan van juiste visie.” (AN2.126).

Waar komt deze zorgvuldige of gepaste aandacht op neer? Dat je iets wat onbevredigend is en de honger niet zal bevredigen (dukkha) ook zo ziet. Dat je iets wat vergankelijk is en niet naar je zin te handhaven is, onbestendig is (anicca), ook zo ziet. Dat iets wat het ontbreekt aan een zelf en onwezenlijk is, niet substantieel, leeg, niet jezelf (anatta) ook zo ziet. Dat je iets wat onaantrekkelijk is, niet begerenswaardig (asubha), ook zo ziet. Dus je hebt de perceptie gevestigd van anicca, dukkha, anatta en asubha.

Door te mediteren op de vergankelijkheid van de sankhara’s verdwijnt onwetendheid en ontstaat wijsheid (Iti. 3.4.6 vertaling Guy Dubois)

Opsomming van acht oorzaken

Er zijn acht oorzaken en voorwaarden die leiden tot het verkrijgen van de wijsheid fundamenteel voor het spirituele leven.
-Iemand leeft in afhankelijk van een leraar of iemand die die rol kan bekleden en heeft t.o.v. die leraar een goede band en eerbied, en een scherp gevoel van morele schaamte en vrees t.o.v. de leraar.
- Hij bezoekt die leraren van tijd tot tijd en vraagt hoe het met ze gaat en naar de betekenis van zaken. De leraren maken dan duidelijk wat onduidelijk was.
-Na de Dhamma zo gehoord te hebben neemt de leerling zijn toevlucht in twee soorten terugtrekking; lichamelijk en geestelijk.
-je bent deugdzaam, wordt beheerst door de regels, in bezit van goed gedrag en gevaar ziend in onbeduidende fouten. Je traint in de trainingsregels.
-Je hebt veel geleerd, herinnert dat, en verzamelt wat geleerd is. De onderrichtingen worden goed onthouden, mentaal onderzocht en goed doordrongen met visie.
-Je hebt de energie opgewekt om afstand te doen van onheilzame staat en het verkrijgen van heilzame. Je bent sterk, ferm in inspanning, niet verzakend in de taak om heilzame kwaliteiten te cultiveren.
-Te midden van de Sangha doe je niet mee aan gebazel en zinloos gekletst. Of je spreekt zelf over de Dhamma, verzoekt anderen dat te doen of doet er het edele zwijgen toe.
-Je beschouwt constant het ontstaan en verdwijnen in de vijf aggregaten onderhevig aan gehechtheid: ‘zo is rupa, zo diens ontstaan, zo diens verdwijnen; zo is gevoel…etc.  (AN8.2, DN34§2.1)

Niet hechten

-Wanneer wat bestaat, door te hechten aan wat, door het vastpakken van wat, ontstaat verkeerde visie? Wanneer er vorm is, bhikkhu’s, door te hechten aan vorm, door het vastpakken van vorm, ontstaat verkeerde visie. Wanneer er gevoel is, bhikkhu’s, door te hechten aan gevoel, door het vastpakken van gevoel, ontstaat verkeerde visie…zo ook voor de andere drie khandha’s.
“Maar zonder gehechtheid aan wat vergankelijk is, lijden en onderhevig aan verandering, kan verkeerde visie ontstaan? “. “Nee, eerwaarde heer” (SN22.154).

In de volgende post, wat betekent het wanneer wijsheid vervuld is?

[teksten Siebe]

Wat betekent het als wijsheid in de praktijk vervuld is?

“Er wordt gezegd, ‘geleerd, van doordringende wijsheid’. Op welke wijze ben je geleerd, van doordringende wijsheid? Als je de betekenis hebt begrepen van: ‘dit is lijden’ en er met wijsheid in bent doorgedrongen. Idem voor de andere drie edele waarheden.
“Er wordt gezegd: “een wijs persoon van grote wijsheid”. Op welke manier ben je een wijs persoon met grote wijsheid? Een wijs persoon is niet uit op zijn eigen lijden, andermans lijden of van beide. Wanneer hij denkt, denkt hij alleen aan zijn eigen welzijn, het welzijn van anderen van beiden, van de hele wereld. (AN4.186)
(Dit laatste is iets wat mij erg aanspreekt).

Iemand die wijs is. Waar verwijst dat naar? Iemand begrijpt op een wijze manier de vier edele waarheden. (MN43§1-3)

-En hoe herken je een bhikkhu die vervuld is van wijsheid?
Zulke monnik heeft zichzelf gerealiseerd door persoonlijk direct
inzicht in dit leven. Zo komt hij tot bevrijding van zijn geest
en tot bevrijding van inzicht. En hij verblijft in deze onbesmette
toestand—doordat de mentale vergiften vernietigd zijn. Dit is de
manier waarop je een bhikkhu herkent die vervuld is van wijsheid. (Iti3.5.8]

“Hem noem ik begoocheld, Aggivessana, die niet afstand heeft gedaan van de asava’s die bezoedelen, vernieuwing van bestaan brengen, moeilijkheden geven, rijpen in lijden, en leiden tot toekomstige geboorte, verouderen en dood. Want het is met het niet-afstand hebben gedaan van de asava’s dat iemand begoocheld is. Hem noem ik niet-begoocheld (of wijs, Siebe) die afstand heeft gedaan van de asava’s die bezoedelen, vernieuwing van bestaan brengen, moeilijkheden geven, rijpen in lijden, en leiden tot toekomstige geboorte, verouderen en dood. Want het is met het afstand gedaan hebben van de asava’s dat iemand niet-begoocheld (of wijs) is”. (MN36§47)

Wanneer de geest goed versterkt/geconsolideerd is door wijsheid, is iemand in staat te verklaren: ‘geboorte is vernietigd, het spirituele leven is geleefd, wat gedaan moest worden is gedaan, of er is geen wederkeer meer naar enige staat van bestaan’.
Hoe is de geest goed versterkt door wijsheid? Wanneer hij weet, ‘mijn geest is zonder hebzucht, haat en begoocheling. Mijn geest is niet meer onderhevig aan verleidingen (infatuation). Mijn geest is vrij van vijandigheid. Vrij van verwardheid. Mijn geest keert niet meer terug naar de kama-loka, de rupa-loka en arupa-loka’. (AN9.25)

-“Monniken, deze twee dingen hebben betrekking op ware kennis (vijjabhagiya). Welke twee? Kalmte en inzicht. Als kalmte is ontwikkeld, welk voordeel ervaar je dan? De geest is ontwikkeld. Wanneer geest is ontwikkeld, welk voordeel ervaar je dan? Er is afstand gedaan van begeerte. Wanneer inzicht is ontwikkeld, welke voordeel ervaar je dan? Wijsheid is ontwikkeld. Als wijsheid is ontwikkeld, welk voordeel ervaar je dan? Er is afstand gedaan van onwetendheid. Een geest bezoedeld door begeerte is niet bevrijd, en wijsheid bezoedeld door onwetendheid is niet ontwikkeld. Dus, monniken, door het verdwijnen van begeerte is er de bevrijding van geest, en door het verdwijnen van onwetendheid is er bevrijding door wijsheid”. (AN2.31)

-Want dit bhikkhu’s is edele opperste wijsheid, namelijk, de kennis van de vernietiging van al het lijden (MN140). Het commentaar verklaart dit als de wijsheid aangaande de vrucht van arahantschap (MN, noot 1283)

De dwaas en wijze worden gekenmerkt door hun daden. Wijsheid schijnt in diens manifestatie.
Een dwaas vertoont wangedrag met lichaam, spraak en geest, en een wijze goed gedrag. (AN3.2)

De Boeddha noemt iemand een grote man met grote wijsheid als: 1. Hier oefent iemand voor het welzijn en het geluk van vele mensen; hij is iemand die velen heeft gevestigd in de edele methode, d.i. in de goedheid van de Dhamma, in de heilzaamheid van de Dhamma. 2. Hij denkt wat hij wil denken, en denkt niet wat hij niet wil denken; hij neemt zich voor wat hij zich dan ook wil voornemen, en neemt zich niet voor wat hij zich niet voor wil nemen; dus hij heeft meesterschap bereikt over de manieren van denken. 3. Hij verkrijgt naar wens, zonder moeilijkheden of problemen de vier jhana’s die de hogere geest vormen en aangename manieren zijn om te verblijven in dit huidige leven; 4. Met de vernietiging van de asava’s heeft hij voor zichzelf met rechtstreekse kennis in dit leven de smetteloze bevrijding van geest gerealiseerd, bevrijding door wijsheid, en na het te zijn binnengegaan verwijlt hij er in. (AN4.35)

Hoe is iemand goed bevrijd door wijsheid? Hier begrijpt iemand: ‘Ik heb afstand gedaan van hebzucht, heb het bij de wortel afgesneden, het gemaakt tot de stronk van een palmboom, vernietigde het zodat het niet meer onderhevig is aan toekomstig bestaan. Ik heb afstand gedaan van haat…van begoocheling… vernietigde het, zodat het niet meer onderhevig is aan toekomstig bestaan. (AN10.20)

Wat is de vervulling van wijsheid? Als de geest door de vijf hindernissen wordt overmand, doe je wat je juist dient te vermijden en verwaarloost je taak. Als eenmaal begrepen is dat de vijf hindernissen bezoedelingen zijn van de geest, doe je afstand van ze. Als er afstand van is gedaan dan wordt je een edele leerling genoemd met grote wijsheid, iemand die de reikwijdte ziet, verwezenlijkt in wijsheid. (AN.4.61, AN4.76).

Op welke manier, eerwaarde heer, is een leken volgeling verwezenlijkt in wijsheid? Hij is wijs, hij bezit wijsheid gericht op het ontstaan en verdwijnen, dat edel is en doordringend, dat leidt naar de volledige vernietiging van lijden. (SN55.37)
Wat is de vervulling van wijsheid? Je bezit de wijsheid die het ontstaan en verdwijnen onderscheidt, die edel is en doordringend en leidt tot de volledige vernietiging van lijden. (AN8.54)

Dit besluit het Thema: Wijsheid