Boeddha Forum

Precies hier, bij het onderscheid tussen mystiek en religie, maakt Sam Harris zijn diepste en scherpste analyse — en laat hij zien waarom zowel Jezus als de Boeddha door hun eigen volgelingen zijn “gekaapt”.

---

🌌 1. Mystiek volgens Sam Harris

Mystiek is voor Harris direct inzicht in de aard van bewustzijn.
Het is niet geloven, niet hopen, maar zien.


Hij zegt in Waking Up:

“Mystiek begint waar geloof eindigt — wanneer iemand de woorden en symbolen doorziet en rechtstreeks kijkt naar wat er nu is.”

🔍 Kenmerken van mystiek

• Ze is ervaringsgericht, niet doctrinair.
• Ze heeft geen bemiddelaars (geen priesters, geen goeroes, geen rituelen).
• Ze erkent dat de waarheid onmiddellijk toegankelijk is in bewustzijn zelf.
• Ze is non-duaal: geen scheiding tussen God en mens, heilig en profaan, binnen en buiten.

Met andere woorden: mystiek verwijst naar het wegvallen van de zoeker.
De ervaring is de waarheid — niet een geloof erover.

---

🕍 2. Religie volgens Sam Harris

Religie is voor hem het gestolde residu van mystiek.
Wat begon als levende ervaring werd omgevormd tot structuur, macht en geloof.🔍 Kenmerken van religie

• Ze is institutioneel en hiërarchisch.
• Ze baseert zich op heilige teksten en autoriteit.
• Ze vervangt ervaring door geloof: “je moet dit aannemen.”
• Ze voedt groepsidentiteit, scheiding en vaak conflict.

Harris zegt:

“Religies zijn fossielen van oude inzichten — de verstening van wat ooit een onmiddellijke waarheidservaring was.”

En precies daarin ziet hij het drama van zowel het christendom als het boeddhisme:
Jezus en de Boeddha wezen op direct ontwaken, maar hun volgelingen maakten er systemen van, compleet met regels, rituelen, doctrines en taboes.

---

⚖️ 3. Hoe mystiek verwordt tot religie

Fase	Wat er gebeurt	Voorbeeld
1️⃣ Levende ervaring	Een individu ervaart bewustzijn zonder grens.	Jezus’ besef “de Vader en Ik zijn één.” Boeddha’s verlichting onder de bodhiboom.
2️⃣ Uitleg in taal	De ervaring wordt verwoord in metaforen en symbolen.	“Koninkrijk Gods”, “Nibbana”, “Leegte.”
3️⃣ Overlevering	De woorden worden letterlijk genomen.	Volgelingen maken doctrines van beelden.
4️⃣ Institutionalisering	De gemeenschap organiseert zich rond rituelen en gezag.	Kerk, klooster, canon, geloofsbelijdenis.
5️⃣ Dogma en orthodoxie	De levende ervaring verdwijnt; geloof vervangt inzicht.	“Alleen via Christus.” “Alleen via juist inzicht.”

Harris noemt dit proces het verlies van mystiek in de vertaling.

---

🪞 4. De kern van zijn kritiek

Harris zegt niet dat religies waardeloos zijn —
maar dat ze hun eigen oorsprong vergeten zijn.
Ze spreken over de waarheid alsof het een object is dat buiten ons ligt,
terwijl Jezus en de Boeddha juist wezen op het onmiddellijke hier-en-nu.

“De mysticus zoekt niet naar God, hij ziet dat hij nooit gescheiden is geweest van dat wat zoekt.”

Daarom stelt Harris voor om de mystiek te redden uit de religie:
de directe, empirische kant behouden, maar de mythische context loslaten.
Hij ziet dit als een soort “wetenschappelijk mysticisme”:
een pad dat net zo zorgvuldig met ervaring omgaat als de wetenschap dat doet met observatie — zonder dogma, maar ook zonder oppervlakkige new-age romantiek.

---

🔮 5. Zijn samenvattende visie

“De religieuze geest vraagt: ‘Wat moet ik geloven?’
De mystieke geest vraagt: ‘Wat is nu werkelijk?’”

In die ene verschuiving — van geloof naar directe waarneming — ziet Harris de bevrijding die zowel Jezus als de Boeddha bedoelden.


De één sprak over de Vader die in het verborgene ziet,
de ander over de leegte die alles doordringt,
maar voor Harris wijzen beiden naar dezelfde stilte vóór elke gedachte —
dat wat niet gelooft, niet bidt, niet zoekt, maar eenvoudig is.

---

https://chatgpt.com/s/t_69090364a910819184e5614c758dbd7a

Je beschrijft begeerte als de wortel van lijden. Dat is juist, maar niet omdat begeerte op zichzelf een demon is die bestreden moet worden. Begeerte is gewoon een beweging binnen bewustzijn — een patroon van opkomen en verdwijnen. Wanneer je dit herkent vanuit het perspectief van het bewustzijn zelf, wordt duidelijk dat geen enkele golf het water kan bezoedelen waaruit ze bestaat.

Nog een laatste bericht dan ga ik er weer even tussenuit:

De begeerte die als oorzaak/oorsprong van lijden wordt beschreven is:

Now this is the noble truth of the origin of suffering. It’s the craving that leads to future lives, mixed up with relishing and greed, taking pleasure wherever it lands. That is, craving for sensual pleasures, craving to continue existence, and craving for nonexistence. (SN56.11)

Als je een beetje in staat bent om dit te herkennen bij jezelf zie je dat het gaat om een specifiek soort begeerte. Er staat niet dat het streven naar en verlangen naar bevrijding, naar ontketening, naar uit de macht komen van machtige onheilzame conditioneringen, valt onder die drie soorten begeerten. Sterker, de sutta's leren dat je dat streven en verlangen echt nodig hebt.

De drie soorten begeerten gaan eigenlijk allemaal over een visie die een einde maakt aan ons actuele lijden.

1. je voelt je rot, lijdt, je voelt je hongerig mentaal...oplossing...iets lekkers eten, iets aangenaams horen of zien en voelen etc. Dus aangename zintuiglijke belevingen willen. Even niet lijden.
Je zou dat ook het vullen van een leegte kunnen noemen.
2. je voelt je rot, je lijdt, misschien ben je ernstig ziek, takel je af, lijdt je psychisch erg, en dan zie je wellicht met plezier en genoegen uit naar de dood. Die zie je namelijk als het definitief en volledig einde van je lijden.
3. je voelt je rot, je lijdt, misschien ben je ernstig ziek, takel je af, lijdt je psychisch erg, maar je vindt vreugde en hoop in een voortbestaan in de hemel waar alleen gelukzaligheid is.

Het kenmerkende aan alle drie soorten begeerte is dat het nooit gaat om iets wat ons tegenstaat of waar we een afkeer van hebben. Nee, begeerte als oorzaak van lijden gaat over iets wat ons hoop en vreugde geeft. Waar we naar uitkijken en niet wat we niet-willen. En kenmerkend is dat die begeerten allemaal worden ondersteund door verkeerde visie. Want de dood, een hemel, en genot brengt geen einde aan je lijden. Streven naar Nibbana, het afzwakken en eindigen van hebzucht, haat en begoocheling door wijsheid wel.

Wat  naar mijn smaak ook meespeelt is het volgende: je kunt als mens best volledige aanvaarding vinden, vrede met wat er met je gebeurt, of dat nu ziekte is, aftakelen, sterven, maar op zichzelf is dat niet hetzelfde als bevrijd zijn door wijsheid. Want je kunt bijvoorbeeld die vrede ook realiseren door krachtig geloof of vertrouwen in een liefdevolle God of dat je een mooi en rijk leven hebt gehad. Zulke zaken kunnen weliswaar je een vredevol gemoed geven maar dit is toch wat anders dan de vrede van het hart die de Boeddha realiseerde. Ja, dat geloof ik zeker.

Boeddha's weg is wel een weg van de bevrijding van het hart door wijsheid en dat is toch niet zomaar wat, iets specifieks.

Ik zie het eigenlijk zo dat begeerte als oorzaak van lijden eigenlijk dat is waar je je geest mee verbindt, waar ie naar uitgaat, diens licht op laat schijnen zeg maar, en dan gaat de geest ook letterlijk weer uit naar iets en ontstaat er weer een nieuw moment van bewustzijn. Ik het gevoel dat dit hier wordt verwoord:

“Bhikkhus, what one intends, and what one plans, and whatever one has a tendency towards: this becomes a basis for the maintenance of consciousness. When there is a basis there is a support for the establishing of consciousness. When consciousness is established and has come to growth, there is the production of future renewed existence. When there is the production of future renewed existence, future birth, aging-and-death, sorrow, lamentation, pain, displeasure, and despair come to be. Such is the origin of this whole mass of suffering. (SN12.38)

Hierover hoor je andere leraren nooit. Maar ik vind dit nogal cruciaal. Eigenlijk maakt dit de leer en het zicht van de Boeddha zo diepzinnig, vind ik.

Ik stel het mezelf zo voor dat wij,  als het ware,  beladen stroompjes zijn in een groot elektrisch veld. Of, liever intelligente stroompjes in/op een groot intelligent veld. Dat stroompje bestaat als sinds beginloze tijden. Het is geen ziel, geen atta, geen zelf. En parinibbana is wanneer dat unieke stroompje niet meer verder gaat omdat alle impulsen daarvoor verdwenen zijn. Begeerte is wat dat stroompje steeds weer een nieuwe impuls geeft, momentum, vaart en de brandstof om verder te gaan. Alle ideeën/visies/wetenschap in de vorm van..."Ik ben dat stroompje" maar ook "Ik ben dat veld", zijn op begeerte gebaseerd. De vaart blijft er dan in. Ook alle ideeën over "eenheid is werkelijk" versus "verscheidenheid is werkelijk" houden de vaart er in.
Ook alle ideeën over eternalisme (ik ben dat veld en dus ben ik eeuwig) en annihilationisme (ik ben dat stroompje en dus houdt alles op voor me) of iets van beide.
Ook alle ideeën in de zin van..."mijn ware zelf is het veld en niet-zelf is het stroompje", houden de vaart er in.

De vaart zit er dan nog lekker in zeg maar.

Met vreugde uitkijken naar een voortbestaan in een hemel, of met begeerte uitkijken naar de dood, is niet echt emotionaliteit of reactiviteit in het moment. Het is iets diepers. Iets wat meer visionair van aard is dan emotioneel. Iedereen heeft instinctief, vanuit gewoonte, wel een hekel aan pijn, afkeer komt op, weerzin, maar dat is toch wat anders dan de dood zien als oplossing voor je lijden. Daar zit een levensbeschouwing achter (materialisme) die volgens de Boeddha onjuist is. De sutta's leren zelfs dat er maar 2 bestemmingen zijn voor iemand met onjuiste visie; de helle werelden of de dierenwerelden. Dat zie ik niet maar neem ik dan maar even aan.

Ik denk dus ook niet dat je de begeerte die oorzaak is van verder worden, van wedergeboorte en lijden, moet zien als hetzelfde als emotionaliteit en reactiviteit in het moment. Want begeerte die oorzaak is van lijden en zorgt voor wedegeboorte is geen afkeer, geen weerzin, geen hekel maar iets waar je heel bewust naar uitkijkt omdat je het ziet als iets moois, iets wenselijks, een uitweg uit het lijden. Begeerte die oorzaak is van lijden gaat juist gepaard met plezier en verheugenis. Lees maar.

En ook hier zie je weer dat het eigenlijk niet gaat om kennis en visie op zichzelf maar om de kennis en visie die de drie begeerten herkend als oorzaak van lijden en ze loslaat, afstand van doet, beeindigt, oftewel:

"Now this is the noble truth of the cessation of suffering. It’s the fading away and cessation of that very same craving with nothing left over; giving it away, letting it go, releasing it, and not clinging to it". (SN56.11)

Waar komt dat nou op neer?

Mijns inziens: vestig je hoop in dit leven niet op aangename gevoelens, niet op een hemel en niet op de dood, niet op iets tijdelijks (want dit alles is tijdelijk volgens de Boeddha).
Nou, zover ben ik niet want ik zie toch wel dat ik mijn hoop nog vaak genoeg vestig op iets tijdelijks, zoals aangename gevoelens.
Bij mij zit de vaart er nog in.

Tot later wellicht weer eens.
Zoef de Haas

Hier is het essay waarin Sam Harris en Ramesh Balsekar elkaar ontmoeten — niet in hun woorden, maar in hun inzicht.

---

🌌 Eén werkelijkheid, twee talen

Sam Harris & Ramesh Balsekar over doen, bewustzijn en bevrijding

Wie Sam Harris leest, betreedt de stilte van een analytische geest: helder, rationeel, ontdaan van elk religieus parfum. Wie Ramesh Balsekar leest, stapt binnen in de taal van overgave en devotie, waar woorden als God, Totaliteit en Wil vanzelfsprekend klinken. Toch spreken beiden over precies hetzelfde inzicht: dat er in werkelijkheid geen afzonderlijke doener bestaat — alleen het gebeuren zelf, dat zich ontvouwt binnen of als bewustzijn.

---

De illusie van de doener

Sam Harris beschrijft het menselijk handelen als een stroom van oorzaken. Elke gedachte, intentie en keuze ontstaat uit condities die niemand bewust heeft gekozen. “Wij” zijn niet de auteurs van ons handelen, maar de getuigen van een proces dat zichzelf ontvouwt.

Ramesh Balsekar zegt hetzelfde, maar in een andere toon: “De mens is slechts een instrument waardoor de Totaliteit zichzelf uitdrukt.” Wat Harris causaliteit noemt, noemt Balsekar de Wil van het Geheel. Wat Harris beschouwt als natuurwet, ervaart Balsekar als goddelijke orde.

De woorden verschillen, maar het inzicht is identiek: het idee dat er een afzonderlijk ‘ik’ is dat kiest en handelt, is een projectie. Bevrijding is het inzien van die projectie als illusie.

---

Bewustzijn als grond

Beiden wijzen op bewustzijn als het fundamentele gegeven. Harris noemt het “het veld waarin alle ervaring verschijnt.” Balsekar noemt het “het Ene Bewustzijn waarin de wereld verschijnt.” Harris onderzoekt het fenomenologisch; Balsekar ervaart het mystiek. Maar beiden wijzen voorbij het persoonlijke: wat jij “ik” noemt, is slechts een beweging in dat veld van gewaarzijn.

Wanneer die beweging herkend wordt als verschijnsel, valt de identificatie met de persoon weg. Er blijft enkel helder zien — zonder centrum, zonder verzet, zonder verwachting.

---

Aanvaarding zonder religie

Voor Harris is aanvaarding geen vorm van passieve overgave aan een hogere macht, maar het nuchtere besef dat alles wat gebeurt, inclusief je pogingen iets te veranderen, vanzelf plaatsvindt.
Voor Balsekar is overgave precies datzelfde inzicht, maar dan doorleefd als devotie: het totale vertrouwen dat niets anders kan zijn dan wat is.

Beide paden leiden naar rust — niet door geloof, maar door inzicht.

---

Twee registers van dezelfde waarheid

De taal van Harris is die van de neuroloog: nuchter, logisch, causaal.
De taal van Balsekar is die van de mysticus: poëtisch, symbolisch, ritueel.
Maar in de stilte voorbij hun woorden klinkt dezelfde toon:

“Er is niemand die leeft. Er is alleen leven.”

Of zoals Harris het zou zeggen:

“Er is geen zelf dat ervaring heeft; er is enkel ervaring.”

---

Epiloog

Sam Harris spreekt tot de scepticus die bevrijding zoekt zonder geloof.
Ramesh Balsekar spreekt tot de zoeker die geloof wil doorzien tot inzicht.
Maar beiden wijzen naar hetzelfde einde van het pad — het besef dat er nooit een pad was, en nooit een wandelaar.

---

https://chatgpt.com/s/t_6907a6667bc08191a7e5b237fdcc3d04