De Vijf Krachten

[teksten Siebe]

De Vijf Krachten (panca bala)

Het algemene belang van ontwikkeling

Er zijn wel eens discussies over het belang van het bewust (h)erkennen, aanspreken,  ontwikkelen en cultiveren van vermogens in onszelf. Moet je nu wel of niet actief ergens aan werken om bevrijding te realiseren?

De Pali-Boeddha beschreef het belang van het bewust en actief ontwikkelen van kwaliteiten in jezelf aan de hand van het voorbeeld van een kip en haar eieren. Een kip kan wel wensen dat ze jongen krijgt maar als ze niet op haar eieren gaat zitten broeden, en deze af en toe omkeert, gaat dat niet gebeuren. Zo ook met bevrijding. Je moet er wat voor doen. Om bevrijding te realiseren moet je wel concreet bepaalde kwaliteiten in jezelf (h)erkennen, aanspreken, ontwikkelen en verder cultiveren. Waarom zijn we überhaupt nog niet bevrijd? Door gebrek of onvoldoende ontwikkeling, geven de teksten aan. Door toewijding aan ontwikkeling zullen de ketens afzwakken en verdwijnen. (SN22.101, AN7.71).

De Pali-Boeddha vergelijkt het resultaat van spirituele ontwikkeling met het gebruik van bijvoorbeeld een hamer door een timmerman. Op een bepaald moment, na jaren toepassing, zie je slijtage van de steel. Misschien zie je de vingerafdrukken er in staan. Maar je weet niet precies wanneer wat is weggesleten. Maar dat delen van de steel weggesleten zijn, weet je zeker. Zo ook met spirituele ontwikkeling. Je kunt niet precies vertellen wat wanneer is verdwenen maar dat bezoedelingen afnemen en verdwijnen dat weet je, dat merk je.  (SN22.101, AN7.71)

Ontwikkelen & Cultiveren

Wat we dienen te ontwikkelen en verder cultiveren om bevrijding te realiseren, wordt op verschillende, elkaar overlappende manieren, beschreven. Heel uitgebreid aan de hand van de 37 factoren van verlichting (bodhipakkhiya dhammā): de 4 vestigingen van mindfulness, de 4 juiste strevingen, de 4 bases voor spirituele kracht, de 5 spirituele vermogens, de 5 spirituele krachten, de 7 verlichtingsfactoren, en het 8-voudige Pad. Dit is het pad leidend naar het ongeconditioneerde. (SN43.5-11+12)

De vijf krachten zijn dus een onderdeel van wat we dienen te ontwikkelen in onszelf.
Deze vijf krachten zijn: de kracht van vertrouwen, de kracht van energie of ijver, de kracht van mindfulness, de kracht van concentratie en de kracht van wijsheid.
In deze serie posten informatie over deze vijf krachten.
In de Sutta Pitaka is SN50 het deel dat specifiek gaat over de vijf krachten. Het zijn spirituele vermogens in onszelf die we dienen te (h)erkennen, aan te spreken, sterk te maken om af te koersen op Nibbana.

De ontwikkeling van de vijf krachten koerst af op Nibbana

De Rijn helt af naar de Noordzee, het gaat die richting op, het neigt die kant op, net zo neigen de vijf vermogens naar Nibbana. (SN50.1-12)  Ze leiden naar het ongeconditioneerde. (SN43.12)
De vijf krachten moeten ontwikkeld worden en dan leiden ze naar vrede en verlichting.  (MN77§19)
De vijf krachten dienen ook ontwikkeld te worden voor directe kennis en afstand doen en beëindiging van de bezoedelingen. (AN5.307/308/317)
Het uiteindelijke doel van de ontwikkeling van de vijf krachten is het verwijderen van lobha, dosa en moha, dat is, het realiseren van Nibbana.  (SN50.55)

Er wordt in deze serie posten eerst beschreven wat deze vijf krachten zijn volgens de sutta’s. Verder, aansluitend, heb ik per kracht nog wat extra informatie verzameld uit de sutta’s.

Spiritueel vermogen of spirituele kracht?

Hoewel de vijf spirituele vermogens en vijf spirituele krachten apart worden genoemd in de teksten,  leggen de sutta’s niet echt het verschil uit. Ze geven eigenlijk aan dat ze hetzelfde zijn en dat het verschil alleen een kwestie is van perspectief . (SN48.43)
Je zou denken dat de vijf spirituele krachten de sterk geworden vijf spirituele vermogens zijn (en dat wordt wel eens zo uitgelegd) maar voor die uitleg is niet echt direct een aanwijzing in de sutta’s. Het commentaar legt het echter wel zo uit dat het krachten zijn in zoverre ze niet wankelen bij hun tegendelen: dus de kracht van vertrouwen wankelt niet door twijfel, de kracht van energie of ijver wankelt niet door luiheid, mindfulness wankelt niet door vergeetachtigheid, concentratie niet door afleiding, en de kracht van wijsheid komt niet meer tot wankelen door onwetendheid.  Het staat allemaal stevig, zeg maar. (SN48, noot 230)
Deze uitleg gaat dus wel die kant op dat de vijf krachten de sterk geworden vijf vermogens zijn.

Het voornaamst

Onder de vijf krachten is de kracht van wijsheid het voornaamst. Zoals een nokbalk alle dakspanten bij elkaar houdt en verenigt, zo houdt de kracht van wijsheid de andere bij elkaar en verenigt ze.  (AN5.12/16)

Waar kun je deze vijf krachten zien?

Waar kun je de kracht van vertrouwen zien? De kracht van vertrouwen is te zien in de vier factoren van stroom-intrede^*. Waar zie je de kracht van energie of inspanning? De kracht van energie is te zien in de vier soorten juiste ijver. Waar zie je de kracht van mindfulness? Dat zie je in de vier vestigingen van mindfulness. Waar zie je de kracht van concentratie? Dat zie je in de vier jhana’s. Waar zie je kracht van wijsheid?  Dat zie je in de vier edele waarheden. (AN5.15)

(* De vier factoren van stroom-intrede zijn: onwankelbaar vertrouwen in de Boeddha, Dhamma en Sangha en deugdzaam gedrag dat de edelen liefhebben (AN, noot 892))

Bronnen en Afkortingen

Bij het samenstellen van deze serie posten is gebruik gemaakt van de vertaling van Digha Nikaya (DN) door Walshe en Majjhima Nikaya (MN), Samyutta Nikaya (SN) en Anguttara Nikaya (AN) door Bodhi.

Uiteraard deel ik deze serie posten met jullie als leerling, niet als leraar.

In de volgende posten meer info over de vijf krachten. Hoop dat jullie het leerzaam vinden.

[teksten Siebe]

Wat zijn de vijf spirituele krachten?

Er zijn vijf krachten. Welke vijf? De kracht van vertrouwen, de kracht van energie, de kracht van mindfulness, de kracht van concentratie en de kracht van wijsheid. (AN5.13, en vele andere). In de komende delen meer informatie over deze spirituele krachten, startend met de kracht van vertrouwen.

Wat is de kracht van vertrouwen?

Hier is een edele leerling voorzien van vertrouwen. Hij heeft op de volgende manier vertrouwen in de verlichting van de Tathagata: ‘De Gezegende is een arahant, volmaakt verlicht, verwezenlijkt in ware kennis en gedrag, gezegend, kenner van de wereld, onovertroffen trainer van hen die getemd kunnen worden, leraar van deva’s en mensen’. (AN5.2+14)

Als je dit hebt, wordt dat ‘de verwezenlijking van vertrouwen’ genoemd. (AN4.61)

Extra informatie over de kracht van vertrouwen

Zonder vertrouwen is het niet mogelijk te groeien, progressie te maken, en tot rijpheid te komen in de Dhamma en Discipline.  Wel als er vertrouwen is. (AN10.82)
Als je namelijk geen vertrouwen hebt in de verlichting van de Boeddha en de Dhamma dan neem je diens instructies ook niet ter harte. Komt het niet van beoefening en zul je de vruchten ook niet ervaren.

De basis voor vertrouwen in de Boeddha is gebaseerd op de verlichting van de Boeddha en zijn onderricht, de Dhamma. Het is geen blind vertrouwen.

De Boeddha en Dhamma onderzoeken

Om vertrouwen te hebben of verkrijgen in de Boeddha’s verlichting en kwaliteiten moet je hem onderzoeken, geven de sutta’s aan. (Dit geldt eigenlijk voor elke leraar). Hoe je dat doet, is onderwerp van MN47: https://suttacentral.net/mn47/en/sujato

Een groot deel gaat over het zien van het ontbreken van onheilzame staten bij de Boeddha. Er is bij hem niks corrupts te vinden. Ook niet die staten die verbonden zijn met faam en bekendheid, zoals eigenwaan en anderen misprijzen. Er zijn alleen heilzame staten.
Uiteindelijk kun je directe persoonlijke kennis krijgen van bepaald onderricht. Dat kan leiden tot een conclusie betreffende de onderrichtingen. En zo, met al dat bewijs, vertrouwen winnen in de verlichting van de Boeddha en diens onderrichtingen. Het beste is vertrouwen geworteld in dit soort bewijs. Het is dan onoverwinnelijk voor een andere leraar, god, of Mara of wie dan ook in de wereld. (MN47)

De Pali-Boeddha spoort dus aan hem als persoon, als Leraar en zijn leer te onderzoeken, te beproeven, en vraagt geen blind geloof of vertrouwen.

In de tijd van de Boeddha (en waarschijnlijk nu nog wel) betekende een groot vertrouwen in de Boeddha en zijn leer dat je het leven als huishouder opgaf en het thuisloze leven omarmde. Je ziet de Boeddha dan als je helper, je gids en leraar. Je volledig wijdend aan de Dhamma en het realiseren van de vruchten aan de hand van de specifieke instructies. In feite is de Boeddha dan je voorbeeld. (MN4)
Je zou dit volgens de teksten idealiter moeten doen vanuit de volgende overwegingen: ‘Ik ben een slachtoffer van geboorte, verouderen, dood, van smart, geweeklaag, pijn, verdriet en wanhoop; Ik ben een slachtoffer van lijden, een prooi van lijden. Zeker, het beëindiging van deze hele massa aan lijden kan gekend worden’. Vertrouwen in de verlichting.
Je moet niet alleen maar een makkelijk leven willen leiden als monnik of thuisloze maar dus werkelijk zo gemotiveerd zijn om zelf bevrijding te realiseren. (MN67, MN68)

Dat wat betreft vertrouwen in de Boeddha en Dhamma.

Vertrouwen als schakel in Paticca Samuppada, De start van het breken met de lijdenspiraal

Er wordt ook gezegd dat lijden de directe oorzaak (proximate cause) is van vertrouwen. Zou er namelijk geen lijden zijn, dan zou je ook niet op zoek gaan naar een oplossing en toevlucht willen nemen in de Boeddha en Dhamma. Vertrouwen speelt een belangrijke rol in het doorbreken van de lijdenspiraal. Dat doorbreken wordt zo beschreven: met lijden als directe oorzaak ontstaat vertrouwen. Met vertrouwen als directe oorzaak, blijheid. Met blijheid als directe oorzaak, vreugde. Met vreugde als directe oorzaak, kalmte. Met kalmte als directe oorzaak geluk. Met geluk als directe oorzaak, concentratie. Met concentratie als directe oorzaak, de kennis en visie van de zaken zoals ze werkelijk zijn. Met de kennis en de visie van de zaken zoals ze zijn^* als directe oorzaak, ontgoocheling (ontnuchtering). Met ontgoocheling/ontnuchtering als directe oorzaak wordt de geest hartstochtloos. Met hartstochtloosheid als directe oorzaak, bevrijding. Met bevrijding als directe oorzaak, is er de kennis van de vernietiging van lijden.  (SN12.23)

(*Wat het betekent ‘om de dingen te zien zoals ze werkelijk zijn’ komt uitgebreid aan bod in het deel over de kracht van concentratie, zie verder).

Vertrouwen speelt dus een cruciale rol richting de beëindiging van lijden. De functie is vooral dat het een bepaalde vreugde schenkt, en dat geeft vervolgens weer kalmte aan lichaam en geest…dat weer etc .

(Ontgoocheling of ontnuchtering (Nibbida) kan komen als je de ontnuchterende waarheid over iets of iemand ontdekt of inziet. Je bent dan een illusie armer, zeg maar. Dit wordt gezien als iets voordeligs want het zwakt de koorts af, de honger, de blindheid, het dromerige. Met afzwakkende koorts en honger krijg je meer de smaak van bevrijding te pakken. Later bij de kracht van concentratie wordt hier uitgebreider op ingegaan). 

Vertrouwen opwekken door wonderen te verrichten?

De Boeddha zou ook vertrouwen kunnen opwekken bij anderen door het vertonen van allerlei wonderbaarlijke vermogens maar dat ziet de Pali-Boeddha niet als de weg. Omdat iemand die sowieso geen vertrouwen heeft, die sceptisch is, ook die wonderbaarlijke vermogens sceptisch zal benaderen en dat zal zien als een soort trucage. Hetzelfde met telepathische vermogens.
De echte basis voor vertrouwen is het wonder van instructie, en met het opvolgen van die instructies, het daadwerkelijk zelf realiseren van de vier vruchten. ((DN11§1-8)

DN28 beschrijft ook het grote vertrouwen dat Sariputta had in de Boeddha. Sariputta verwierf een diep vertrouwen op basis van het Dhamma onderricht waarin de Boeddha hem leerde wat donker is en licht. In deze sutta legt Sariputta uit waarom de Boeddha voor hem de onovertroffen leraar is en de Dhamma het onovertroffen onderricht. Dat alles gaf hem groot vertrouwen. Natuurlijk kende Sariputta ook de vruchten. Hij wordt gezien als de wijste van alle leerlingen.

Gebrek aan vertrouwen leidt ook tot onwijze of onzorgvuldig aandacht.  Dat is een soort aandacht aan iets of iemand geven dat alleen maar bezoedelingen opwekt of versterkt.
Wijze of zorgvuldige aandacht komt voort uit vertrouwen. Vertrouwen uit het horen van de goede Dhamma. (AN10.61)
De lijn die de sutta leert, is dat omgaan met goede/edele personen er voor zorgt dat je de goede Dhamma hoort. Dit leidt tot vertrouwen.

Tot zover de info over de kracht van vertrouwen. In het volgende deel de kracht van energie of ijver.

[teksten Siebe]

De kracht van energie, ijver of streven

Wat is de kracht van energie of ijver?

-Hier heeft een edele leerling de energie opgewekt om afstand te doen van onheilzame zaken en om heilzame te verwerven; hij is sterk, ferm in die inspanning, ferm in de taak, de taak om heilzame kwaliteiten te cultiveren. Dit nimmer verzakend. (AN5.12)

-Je wekt de energie op om afstand te doen van die kwaliteiten die onheilzaam zijn en daartoe gerekend worden; diegenen die afkeuringswaardig zijn en daartoe gerekend worden; diegenen die donker zijn en daartoe gerekend worden; diegenen die niet gecultiveerd dienen te worden en daartoe gerekend worden; diegenen die de edelen onwaardig vinden en daartoe gerekend worden. Je wekt de energie op om die kwaliteiten te verkrijgen die heilzaam zijn en daartoe gerekend worden; diegenen die onberispelijk zijn en daartoe gerekend worden; diegenen die licht zijn en daartoe gerekend worden; diegenen die gecultiveerd dienen te worden en daartoe gerekend worden; degenen die waardig bevonden worden door de edelen en daartoe gerekend worden (AN9.5)

Het is niet de bedoeling om onheilzame staten te rechtvaardigen, of ze goed te keuren, te prijzen, maar te zorgen dat ze, én niet opkomen, én indien opgekomen, te overwinnen. Je moet je denken, spreken en doen en laten dus niet laten beïnvloeden door onheilzame formaties en staten maar door heilzame. Je werkt hier actief aan. We hebben dit vermogen. Zo maak je de kracht van energie sterk.

Extra informatie over de kracht van ijver of energie

Wezens hebben kracht en energie, zijn niet krachteloos

In tegenstelling tot sommige van zijn tijdgenoot leraren onderwees de Boeddha niet dat alles al vastligt bij geboorte (noodlot) of dat wezens zonder kracht en energie zijn. Of dat alles beschikt wordt, of is, door God. Wezens zijn zelf niet zonder meesterschap, niet zonder kracht en energie volgens de Pali-Boeddha. Dit betekent dat wezens gebruik kunnen maken van deze spirituele vermogens of krachten in zichzelf. Ze kunnen zichzelf ontwikkelen. Door inspanning en het ontwikkelen en cultiveren van de vijf krachten kan iemand zich zo ontwikkelen dat ie afkoerst richting bevrijding. Hierin zijn we onze eigen meester en beschikker. (MN60)

Energie betreft trouwens zowel lichamelijke als mentale energie. (SN46.52)

Vier juist strevingen

Centraal staat hierbij dat je constant de energie opwekt, en dus de inspanning doet, en er bewust naar streeft: 1. geen onheilzame staten te laten ontstaan in jezelf. 2. Dat je onheilzame staten die in jezelf zijn opgekomen, overwint. 3. Dat je je inspant om nog niet opgekomen heilzame staten te doen ontstaan in jezelf. 4. Dat je je inspant, ijverig bent, deze heilzame staten te onderhouden. (DN22 §21, en vele anderen)

Als je je inspant en er naar streeft dat er geen onheilzame staten opkomen, wordt dat ‘streven door beheersing’ genoemd. Als je je inspant en streeft om afstand te doen van onheilzame staten wordt dat ‘streven door afstand doen’ genoemd. Als je je inspant om heilzame staten te laten ontstaan, wordt dat ‘streven door ontwikkeling’ genoemd. Als je er naar streeft en je inspant om heillzame staten te onderhouden, wordt dat ‘streven door bescherming’ genoemd. (AN4.69)

Het wordt gezien als een vorm van luiheid en gebrek aan energie als je kwalijke staten zoals kwade wil, hebzuchtige gedachten en een gedachte om iemand leed te berokken, niet meteen verdrijft maar blijft koesteren.  (AN4.11/12)

In de volgende post nog wat meer informatie over de kracht van energie of ijver.

[teksten Siebe]

(het vervolg en slot van de Kracht van Energie)

De energie opwekken om het nog niet volbrachte te volbrengen

Je moet volgens de sutta’s niet toegeven aan luiheid. In die zin dat je het nog  niet volbrachte dan niet volbrengt, het ongerealiseerde dan niet realiseert. De sutta’s verwachten op dit punt een zeer grote ijver en volharding. 

Er worden in de teksten acht situaties genoemd die iemand moe zouden kunnen maken en zouden kunnen aanzetten tot luiheid: bepaald werk, een bepaalde taak, op reis gaan, of je bent op reis geweest, bedelrondes, of je kan een bepaalde kleine aanleg hebben en denken ‘ik ga maar even liggen’ of na herstel van een ziekte. In al deze gevallen kun je lui worden en even gaan liggen om bij te komen en niet de energie op te wekken om het nog niet verwezenlijkte te verwezenlijken. Je besteedt dan geen aandacht aan de onderrichtingen. Je zou juist in al deze gevallen de energie moeten opwekken om niet te gaan liggen of lui te worden, maar energie op te wekken om het ongerealiseerde te realiseren.  (DN33§3.1, AN8.80))
Opmerking: Tegelijkertijd erkent het onderricht ook dat je ook teveel ijver kan hebben, een te sterk streven. 

Niet te slap, niet te gespannen

Bij ijver, energie, inspanning is het vinden van een juiste balans of midden dus belangrijk.
Inspanning of streven kan te slap en te gespannen zijn.
Te slap. Dan is energie vergezeld door vermoeidheid, verbonden met vermoeidheid.
Te gespannen. Dan is energie vergezeld door rusteloosheid, verbonden met rusteloosheid (SN51.20)

Het midden van te weinig van jezelf vragen en teveel van jezelf vragen, lichtte de Boeddha toe met het voorbeeld van de luit. De snaren van de luit moeten niet te slap en niet te strak staan. Zo ook met mentale ontwikkeling en streven. Een juiste balans vinden. Jezelf niet overvragen en uitputten, maar ook niet te weinig van jezelf vragen. (AN6.55)

Niet teveel naar binnen gericht zijn, niet teveel naar buiten gericht zijn

Een ander aspect is dat je streven en energie ook teveel naar binnen en buiten gericht kan zijn. Ook hierin moeten we een midden vinden.
Teveel naar binnen gericht. Dan is de energie vergezeld en verbonden met luiheid en verstarring.
Teveel naar buiten gericht. Het is energie die herhaaldelijk extern wordt afgeleid door de vijf zintuigen. Springerige geest.

Ook hierin moeten we dus een midden vinden. Niet te slap en niet te gespannen, niet teveel naar binnen gericht, want dan raak je verstard, en niet teveel naar buiten want dan wordt de geest onrustig en springerig.

Energie/inspanning voeden of opwekken

Wanneer de geest traag wordt, is het tijd om de verlichtingsfactor van onderzoek en energie en vreugde te ontwikkelen. (SN48.53)

Energie, ijver, wordt bijvoorbeeld opgewekt als je begrijpt, zoals het werkelijk is, dat je een smet in jezelf hebt (hebzucht, haat en begoocheling) en dus zult sterven met een bezoedelde geest. Dit is nadelig voor jezelf. In iemand die de smet niet ziet, ontstaat ook geen energie en inspanning om  deze smet te verwijderen. Te verwachten is dat bij iemand die de smet niet ziet, de smet ook zal toenemen, en bij iemand die de smet ziet, dat ie zal afnemen.  (MN5)

Hoe voedt je het vermogen van energie? Je dient dan regelmatig aandacht te geven aan het element van opwekking, van ondernemen of initiatief, van inspanning in jezelf. Actie. Doen.  (SN46.2)
Dus jezelf aanzetten tot…niet lui zijn en in actie komen. Daar energie in steken. Het zou steeds makkelijker moeten gaan om onheilzame staten te verdrijven en heilzame te onderhouden. 

Als je zaken met wijsheid onderzoekt, wordt je energie ook opgewekt. (SN46.3)

Wat betekent het als iemand zijn energie echt opgewekt heeft?

Zo iemand denkt: laat mijn huid, zenuwen, en beenderen overblijven, en laat het vlees en bloed opdrogen in mijn lichaam, maar ik zal mijn energie niet ontspannen zolang niet verkregen is wat met mannelijke kracht verkregen kan worden, door mannelijke energie, door mannelijke inspanning. (SN21.3)

Tot zover de Kracht van Energie. In de volgende post de Kracht van Mindfulness.

[teksten Siebe]

De kracht van mindfulness

Wat is de kracht van mindfulness?

-"Hier is de edele leerling mindful, in bezit van opperste mindfulness en alertheid, iemand die herinnert en kan ophalen wat lang geleden gedaan en gezegd is". (AN5.12)

Het geheugen wordt binnen de teksten gekoppeld aan mindfulness en vice versa. Ik denk in die zin dat als je iets welbewust en heel indachtig doet, je dat beter herinnert.

Extra informatie over de kracht van mindfulness

De Dhamma is voor iemand met gevestigde mindfulness niet voor iemand met een benevelde of onheldere geest. (AN8.30)

De gelijkenis van het fort

De geest wordt bewaakt als je de zes zintuiglijke poorten bewaakt met mindfulness. Mindfulness ziet wat de poort binnenkomt. (AN5.114)
Mindfulness is als een wijze en intelligente bewaker van een stadspoort. Hij houdt vreemden (het onheilzame) buiten en bekenden (het heilzame) laat ie binnen. Met mindfulness als bewaker van de zintuiglijke poorten doet de leerling afstand van het onheilzame en ontwikkelt het heilzame, doet afstand van wat afkeurenswaardig is, en ontwikkelt het prijzenswaardige en handhaaft zichzelf in die zuiverheid. (AN7.67)

Dus de kracht van ijver of energie en mindfulness zijn sterk aan elkaar gekoppeld.
Vanuit juiste inspanning ontstaat juiste mindfulness. Juiste mindfulness leidt tot juiste concentratie. Dat leidt tot juiste kennis en dat weer tot juiste bevrijding. (DN18§27)

Voor de directe kennis van begeerte dienen de vier vestigingen van mindfulness ontwikkeld te worden. (AN4.274)

Satipatthana, de beoefening van mindfulness

Mindfulness, de vier fundamenten van mindfulness, is de (directe) weg voor de zuivering van wezens, voor het overwinnen van smart en stress, voor het verdwijnen van pijn en bedroefdheid, voor het verkrijgen van het juist pad, voor de realisatie van Nibbana. (DN22§1, MN10§3)
Het lichaam beschouwen als een lichaam, ijverig, volledig bewust en mindful, na hebzucht en verdriet met betrekking tot de wereld opzijgezet te hebben. Je beschouwt gevoelens als gevoelens. Geest als geest en geestes-objecten als geest-objecten. Alles voor wat het is.
In DN22, de grote verhandeling over de fundamenten van mindfulness, wordt deze praktijk van het vestigen van mindfulness uitgebreid beschreven: https://www.sleuteltotinzicht.nl/d22.htm
 
Verwezenlijkte mindfulness

Hoe is iemand verwezenlijk in mindfulness en helder bewustzijn? Dit betekent eigenlijk, kortweg, dat alles wat je doet, dat doe je ook helder bewust, met aandacht. (DN2§65)
Helder bewust betekent dat je helder bewust bent van alles wat je doet en laat. (DN16§2.13)
Soms kun je zaken zo snel en vrijwel onbewust doen en dan weet je ook niet meer of je dat gedaan hebt. Dat is niet helder bewust en mindful.
De combinatie van mindfulness en helder bewust zie je doorlopend in de teksten. Het gaat samen.
Op deze manier leef je als een eiland voor jezelf, ben je je eigen toevlucht, met geen andere toevlucht. (DN16§2.26)

Je bent noch opgewonden noch terneergeslagen bij wat het oog ziet, de neus ruikt, de mond proeft, het lichaam voelt, het oor hoort en wat je via de geest-poort kent, maar je verwijlt gelijkmoedig, mindful, op heldere wijze begrijpend. (AN6.1)

Wanneer je stevig mindful (zeer indachtig) een geluid hoort, ontsteekt niet de begeerte naar geluiden. Hetzelfde wordt gezegd over geuren, smaken, zintuiglijke contacten, en bij het kennen of gewaarworden van objecten. Als er maar een stevige mindfulness is, ontsteekt niet de begeerte. Dit komt volgens de teksten omdat: Als er alleen het gekende is in het gekende, dan ben je niet ‘daardoor’ (er is geen jij)  en dan ben je niet ‘daarin’, en als je niet daarin bent, ben je noch hier, noch voorbij noch tussen deze twee. Dit zelf is het einde van lijden. (SN35. 95)

Interessant fragment nietwaar?

(Sujato vertaalt het bovenstaande zo: “In that case, when it comes to things that are to be seen, heard, thought, and known: in the seen will be merely the seen; in the heard will be merely the heard; in the thought will be merely the thought; in the known will be merely the known. When this is the case, you won’t be ‘by that’. When you’re not ‘by that’, you won’t be ‘in that’. When you’re not ‘in that’, you won’t be in this world or the world beyond or in between the two. Just this is the end of suffering.”

Tot zover informatie over de Kracht van Mindfulness. In de volgende post de Kracht van Concentratie.

[teksten Siebe]

De kracht van concentratie

Wat is de kracht van concentratie?

De vier jhana’s worden beschreven als de kracht van concentratie: 'Hier, vrij van zintuiglijke genoegens, vrij van onheilzame staten, gaat iemand de eerste jhana binnen en verblijft er in, dat bestaat uit vreugde en plezier geboren vanuit afzondering, vergezeld van gedachten en beschouwing. Met het kalmeren van gedachten en beschouwen, gaat hij de tweede jhana binnen en verblijft er in, dat innerlijk soepelheid en eenheid van geest heeft en dat bestaat uit vreugde en plezier geboren vanuit concentratie, zonder gedachten en beschouwing. Met ook het verdwijnen van de vreugde, verwijlt hij gelijkmoedig en mindful en met helder begrip, hij ervaart lichamelijk genoegen; hij gaat de derde jhana binnen waarvan de edelen zeggen: ‘Hij is gelijkmoedig, mindful, iemand die gelukkig verwijlt. Met het afstand van doen van plezier en pijn, en met het eerder verdwijnen van blijdschap en neerslachtigheid, gaat hij de vierde jhana binnen en verwijlt er in, noch pijnlijk noch plezierig, dat zuivering van mindfulness door gelijkmoedigheid kent'. (AN5.12)

Extra informatie over concentratie

Concentratie is één van de drie grote aspecten of pijlers van het achtvoudige Pad, samen met deugdzaamheid en wijsheid. Van het Pad behoren de juiste ijver, de juiste mindfulness en juiste concentratie tot het aggregaat van concentratie. (MN44§11)
Al die aspecten van het Pad, deugdzaamheid, concentratie en wijsheid, dienen ontwikkeld te worden en ondersteunen elkaar. Juiste concentratie is uiteindelijk weer de voorwaarde van juiste kennis en juiste bevrijding  (DN18§27). Voor wat dat laatste betreft, zie volgende post.

-“Dame, wat is concentratie? Wat is de basis van concentratie? Wat is de uitrusting van concentratie? Wat is de ontwikkeling van concentratie?
Eenwording/vereniging (unification) van geest, vriend Visakha, is concentratie; de vier vestigingen van mindfulness zijn de basis van concentratie; de vier juiste soorten strevingen zijn de uitrusting van concentratie; de herhaling, de ontwikkeling en cultivering van deze staten is de ontwikkeling van concentratie. (MN44§12)

Juiste concentratie wordt beschreven als de 1-4 jhana. (DN22§21, MN141§31, SN45.8, AN5.14) De kracht van concentratie kan ook gezien worden in deze 4 jhana’s. (AN5.15)
Het heeft als uiteindelijk doel om lobha, dosa en moha te verwijderen (=Nibbana). (SN45.62)

Edele juiste concentratie

Wat is edele juiste concentratie? Het is de vereniging van geest of eenwording van geest die is uitgerust met, en ondersteund door, de andere 7 factoren van het edele pad (MN117§3, AN7.45).

Ook de 1-4 jhana’s worden wel edele juiste concentratie genoemd.
Daarnaast wordt als edele juiste concentratie het volgende beschreven:
“Verder, iemand [let. Een monnik] heeft het object van inspectie goed in beeld, heeft er juiste aandacht voor, handhaaft dat goed en heeft het goed doordrongen met wijsheid. Net zoals de ene persoon naar de andere kan kijken- zoals iemand die staat kan kijken naar iemand die zit, of iemand die zit, kijkt naar iemand die staat- net zo heeft iemand het object van inspectie goed in beeld, heeft er de juiste aandacht voor, onderhoudt dat goed en heeft het goed doordrongen met wijsheid. (AN5.28)

Dat is dus niet perse jhana.

Soorten concentratie

De teksten beschrijven concentratie met gedachten en onderzoek; concentratie zonder gedachten en alleen met onderzoek; concentratie zonder gedachten en onderzoek. (SN43.3)
(Sujato vertaalt deze drie soorten concentratie als volgt: “Immersion with placing the mind and keeping it connected. Immersion without placing the mind, but just keeping it connected. Immersion without placing the mind or keeping it connected. …”)

Er is de ontwikkeling van concentratie die leidt naar een gelukkig verwijlen in dit leven; er is ontwikkeling van concentratie die leidt tot het verkrijgen van kennis en visie; er is ontwikkeling van concentratie die leidt tot mindfulness en helder begrip; er is ontwikkeling van concentratie die leidt tot de vernietiging van de asava’s.
De concentratie die leidt naar gelukkig verwijlen in dit leven is de concentratie van de 1-4 jhana.
Bij de concentratie die leidt naar het verkrijgen van kennis en visie richt je je op de perceptie van licht in jezelf, je ontwikkelt een geest doorspekt met luminositeit, een geest die open is en onbedekt. (Dat je je richt op de perceptie van licht in jezelf is ook een manier om de hindernis van luiheid en traagheid te verdrijven).
De concentratie die leidt tot mindfulness en helder begrip is die concentratie waarbij je gevoelens, waarnemingen en gedachten opmerkt terwijl ze ontstaan, blijven en verdwijnen.
De concentratie die leidt tot de vernietiging van de asava’s is die concentratie waarbij je het ontstaan en verdwijnen van de khandha’s beschouwt, namelijk zo: ‘zo is rupa, zo diens ontstaan, zo diens verdwijnen (AN4.41). Zie ook verder bij ‘de zaken zien zoals ze werkelijk zijn’ in de volgende post.

In de volgende post nog wat meer informatie over de Kracht van Concentratie.

[teksten Siebe]

Het Pad en Concentratie

In iemand met juiste visie komt juiste intentie op. In iemand met juiste intentie, juiste spraak. In iemand met juiste spraak, juist handelen. In iemand met juist handelen, juist levensonderhoud. Met juist levensonderhoud komt juiste inspanning tot bestaan. Met juiste ijver, juiste mindfulness. Met juiste mindfulness, juiste concentratie. Met juiste concentratie, juiste kennis. Met juiste kennis, komt juiste bevrijding tot bestaan. (MN117§34)

Juiste concentratie is vooral de directe oorzaak van de dingen zien zoals ze werkelijk zijn. Dit is weer de directe oorzaak van ontnuchtering en hartstochtloosheid. Dat is de weer de directe oorzaak van de kennis van bevrijding.  (AN.5.24, SN12.23)

Hoe zit het dat juiste concentratie de voorwaarde is van de dingen zien zoals ze werkelijk zijn? Wat zie je dan werkelijk zoals het is?

1. Het ontstaan en verdwijnen van de khandha’s zien zoals het werkelijk is

Het ontstaan en verdwijnen begrijpen van rupa, vedana, sanna, sankhara en vinnana. Wat is het ontstaan er van? Je zoekt plezier in rupa, vedana etc. Verwelkomt het, houdt er aan vast. Verheugenis in rupa, vedana etc. is hechten. Met dat hechten als voorwaarde, is er worden, geboorte, verouderen, dood, smart, wanhoop etc. Dit voedt samsara dus. Zo ontstaan de khandha's.

Wat is het verdwijnen van rupa, vedana etc.? Je zoekt geen verheugenis er in, verwelkomt het niet, en houdt er niet aan vast. Met het beëindigen van verheugenis in rupa, vedana etc. komt het beëindigen van hechten. Met het beëindigen van hechten, het eindigen van worden, geboorte, verouderen, de dood, smart, wanhoop, de hele hoop lijden. (SN22.5)

Eigenlijk betekent dit dus dat je ziet dat met de verheugenis om dit en dat te ervaren en het gericht zijn daarop, je juist niet de lijdenspiraal doorbreekt maar voedt. Je ziet dus het Pad wat samsara voedt en continueert en wat het beëindigt.

2. De vergankelijkheid van de verschijnselen in de zes zintuiglijke domeinen werkelijk zien zoals het is

Dat concentratie ontwikkeld moet worden om te begrijpen hoe zaken zijn, is ook onderwerp van SN35.99. Wat begrijp je dan vanuit concentratie zoals het werkelijk is? Je begrijpt, het oog is niet duurzaam/vergankelijk/onbestendig (anicca), vormen zijn dat ook niet, visueel bewustzijn is vergankelijk, komt en gaat, oog-contact, gevoelens die ontstaan met oog-contact als voorwaarde ook. Idem voor de andere zintuiglijke domeinen van het oor, de neus, de tong, het lichaam en de geest. Het wordt manifest voor je dat het werkelijk zo is. (SN35.160)

Dus alles binnen de zintuigelijke domeinen, alles wat we via de zes zintuigen ervaren komt en gaat, is onbestendig en niet duurzaam en kan dus ook niet worden gehandhaafd.

3. De vier edele waarheden begrijpen

Zoals het werkelijk is, begrijpen ‘Dit is lijden’, ‘dit is het ontstaan van lijden’, ‘dit is de beëindiging van lijden’, en ‘dit is de weg leidend  naar de beëindiging van lijden’. (SN56.1)

Bij juiste concentratie zie je dus de zaken zoals ze werkelijk zijn. Dat leidt vervolgens tot ontnuchtering. De koorts die bestond om dit of dat te ervaren of mee te maken zwakt af.  Als hartstocht afzwakt, zwakt hechten af en krijg je meer en meer de smaak van Nibbana, van bevrijding te pakken. Juiste concentratie is hierbij dus cruciaal.

In de volgende post nog wat laatste informatie over de Kracht van Concentratie.

[teksten Siebe]

(vervolg en slot van de Kracht van Concentratie)

Concentratie als basis van spirituele kracht (iddhipada)

Je kunt veel spirituele kracht en macht ontwikkelen als je de vier bases ontwikkelt van concentratie.
De eerste bestaat uit concentratie als gevolg van verlangen en wilsformaties van streven; de tweede concentratie is als gevolg van energie en wilsformaties van streven; de derde basis is concentratie door [zuiverheid van] geest en wilsformaties van streven; de vierde basis is concentratie als gevolg van onderzoek en wilsformaties van streven. Deze dienen allemaal ontwikkeld te worden. (SN51.11)
Dit wordt de basis van spirituele kracht die bestaat uit concentratie. Enthousiasme wordt soms genoemd als de vijfde basis. (AN5.68)

Als je deze bases van concentraties ontwikkelt, dan ontwikkel je ook een geest doorspekt met luminositeit. (SN51.11)

Als je dit heel goed beheerst, deze vier bases van spirituele kracht bestaande uit verschillende soorten concentratie, dan ontwikkel je ook wonderbaarlijke vermogens. (SN51.17, AN6.70)
Die zijn dus gebaseerd op concentratie en het kunnen toepassen van de wil.
Hier zie je ook dat wilsformaties van streven niet perse verkeerd zijn. Sterker, de Wil kunnen toepassen is een vaardigheid binnen de Dhamma. Speciale krachten zijn hierop gebaseerd. Een verlichte geest is ook vooral soepel, en makkelijk toepasbaar. Je kunt je vermogens dan makkelijk aanwenden. Een bezoedelde geest is hierin beperkt. De bezoedelingen maken de geest moeilijk toepasbaar, bruikbaar.

Te slap, te gespannen, teveel naar binnen gericht en beperkend, teveel naar buiten afgeleid

Ook bij al deze vier bases van concentratie geldt dat het streven te slap kan zijn. Dan is het verbonden met vermoeidheid. Het kan ook te gespannen zijn, dan is het verbonden met rusteloosheid. Als het innerlijk beperkend is dan is het verbonden met luiheid en traagheid. Als het teveel naar buiten gericht is raak je alsmaar door externe zaken afgeleid. (SN51.20)
Het gaat eigenlijk om het vinden van een voor jezelf werkbaar streven, een streven dat niet te zwak is maar ook niet te gespannen.

Obstakels voor concentratie

Niet bevorderlijk voor concentratie zijn grove woorden, ruwe woorden, die anderen kwetsen, beledigend zijn voor anderen, grenzen aan boosheid. (MN41§9)
Twijfel, onaandachtigheid, traagheid en luiheid, angst, euforie, inertie, teveel energie, te weinig energie, verlangen, perceptie van diversiteit, te grote meditatie op vormen. Deze moeten allemaal verlaten worden.
Wanneer concentratie beperkt is, is wat je ziet ook beperkt. Wanneer je concentratie onmetelijk is, is ook wat je ziet onmetelijk. (MN128)
Je kunt niet op de juiste wijze geconcentreerd zijn als je niet geduldig vormen, geluiden, geuren, smaken en tactiele objecten kunt ervaren. Wel als je wel kunt.(AN5.113)

Voeden van concentratie

Concentratie kun je voeden door regelmatig aandacht te geven aan het teken van sereniteit en het teken van eenheid/onversnipperdheid (SN46.2) Er niet regelmatig aandacht aan besteden maakt concentratie zwakker. (SN46.51)

Wanneer de geest traag is, is het niet het juiste moment om concentratie te ontwikkelen. Wel wanneer de geest opgewonden wordt. (SN46.53)

Concentratie van mindful ademen, een complete oefening

Tot slot nog de concentratie van mindful ademen. Concentratie door mindfulness van ademen is dat ene ding dat indien ontwikkeld en gecultiveerd, de vier vestigingen van mindfulness vervult. Die vervullen vervolgens weer de 7 verlichtingsfactoren en die vervullen weer ware kennis en bevrijding. Hoe dit werkt wordt uitgebreid uitgelegd in SN54.13.
https://suttacentral.net/sn54.13/en/sujato?layout=plain&reference=none&notes=asterisk&highlight=false&script=latin

Je zou dus kunnen zeggen dat het een hele complete oefening is. Hierbij moet, vind ik, wel gezegd worden dat deze oefening wel meer is dan het louter volgen van de adem, want er komt bijvoorbeeld ook inzicht bij kijken zoals het beschouwen van vergankelijkheid, van beëindiging, van loslaten etc. Voor een uitgebreide beschrijving van deze oefening zie: https://www.sleuteltotinzicht.nl/m118.htm

De Pali Boeddha-Dhamma kent geen oefening die alleen maar neerkomt op het volgen van de adem. Deze oefening wordt altijd gecombineerd met het ontwikkelen van inzicht in de aard van verschijnselen.

Tot zover de extra informatie over concentratie. In het volgende deel de Kracht van Wijsheid.

[teksten Siebe]

De kracht van wijsheid

Wat is de kracht van wijsheid?

-'Hier is een edele leerling wijs; hij bezit de wijsheid die het ontstaan en verdwijnen onderscheidt, dat edel en doordringend is en leidt tot de volledige vernietiging van lijden'. (AN5.2)

De kracht van wijsheid is gelijk aan de juiste visie die edel is, smetteloos, boven-wereldlijk, een factor van het (edele) Pad. (MN117§8).

Bodhi merkt in MN noot 1103 hierover op: “Elders (MN141§24) wordt de juiste visie van het Pad gedefinieerd als kennis van de vier edele waarheden. We mogen begrijpen dat het conceptuele begrip van de vier edele waarheden valt onder wereldlijke juiste visie, terwijl het direct doordringen in de waarheden door het realiseren van Nibbana met het Pad, boven-wereldlijke juist visie vormt”.

Met name MN117 handelt over het verschil tussen het wereldlijke  Pad en het boven-wereldlijke edele Pad. Het wereldlijke achtvoudige Pad is verbonden met verdienste en zorgt voor relatief welzijn in dit leven en na de dood. Het bevrijdt niet van samsara. Daarvoor is boven-wereldlijke juiste visie nodig.

Wat is nog meer de kracht van wijsheid?

Je hebt op heldere wijze gezien en met wijsheid onderzocht die kwaliteiten die heilzaam zijn en daartoe gerekend worden; diegenen die afkeuringswaardig zijn en daartoe gerekend worden; diegenen die onberispelijk zijn en daartoe gerekend worden; diegenen die donker zijn en daartoe gerekend worden; diegenen die licht zijn en daartoe gerekend worden; diegenen die niet gecultiveerd dienen te worden en daartoe gerekend worden; diegenen de gecultiveerd dienen te worden en daartoe gerekend worden; diegenen die de edelen onwaardig vinden en daartoe gerekend worden; degenen die waardig bevonden worden door de edelen en daartoe gerekend worden (AN9.5)

De wijsheid die echt tot de volledige vernietiging van lijden leidt, is de wijsheid die edel en doordringend is en het opkomen en verdwijnen ziet. (MN53.17)

Edele wijsheid snijdt de innerlijke bezoedelingen, ketens en banden weg. (MN146§12)

Extra informatie over wijsheid

Het ergste ding om te verliezen is wijsheid. (AN1.76)
Van alles wat kan toenemen, is de toename van wijsheid het beste. (AN1.77-81)
De straling van wijsheid is het voornaamste, voornamer dan van de zon, maan en vuur. (AN4.142)

Juiste visie en juiste intentie behoren van het achtvoudige Pad tot het aggregaat van wijsheid. (MN44.11)

Drie soorten wijsheid: gebaseerd op gedachten, op leren [horen], op mentale ontwikkeling [meditatie]. (DN33§1.10)

De vernietiging van de asava’s dient te worden gerealiseerd door wijsheid. (AN4.189)

Wijsheid moet ontwikkeld worden om van begoocheling afstand van te doen. (AN6.107)

Van lichamelijk wangedrag moet afstand worden door het lichaam. Door goed lichamelijk gedrag te ontwikkelen (niet doden, stelen, wangedrag op zintuiglijk vlak). Van verbaal wangedrag moet afstand worden gedaan door de spraak, niet door het lichaam. Door goed verbaal gedrag te ontwikkelen (niet liegen, geen ruwe taal, niet verdeeldheid zaaien en niet maar wat leeg kletsen). Van mentale bezoedelingen moet afstand worden gedaan door ze herhaaldelijk met wijsheid  te beschouwen. (AN10.23)

Deugd en wijsheid gaan hand in hand

Wijsheid wordt gezuiverd door moraliteit en moraliteit wordt gezuiverd door wijsheid; waar de ene is, is de ander. De morele persoon heeft wijsheid, en de wijze is moreel. Deze combinatie van deugd en wijsheid wordt de hoogste zaak in de wereld genoemd. (DN4§21)

Stabiliserende werking van wijsheid

Als je dit ene vermogen of deze ene kracht van wijsheid bezit, stabiliseert dat het vertrouwen dat daaruit voorkomt, net zo de energie, de mindfulness, de concentratie. (SN48.45)
In het geval van een edele leerling die wijsheid bezit, wordt het vertrouwen dat daaruit volgt stabiel; de energie die er uit volgt wordt stabiel, de mindfulness en concentratie worden stabiel. (SN48.52)

In de volgende post nog wat meer informatie over de Kracht van Wijsheid

[teksten Siebe]

(vervolg van de Kracht van Wijsheid)

Zien met wijsheid, directe kennis

Het onderricht geeft aan dat je dingen kan begrijpen op basis van: 1. vertrouwen (je neemt het aan, gelooft er in), 2. op basis van persoonlijke voorkeur, 3. op basis van mondelinge overlevering, 4. Gemotiveerde redeneringen of 5. een visie kan accepteren na die te hebben overwogen. Maar er zijn ook dingen die je rechtstreeks kunt zien met wijsheid. Welke dingen? Je ziet een vorm met het oog en je weet of er daarna hebzucht, haat of begoocheling aanwezig is, of, als dat er niet is, dan begrijp je dat ook. Dit is direct zien met wijsheid. Hetzelfde voor horen, tactiel voelen, proeven, ruiken en ook ten aanzien van ideeën en mentale verschijnselen. Dus bij alle zes zintuiglijke poorten. (SN35.153)

De bedoeling van wijsheid is directe kennis, diens bedoeling is volledig begrip, diens bedoeling is het afstand doen. (MN43.12)

Hoe verkrijg je de wijsheid fundamenteel voor het spirituele leven?

Acht oorzaken en condities worden genoemd voor het verkrijgen van de wijsheid fundamenteel voor het spirituele leven: 1. In afhankelijkheid leven van een leraar of iemand in de positie van een leraar. Iemand ten opzichte waarvan je een scherp gevoel van morele schaamte, morele vrees, affectie en eerbied hebt. 2. Bij vragen en twijfels lossen de leraren je twijfels over bepaalde zaken op, onthullen wat nog niet onthuld is, verhelderen de zaak.  3. Je neemt je toevlucht tot twee soorten terugtrekkingen, die in lichaam en in geest. 4. Je bent deugdzaam, je wordt beheerst door de regels, traint in de trainingsregels, ziet gevaar in de kleinste fouten. 5. Je hebt veel geleerd, onthoudt wat geleerd is van de onderrichtingen. Je hebt dat alles goed onderzocht en dringt er in door met visie. 6. Je bent sterk, ferm qua inspanning om voortdurend afstand te doen van onheilzame zaken en heilzame staten op te wekken en te onderhouden. 7. Je onthoudt je van zinloos en onsamenhangend gekletst, spreekt alleen over de Dhamma en niet over triviale zaken en je verzoekt ook niet iemand anders om dat te doen, en je omarmt de edele stilte.  8. Je verblijft constant het ontstaan en verdwijnen van rupa, vedana, sanna, sankhara en vinanna beschouwend; zo is rupa, zo is diens ontstaan, zo diens verdwijnen, en zo ook voor de andere khandha’s. (AN8.2)

Dit laatste wordt in de sutta’s de edele en doordringende wijsheid genoemd, die het ontstaan en verdwijnen van verschijnselen onderscheidt en leidt tot de complete vernietiging van lijden. Ook edele juiste visie genoemd.

Edele doordringende wijsheid

Wat is dan het beschouwen van het ontstaan en beeindigen van rupa, vedana, sanna, sankhara en vinnana?

Het ontstaan van rupa, vedana ,sanna, sankhara en vinnana wordt beschreven als de verheugenis of het plezier wat je er in ziet en zoekt. Dus de tweede edele waarheid. De verheugenis is het hechten. Als je je verheugt om straks dit of dat te ervaren, bijvoorbeeld genot, dan ontstaat zo nieuwe vedana, vinnana etc. Het voedt zo het wordingsproces en samsara.
Het beëindigen van rupa, vedana, sanna, sankhara en vinnana komt van het niet-verheugen en verwelkomen waardoor geen hechten en worden plaatsvindt. (SN22.5).
https://suttacentral.net/sn22.5/en/bodhi?layout=plain&reference=none&notes=asterisk&highlight=false&script=latin

Het is dus door het najagen van bepaalde ervaringen, genot, jhana, geluk, dit en dat, dat je volgens de analyses en ervaringen van de Boeddha juist geen einde maakt aan de lijdenspiraal.
Dit is het zien van het ontstaan en beeindigen van de khandha’s oftewel het zien van het samsarische Pad en het pad dat leidt naar Nibbana. Deze edele doordringende wijsheid maakt volledig een einde aan lijden. 

Je oefent dus zo dat je bij jezelf ziet dat er een begeerte en verheugenis ontstaat om dit en dat te ervaren en geeft dat op, laat het los, doet er afstand van op dat moment. Je kent die begeerte als de oorzaak van lijden, de tweede edele waarheid.  Je doet afstand van de tweede edele waarheid, de oorzaak van lijden. Die afstand, dat loslaten, dat opgeven is het Pad naar Nibbana.

Groei van wijsheid

Tot de groei van wijsheid leiden: omgaan met goede personen, de goede Dhamma horen, zorgvuldige aandacht, en oefenen in overeenstemming met de Dhamma. (AN4.248)
Deze vier factoren zijn hier eerder behandeld: https://www.boeddhaforum.nl/index.php?topic=3529.msg30130#msg30130

Mindfulness gericht op het lichaam, indien ontwikkeld en gecultiveerd leidt tot de groei van wijsheid en de doordringendheid van wijsheid. (AN1.600-650)

Wat helpt wijsheid? Gedachten aan verzaken, gedachten van niet-kwade wil en niet-wreedheid.
Dat laatste wordt ook wel uitgelegd als goede wil en mededogen . (MN19.3-5)

Wanneer kalmte wordt ontwikkeld, ervaar je daarvan het voordeel dat de geest wordt ontwikkeld. Dan wordt afstand gedaan van begeerte. Wanneer inzicht wordt ontwikkeld, is het voordeel daarvan dat wijsheid wordt ontwikkeld, en dan wordt afstand gedaan van onwetendheid. Een geest bezoedeld met begeerte is niet bevrijd, en wijsheid bezoedeld met onwetendheid is niet ontwikkeld. Door het vervagen (uitdoven) van begeerte is er bevrijding van geest, en door het vervagen van onwetendheid is er bevrijding door wijsheid. (AN2.31)

Niet Identificeren

Hoe negeer je wijsheid niet? Als je de zes interne en externe elementen (inclusief het element van ruimte en bewustzijn) met gepaste wijsheid zo ziet: ‘dit is niet van-mij, dit ben ik niet, dit is niet mijn zelf’. (MN140). Het aarde element is enkel het aarde element. Het vuur element is enkel het vuur element etc. Iemand die het zo ziet, wordt ontgoocheld ten aanzien van de elementen en hartstochtloos. Dan komt de kennis van bevrijding op want dan mist de voorwaarde van gehechtheid.

Overigens, de teksten kiezen verschillende invalshoeken voor deze beschouwing: ‘dit ben Ik niet, dit is niet van mij, dit is niet mijn zelf' (essentie). Je kunt hetzelfde toepassen op de zintuigelijke domeinen en de khandha’s. Dat overlapt elkaar allemaal. Het komt er toch op neer dat wat je dan ook via de zes zintuigen ervaart, beschouwt als : ‘dit is niet van mij, dit ben ik niet, dit is niet mijn zelf’.

Waarom is dit zogenaamde gepaste wijsheid? Omdat iets wat vergankelijk is, niet duurzaam, onbevredigend en onderhevig aan verandering, niet gepast is om zo te zien dat je dat bent, dat je dat bezit, en dat dat je essentie/wezen/zelf is. (MN146)

In de volgende post nog wat laatste informatie over de Kracht van Wijsheid

[teksten Siebe]

Belemmeringen voor wijsheid

Wat belemmert wijsheid? Gedachten van zintuiglijk verlangen, kwade wil, gedachten van wreedheid. Dit zijn dus de gedachten van de tweede factor van het achtvoudige Pad.

Wat heel vaak beschreven wordt is dat dat de vijf hinderissen wijsheid verzwakken: zintuiglijke verlangens, kwade wil, luiheid en traagheid, rusteloosheid en berouw en twijfel. (MN27.19, MN39.15, en vele andere)
Iemand die de vijf hindernissen nog niet heeft afgedankt die kan niet echt zijn eigen welzijn, dat van anderen of van beide kennen. Die ziet en beleeft dat op dat moment verkeerd.
De hindernis vertroebelt de wijsheid.  Je kunt bijvoorbeeld zulke sterk verlangens en afkeer hebben dat je over morele grenzen heen gaat. (AN5.51)

Onwelwillendheid en geen vragen stellen zijn obstructies voor wijsheid. Het omgekeerde voedt wijsheid.  (AN10.73)
Als je de Dhamma leert moet je de betekenis met wijsheid onderzoeken zodat je tot een reflectieve acceptatie komt. (MN22.10)

Wat betekent het om verwezenlijkt te zijn in wijsheid?

Wanneer is iemand wijs? Als men op een wijze manier de vier edele waarheden begrijpt. (MN43.2)

Wanneer de geest van iemand geconsolideerd is door wijsheid is iemand in staat te verklaren: ‘geboorte is vernietigd, het spirituele leven is geleefd, wat gedaan moest worden is gedaan, er is geen terugkomst meer in welke staat van bestaan dan ook'.
En hoe is de geest goed geconsolideerd door wijsheid?
Als je weet dat de geest vrij is van hebzucht, van haat en begoocheling. Als de geest niet onderhevig is aan bekoringen/verleidingen, niet aan vijandigheid, niet onderhevig aan verwardheid, niet terugkerend naar de kama-loka, niet terugkerend naar de rupa loka, niet terugkerend naar de arupa loka. (deze laatste drie beschrijven geheel samsara) (AN9.25)

Iemand van doordringende wijsheid heeft met doordringende wijsheid de vier edele waarheden gezien. (AN4.185)

Het onderstaande vind ik ook mooi:
Je bent van grote wijsheid als je denkt aan het welzijn van jezelf, anderen, beide en de hele wereld. (AN4.186)

Verwezenlijkt in wijsheid betekent dat je daadwerkelijk afstand hebt gedaan van de vijf hindernissen. (AN4.61)

Verwezenlijkt in wijsheid betekent dat je de wijsheid bezit die het ontstaan en verdwijnen onderscheidt, dat edel is, doordringend. (AN8.54, 8.76)

Dit besluit de informatie over de Kracht van Wijsheid en besluit de serie over de Vijf Krachten.